Οι πιθανές πηγές εσόδων, για να καλύπτει μία κυβέρνηση τα έξοδά της, είναι η φορολόγηση και ο δανεισμός (αν, δε, υπάρχουν, και οι όποιες πλουτοπαραγωγικές πηγές.)
Προφανώς, τα φορολογικά έσοδα είναι απείρως προτιμότερα από τα δάνεια, τόσο από πλευράς κοινωνικής δικαιοσύνης, όσο και αποτελεσματικότητας. Παρά ταύτα, υπάρχουν λόγοι- και καλοί και κακοί (πιο συχνά κακοί!) - που οδηγούν τις κυβερνήσεις στη συσσώρευση χρέους (πέρα από αυτό που κληρονομούν...!) Όμως, το κακό με τα δάνεια είναι ότι έχουν κόστος, αλλά και πρέπει να εξοφλούνται!
Αυτή την περίοδο, οι πλούσιες χώρες βρίσκονται σε μία κρίση χρέους, που μοιάζει να μην έχει τέλος! Το χρέος των πλούσιων ανεπτυγμένων χωρών είναι, κατά μέσο όρο, περίπου 90% του ΑΕΠ, (ή ίσο με το Εθνικό Εισόδημα) ενώ των αναδυόμενων οικονομιών, δηλαδή των χωρών με λιγότερο πλούτο και μικρότερο ΑΕΠ, είναι κατά μέσο όρο, περίπου 30% του ΑΕΠ.
Αυτό δείχνει ότι το θέμα του δημόσιου χρέους εξαρτάται λιγότερο από τον πλούτο που παράγει μια χώρα και περισσότερο από τη διανομή του, μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.
Οι πλούσιες χώρες είναι πλούσιες, αλλά οι κυβερνήσεις τους είναι φτωχές! Η Ευρώπη είναι η πιο ακραία περίπτωση: Ενώ έχει το υψηλότερο επίπεδο ιδιωτικού πλούτου, έχει και τη μεγαλύτερη δυσκολία να επιλύσει την κρίση του χρέους της!
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, ο ΕΘΝΙΚΟΣ πλούτος, στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, είναι περίπου ίσος με το Εθνικό εισόδημα έξη ετών.
Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ πλούτος είναι περίπου ίσος με το δημόσιο χρέος, δηλαδή η «καθαρή θέση» του Δημοσίου είναι σχεδόν μηδενική.
Το ΙΔΙΩΤΙΚΟ κεφάλαιο (ο καθαρός ιδιωτικός πλούτος) αποτελείται από δύο περίπου ίσα μέρη: ακίνητη περιουσία και οικονομικά περιουσιακά στοιχεία.
Ιδού ένα τυπικό παράδειγμα:
Τα περιουσιακά στοιχεία της Ευρώπης, που ανήκουν σε ξένους, είναι περίπου ίσης αξίας με τα περιουσιακά στοιχεία των ξένων, που ανήκουν σε Ευρωπαίους. Αυτό σημαίνει ότι οι Ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και το δημόσιο χρέος της Ευρώπης ανήκουν στα Ευρωπαϊκά «νοικοκυριά». Αυτή η πραγματικότητα γίνεται δυσνόητη, λόγω της πολυπλοκότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος και γίνεται ακόμη πιο αδιαφανής λόγω των διακρατικών επενδύσεων. Πάντως, το γεγονός είναι πως, ό,τι υπάρχει στην Ευρώπη, που μπορεί να «ανήκει» σε κάποιον, ανήκει στα Ευρωπαϊκά «νοικοκυριά» (γενικώς, σε ευρωπαίους, στο 10% των οποίων ανήκει το 60%, το δε υπόλοιπο ανήκει σε όσους άλλους ανήκει κάτι.)
Με αυτά τα δεδομένα, πώς μπορεί να μειωθεί σημαντικά το δημόσιο χρέος;
Υπάρχουν, πρακτικά, τρείς μέθοδοι, που μπορούν να συνδυαστούν με διαφορετικές αναλογίες: φορολόγηση του κεφαλαίου (ή πλούτου), λιτότητα (που περιλαμβάνει και την αύξηση, του επιπέδου φορολόγησης, γενικώς.) και πληθωρισμός που, στην ουσία, είναι ένα είδος «διαγραφής».
Η χειρότερη επιλογή, τόσο από πλευράς κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά όσο και από πλευράς αποτελεσματικότητας είναι η παρατεταμένη λιτότητα. Όμως, για να συσσωρεύσει μία χώρα δυσβάστακτο χρέος, πρέπει να συνυπάρχουν συνθήκες που δεν επιτρέπουν την αποφυγή λιτότητας κάποιου επιπέδου και κάποιας διάρκειας.
Ο πληθωρισμός μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμος, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν με τα μεγάλα δημόσια χρέη. Π.χ., το 1945 η Γαλλία και η Γερμανία είχαν χρέος πάνω από 200% του ΑΕΠ! Η απαλλαγή τους από αυτό έγινε με διψήφιο πληθωρισμό και διαγραφή και έτσι, ανοικοδομήθηκαν τη δεκαετία του ΄50 με ελάχιστο βάρος δημόσιου χρέους. Μια τέτοια δυνατότητα φαντάζει πραγματικός πειρασμός! Όμως, στην πραγματικότητα, ο πληθωρισμός είναι ένα «εργαλείο» αμφιβόλου ακριβείας και τα αποτελέσματά του δεν μπορεί να προβλεφθούν ούτε να ελεγχθούν. Πάντως, εκτός από την δική μας ΕΚΤ, που μόλις άρχισε να το σκέφτεται, οι άλλες κεντρικές τράπεζες, ΗΠΑ, Ιαπωνίας και Αγγλίας, προσπαθούν να αυξήσουν το στόχο τους για πληθωρισμό. Γενικά, αν η επιλογή είναι λίγη λιτότητα ακόμη, ή λίγος πληθωρισμός ακόμη, το δεύτερο είναι προτιμότερο.
Υπ αυτές τις συνθήκες, πως θα μπορούσε να μηδενιστεί το δημόσιο χρέος της Ευρώπης;
Μία λύση θα ήταν η εκποίηση της κρατικής περιουσίας. Σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στοιχεία των Ευρωπαϊκών χωρών, η πώληση των κτηρίων για σχολεία, νοσοκομεία, αστυνομικά τμήματα κλπ., κλπ., καθώς και των λίγων οικονομικών περιουσιακών στοιχείων που έχουν, θα συγκέντρωνε αρκετά για να μηδενίσουν το δημόσιο χρέος τους. Στη συνέχεια, αντί για τοκοχρεολύσια θα πλήρωναν ενοίκια. Παρόλο που υπάρχουν σοβαροί υποστηρικτές αυτής της ιδέας, μάλλον δεν θα έπρεπε να μας απασχολήσει περισσότερο. Απλώς, αρκεί να γνωρίζουμε ότι, όπως έχουν τώρα τα πράγματα, δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά από την καταβολή ενοικίων, δεδομένου ότι οι τόκοι βαρύνουν τους πολίτες περίπου το ίδιο...
Ένας πολύ πιο προτιμητέος τρόπος για σημαντική μείωση του χρέους θα ήταν μία έκτακτη φορολόγηση του πλούτου, δεδομένου ότι θα επιμέριζε το βάρος πιο δίκαια. Για παράδειγμα, 15% φόρος επί του πλούτου (ίσου με ~6 έτη Εθνικού Εισοδήματος - βλέπε πίνακα) θα απέδιδε περίπου αρκετά για την εξόφληση όλου του χρέους! Φυσικά, δεν είναι καθόλου ρεαλιστικό να προσπαθήσει κανείς να μηδενίσει το χρέος μονομιάς και είναι τελείως παράλογη η φορολόγηση όλου του πλούτου, αδιακρίτως, με 15%. Ένας πιο ρεαλιστικός στόχος θα ήταν μία πρώτη μείωσή του κατά, πχ., 20% του Ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Αυτό, κατά τους υπολογισμούς του Τομά Πικετί, θα μπορούσε να επιτευχθεί με προοδευτική φορολόγηση του πλούτου μέχρι 1 εκατομμύριο με 0%, από 1-5 εκατομμύρια με 1%, και πάνω από 5 εκατομμύρια με 20%.
Βεβαίως, όλα αυτά παραμένουν αριθμητικές ασκήσεις επί χάρτου όσο «Ευρώπη» σημαίνει αυτό που σημαίνει, όσο δεν υπάρχει ενιαίο Ευρωπαϊκό φορολογικό σύστημα, όσο υπάρχει η αδιαφανής κινητικότητα του κεφαλαίου κλπ.
(Παρεμπιπτόντως και εν παρενθέσει, νομίζω, ότι αξίζει να αναφερθούν τα εξής σχετικά:
1) Οι παγκόσμιες πληρωμές ή εξαγωγές συναλλάγματος είναι μεγαλύτερες από τις παγκόσμιες εισπράξεις ή εισαγωγές συναλλάγματος! Παράδοξο, αλλά γεγονός... .
2) Οι ΗΠΑ, ήδη από το 2010, έχουν τον Νόμο γνωστό ως FATCA (Foreign Account Tax Compliance Act) που απαιτεί από τους πολίτες τους να δηλώνουν τα περιουσιακά στοιχεία που έχουν και στο εξωτερικό. Έχουν πετύχει συμφωνία με πολλά κράτη για την παροχή σχετικών πληροφοριών και περισσότερα από 77.000 τραπεζικά ιδρύματα , από τις περισσότερες χώρες του κόσμου, αποφάσισαν να συμμορφωθούν με το FATCA.
3) Στην Ελλάδα, ο Ν. 3842 του 2010, που αφορά όλα τα φυσικά πρόσωπα φορολογικούς κατοίκους Ελλάδος, προβλέπει τη δημιουργία μητρώου όλων των περιουσιακών στοιχείων των φορολογουμένων. Κλείνει η παρένθεση)
Τέλος, η διαγραφή του χρέους, (όπως και ο υψηλός πληθωρισμός) σε πανευρωπαϊκό επίπεδο δεν είναι επιλογή, δεδομένου ότι δεν θα γνωρίζαμε ποιος, τελικά, θα επιβαρύνονταν δίκαια και ποιος άδικα. Επί πλέον, ένα τέτοιο μέτρο, σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, θα προκαλούσε πανικό, (bank run), χρεοκοπίες κλπ. Η επιλεκτική διαγραφή, πχ., του δικού μας χρέους, έστω και ΜΟΝΟ αυτού που κρατούν κράτη και όχι πολίτες της ΕΕ, υπό τις τωρινές συνθήκες, θα ήταν το ίδιο άδικη, δεδομένου ότι υπάρχουν πάρα πολλοί Γερμανοί, Γάλλοι κλπ φορολογούμενοι, που είναι πολύ φτωχότεροι από πολλούς Έλληνες φορολογούμενους!
Τελειώνοντας, σημειώνω ότι ο Πικετί δεν αναφέρεται στην έννοια «βιωσιμότητα» του χρέους, πουθενά στο βιβλίο του. Πιθανολογώ ότι γνωρίζει, όπως και εγώ, ότι δεν υπάρχουν κανόνες προσδιορισμού της, με γενική εφαρμογή, για κάθε δάνειο, αδιακρίτως. Παρόλα αυτά, θα υποκύψω στον πειρασμό και θα παραθέσω κάποιες σκέψεις μου σχετικά με όσα ακούμε και διαβάζουμε περί βιωσιμότητας του χρέους μας.
Το χρέος είναι «βάρος», υπάρχει κίνδυνος οι συνθήκες στο μέλλον να κάνουν την εξόφλησή του πολύ οδυνηρή, δηλαδή, είναι, καταρχήν, κάτι «κακό», κάτι αποφευκτέο!
Παρόλα αυτά, υπάρχουν περιπτώσεις, που ο δανεισμός δικαιολογείται. Όμως, άσχετα με το αν δικαιολογείται ή όχι, αυτό μας απασχολεί είναι ο όρος «βιώσιμο». Προφανώς, ο χαρακτηρισμός «βιώσιμο» υπονοεί την ύπαρξη δυνατότητας εξόφλησης ενός χρέους, κάτι που, για να γίνει, απαιτεί μείωση άλλων δαπανών, δηλαδή στερήσεις, δηλαδή, μείωση του βιοτικού επιπέδου. Αλλά το βιοτικό επίπεδο, ΑΝ ΔΕΝ ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΛΛΙΩΣ, μπορεί να μειωθεί μέχρι του σημείου που, απλώς, διασφαλίζεται η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ βιωσιμότητά μας! (Κι όπως λέει ο Νίκος Καζαντζάκης: «Η πέτρα, το σίδερο, το ατσάλι δεν αντέχουν. Ο άνθρωπος αντέχει.») Δεν υπονοώ τίποτε άλλο, απλώς, επισημαίνω την ελαστικότητα του μεγέθους «βιώσιμο χρέος». Άλλωστε, αυτή η ελαστικότητα ισχύει για όλους τους «πρακτικούς κανόνες» (Αγγλιστί, «rules of thumb») που, παρόλη την ελαστικότητά τους, δεν παύουν να είναι πολύ χρήσιμοι, αρκεί να τους χρησιμοποιούμε σωστά.
Μία άλλη παρατήρηση έχει σχέση με τη γενίκευση ότι, αυξάνοντας τον παρονομαστή, δηλαδή το ΑΕΠ, θα «λυθεί το πρόβλημα». Αυτό δημιουργεί την ψευδή εικόνα ότι, ένα «μη βιώσιμο» χρέος θα μετατραπεί σε «βιώσιμο», περίπου μόλις αρχίσει η περιπόθητη ανάπτυξη! Όμως αυτό απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Στους πιο κάτω πίνακες παρουσιάζεται η εξέλιξη του δείκτη «χρέος ως % του ΑΕΠ» για ΣΤΑΘΕΡΟ χρέος, ή 200, ή 150, ή 100, υποθέτοντας μία διαρκή, μέση ετήσια ανάπτυξη, ή 2%, ή 3% (που δεν είναι καθόλου εγγυημένη). Δείτε στα παραδείγματα την εξέλιξή του για να διαπιστώσετε πότε φτάνει στο 60% του ΑΕΠ, που προβλέπουν οι Ευρωπαϊκές συνθήκες:
Σημ.: Αφορμή και βασική πηγή πληροφοριών για το
σημερινό άρθρο είναι όσα σχετικά αναφέρονται στο βιβλίο του Τομά Πικετί
«Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα».)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου