OIKONOMIA στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Περί οικονομίας και ηθικής

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΨΗ

Στο βιβλίο του περί δικαιοσύνης ο νομπελίστας οικονομολόγος Αμάρτια Σεν θέτει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ηθικό ερώτημα:  

Ας υποθέσουμε ότι έχουμε ένα βιολί και πρέπει να αποφασίσουμε πού θα το δώσουμε. Οι επιλογές μας είναι τρεις: 

Ενα τυφλό παιδί για το οποίο το βιολί μπορεί να είναι το μοναδικό παράθυρο στον κόσμο. 

Ενα παιδί από μειονεκτικό περιβάλλον για το οποίο το βιολί μπορεί να είναι ο μοναδικός τρόπος κοινωνικής χειραφέτησης. 

Και ένα ταλαντούχο παιδί που υπόσχεται να γίνει ο νέος Μενουχίν.

 

Σωστή απάντηση προφανώς δεν υπάρχει. Δείχνει όμως πόσο σύνθετη είναι η σχέση της οικονομίας, δηλαδή η κατανομή ενός περιορισμένου αριθμού βιολιών για την κάλυψη πολύ μεγαλύτερων αναγκών, με την ηθική. 

Δυστυχώς αυτό το απλό μάθημα το αγνοεί η κυβέρνηση. Η οποία επιχειρεί να καλύψει την αδυναμία της να μιλήσει συγκεκριμένα και με αριθμούς πίσω από ηθικές κατηγορίες εξαιρετικά αμφιλεγόμενες. Τελευταίο εφεύρημα ότι δεν πρόκειται να πάρει «υφεσιακά» μέτρα. Ουδέν αναληθέστερο.

 

Ολη η στρατηγική της, από το χτύπημα της διαφθοράς ως το σύνθημα «λεφτά υπάρχουν» που υιοθέτησε με κορυφαίο τίτλο της η «Αυγή», στηρίζεται στη σύλληψη της φοροδιαφυγής.  

Και αν μεν πρόκειται να συλλάβει κεφάλαια που έχουν διαφύγει στο εξωτερικό, έχει καλώς. Ο επαναπατρισμός τους μπορεί να θεωρηθεί αναπτυξιακός. 

Αν όμως συλλάβει την εγχώρια φοροδιαφυγή, παραδείγματος χάριν, των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, τότε το ακριβώς αντίθετο μπορεί να ισχύει. Γιατί είναι γνωστό ότι πάρα πολλές είναι βιώσιμες ακριβώς χάρη στη φοροδιαφυγή. Μπορεί, με άλλα λόγια, ένα δίκαιο μέτρο, όπως είναι το χτύπημα της φοροδιαφυγής, να αποδειχθεί εξαιρετικά υφεσιακό, να οδηγήσει σε κλείσιμο χιλιάδων μονάδων και διόγκωση της ανεργίας. Πόλεμος της φοροδιαφυγής αλά καρτ δεν υπάρχει.

 

Η ίδια σύγχυση για τις υφεσιακές επιπτώσεις της πολιτικής επικρατεί και σε σχέση με το Μνημόνιο. 

Η κυβέρνηση θεώρησε μεγάλη επιτυχία της ότι ανανέωσε τη δανειακή σύμβαση και όχι το Μνημόνιο που ευθύνεται για την ύφεση. Στην πραγματικότητα βέβαια τα ανανέωσε και τα δύο.  

Η ύφεση όμως δεν προήλθε από το Μνημόνιο αλλά από τη δανειακή σύμβαση. Η μείωση του ΑΕΠ και των εισοδημάτων και μαζί η έκρηξη της ανεργίας δεν προήλθαν τόσο από το μείγμα της πολιτικής που ακολουθήσαμε, από το Μνημόνιο δηλαδή, όσο από τον ρυθμό της μείωσης των ελλειμμάτων που έπρεπε να πετύχουμε, τελικά δηλαδή από το ποσό που αποφάσισαν να μας δανείσουν οι Ευρωπαίοι. Ενα διαφορετικό μείγμα πολιτικής μπορεί να ήταν πιο δίκαιο ή να είχε λίγο καλύτερα ή λίγο χειρότερα αποτελέσματα. Δεν υπήρχε περίπτωση ωστόσο να αποφύγουμε την ύφεση από τη στιγμή που έπρεπε να μειώσουμε τις δαπάνες και να αυξήσουμε τα έσοδα έτσι ώστε να πετύχουμε πρωτογενή πλεονάσματα.

 

Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για το χρέος: 

Τόσα χρόνια ο ΣΥΡΙΖΑ εστίαζε την κριτική του στο ύψος του χρέους. Ελεγε ότι είναι αδύνατον να αποπληρωθεί και προπαγανδιστικά είχε δίκιο. Οποιος ακούει 360 δισεκατομμύρια ή 180% του ΑΕΠ παθαίνει αποπληξία. Ο κ. Βαρουφάκης βέβαια, ο οποίος έκανε καριέρα καταγγέλλοντας το χρέος, γνώριζε πολύ καλά ότι έλεγε ψέματα. Ετσι στο πρώτο ίσως «non paper» που έστειλε στο Eurogroup λέει ρητά ότι σε τρέχουσες αξίες το χρέος είναι «135% του ΑΕΠ» και το 2020 θα πέσει κάτω από 120% ακόμα και με πρωτογενή πλεονάσματα της τάξεως του 1,5%. Με άλλα λόγια έβαζε στο ράφι τη διαγραφή του χρέους και εστίαζε, σωστά, στην ανάγκη μείωσης των απαιτούμενων πρωτογενών πλεονασμάτων που μπορεί πράγματι να λειτουργήσουν υφεσιακά. Προσχώρησε στη γραμμή Βενιζέλου, οδηγώντας και τον κ. Τσίπρα στο να βγάλει από το λεξιλόγιό του τη διαγραφή.

 

Δυστυχώς αυτό το διάλειμμα διανοητικής καθαρότητας κράτησε λίγο. Κι αφού περάσαμε από διάφορα στάδια δασκαλέματος των Ευρωπαίων, μοιάζει να έχουμε επιστρέψει στη σύγχυση. Αν ο στόχος μας είναι να μειωθεί το πλεόνασμα για το 2015 στο 1,5%, τότε ο κ. Τσίπρας μπορούσε και έπρεπε να το είχε θέσει στην επταμερή και στην κ. Μέρκελ. Επιχειρήματα έχει και ίσως να του το έδιναν. Και πάντως θα είχε την υποστήριξη όλων των πολιτικών δυνάμεων στην Ελλάδα. Oλα τα υπόλοιπα είναι παραμύθια για μικρά παιδιά. Πολύ περισσότερο όταν αρχίζουμε πάλι την αερολογία για «υφεσιακά» μέτρα και νομίζουμε ότι θα τη σκαπουλάρουμε με τη δημιουργική ασάφεια μέτρων που ρίχνονται στο τραπέζι χωρίς κοστολόγηση. 

Υποκαθιστώντας την αριθμητική με την ηθική δεν κοροϊδεύουμε κανέναν. Απλώς επιτείνουμε την αβεβαιότητα και οδηγούμε βαθύτερα στην κρίση την πραγματική οικονομία.