Πρόσφατα, η εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας-Αρμενίας έχει τραβήξει συχνά και με όλο και μεγαλύτερους ρυθμούς την προσοχή τόσο των τουρκικών, όσο και των διεθνών μέσων ενημέρωσης. Επίσης, οι Τούρκοι πολιτικοί αποφεύγουν να μιλήσουν για αυτό το θέμα δημοσίως. Η πρόσφατη συνέντευξη Τύπου του Τούρκου πρωθυπουργού και ηγέτη του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) της Τουρκίας Ahmet Davutoğlu στο Λονδίνο το μόνο που έκανε είναι να επιβεβαιώσει αυτή την τάση.
Ο Davutoğlu προέβλεψε ότι οι σχέσεις Τουρκίας-Αρμενίας θα εξομαλυνθούν το 2015: «Η Τουρκία και η Αρμενία πρέπει να κάνουν μια προσπάθεια να οικοδομήσουν ένα νέο κόσμο για την ειρήνη». Ο Τούρκος πολιτικός δήλωσε επίσης ότι η Τουρκία συμμερίζεται τα βάσανα των Αρμενίων και ειλικρινά προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές τους με την αποκατάσταση των φιλικών σχέσεων με την Αρμενία: «Μόνο σπάζοντας τα ταμπού μπορούμε να πιστεύουμε πως έχουμε ξεκινήσει την αντιμετώπιση του μεγάλου τραύματος που πάγωσε το χρόνο το 1915. Από την πλευρά της, η Τουρκία έχει ξεπεράσει αυτό το κρίσιμο όριο και έχει εγκαταλείψει τις γενικεύσεις και τους στερεοτυπικούς ισχυρισμούς του παρελθόντος».
Η δήλωση του Πρωθυπουργού Davutoğlu ήταν αναμενόμενη, παρά το γεγονός πως ορισμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης έσπευσαν να την παρουσιάσουν ως το αντίθετο. Ακόμη και τον Δεκέμβριο του 2012 ο Davutoğlu (ο οποίος ήταν τότε υπουργός Εξωτερικών) σημείωσε στην παραδοσιακή ομιλία του στα μέλη της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης με θέμα την στρατηγική της εξωτερικής πολιτικής ότι «η ομαλοποίηση των σχέσεων Τουρκίας-Αρμενίας θα καταστεί παράγοντας για τη σταθερότητα και τη συνεργασία στο Νότιο Καύκασο». Επιπλέον, το πρόσφατο και προηγμένο σχέδιο του «Δίκαιη μνήμη» (Adil Hafıza İnisiyatifi) αποτελεί άλλη μια απόδειξη ότι η κυβέρνηση του AKP εργάζεται για ένα νέο «άνοιγμα προς την Αρμενία». Σε ένα άρθρο του την άνοιξη του 2014, ο Davutoğlu όρισε και ανέλυσε την έννοια της «δίκαιης μνήμης» ως την άρνηση των μονομερών προσεγγίσεων της ιστορίας και ως μια προσπάθεια για την κατανόηση της κλίμακας της τραγωδίας των Αρμενίων. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Davutoğlu, μία από τις βασικές προϋποθέσεις μιας τέτοιας προσέγγισης είναι ο αμοιβαίος σεβασμός, υπονοώντας πως οι Αρμένιοι πρέπει επίσης να σεβαστούν την ιστορική μνήμη των Τούρκων.
Ο διορισμός του Etyen Mahçupyan, ενός διάσημου δημοσιογράφου Αρμενικής καταγωγής, ως τον βασικό σύμβουλο του Τούρκου πρωθυπουργού τον Οκτώβριο του 2014 σηματοδοτεί, επίσης, ότι ένα νέο «άνοιγμα προς την Αρμενία» βρίσκεται στο στάδιο της προετοιμασίας.
Η δήλωση του Πρωθυπουργού Davutoğlu ήταν αναμενόμενη, παρά το γεγονός πως ορισμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης έσπευσαν να την παρουσιάσουν ως το αντίθετο. Ακόμη και τον Δεκέμβριο του 2012 ο Davutoğlu (ο οποίος ήταν τότε υπουργός Εξωτερικών) σημείωσε στην παραδοσιακή ομιλία του στα μέλη της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης με θέμα την στρατηγική της εξωτερικής πολιτικής ότι «η ομαλοποίηση των σχέσεων Τουρκίας-Αρμενίας θα καταστεί παράγοντας για τη σταθερότητα και τη συνεργασία στο Νότιο Καύκασο». Επιπλέον, το πρόσφατο και προηγμένο σχέδιο του «Δίκαιη μνήμη» (Adil Hafıza İnisiyatifi) αποτελεί άλλη μια απόδειξη ότι η κυβέρνηση του AKP εργάζεται για ένα νέο «άνοιγμα προς την Αρμενία». Σε ένα άρθρο του την άνοιξη του 2014, ο Davutoğlu όρισε και ανέλυσε την έννοια της «δίκαιης μνήμης» ως την άρνηση των μονομερών προσεγγίσεων της ιστορίας και ως μια προσπάθεια για την κατανόηση της κλίμακας της τραγωδίας των Αρμενίων. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Davutoğlu, μία από τις βασικές προϋποθέσεις μιας τέτοιας προσέγγισης είναι ο αμοιβαίος σεβασμός, υπονοώντας πως οι Αρμένιοι πρέπει επίσης να σεβαστούν την ιστορική μνήμη των Τούρκων.
Ο διορισμός του Etyen Mahçupyan, ενός διάσημου δημοσιογράφου Αρμενικής καταγωγής, ως τον βασικό σύμβουλο του Τούρκου πρωθυπουργού τον Οκτώβριο του 2014 σηματοδοτεί, επίσης, ότι ένα νέο «άνοιγμα προς την Αρμενία» βρίσκεται στο στάδιο της προετοιμασίας.
Ως μέρος της εν λόγω ώθησης θα πρέπει να θεωρηθεί επίσης και μια πρωτοβουλία για την οικοδόμηση μιας νέας χριστιανικής εκκλησίας στην Κωνσταντινούπολη «για πρώτη φορά στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας».
Τον περασμένο χρόνο η Τουρκική κοινή γνώμη έδειξε μία διακριτή προσδοκία πως οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Ερεβάν επρόκειτο να σημειώσουν σημαντική πρόοδο. Αυτή η διάθεση της κοινής γνώμης βασίζεται εν μέρει στις δηλώσεις του Davuloğlu, ο οποίος ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες των συνομιλιών του 2009 που είχαν ως στόχο την πολιτική συμφιλίωση (είναι αξιοσημείωτες για τη λεγόμενη διπλωματία του ποδοσφαίρου και τα μη επικυρωμένα πρωτόκολλα της Ζυρίχης), καθώς και στην εκπληκτική δήλωση του Recep Tayyip Erdoğan της οποίας η χρονική συγκυρία συνέπεσε με την επέτειο των 99 χρόνων από τα γεγονότα του 1915. Ο Erdoğan έγινε ουσιαστικά ο πρώτος Τούρκος ηγέτης που έδωσε επισήμως τα συλλυπητήριά του για τα πολυάριθμα θύματα του Αρμενικού πληθυσμού από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Erdoğan δεν έκανε χρήση, αλλά ακόμη και απέφευγε επιμελώς, τη λέξη «γενοκτονία», προτιμώντας να αποκαλέσει τις σφαγές και τις καταναγκαστικές απελάσεις του 1915 ως «τα γεγονότα των αρχών του 20ου αιώνα». Παρ ΄όλα αυτά, τα πρόσφατα ρεπορτάζ των Τουρκικών μέσων ενημέρωσης δείχνουν ότι επί του παρόντος καταβάλλονται προσπάθειες για το κλείσιμο μιας συμφωνίας που θα επιτρέψει το άνοιγμα των συνόρων μεταξύ των δύο χωρών πριν από την επέτειο των 100 χρόνων από τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 την 24η Απριλίου.
Η εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας-Αρμενίας έχει επιπτώσεις τόσο για την εξωτερική, όσο και για την εσωτερική πολιτική. Στις 18 Ιανουαρίου, η Τουρκία τίμησε την 8η επέτειο της δολοφονίας του Hrant Dink, του αρχισυντάκτη της δίγλωσσης Αρμενικής-Τουρκικής εφημερίδας «Agos», που ήταν γνωστή για την υποστήριξή της προς τη συμφιλίωση Τουρκίας-Αρμενίας, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία. Το γεγονός πως σχεδόν όλες οι κύριες εφημερίδες της Τουρκίας δημοσίευσαν μεγάλα editorial για αυτά τα μνημόσυνα που τελέσθησαν για τον Dink μαρτυρά την ύπαρξη μιας διακριτής τάσης στην Τουρκική κοινή γνώμη. Οι Erdoğan και Davutoğlu προσπαθούν και οι δύο να σημειώσουν πρόοδο επί του ζητήματος. Τα Κουρδικά πολιτικά κόμματα υποστηρίζουν επίσης την εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας-Αρμενίας και την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων (ο Sebahat Tuncel, ένας Κούρδος πολιτικός και μέλος του κοινοβουλίου, για παράδειγμα, υπέβαλε πρόταση στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση επιδιώκοντας την καταδίκη της Γενοκτονίας των Αρμενίων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία). Σε γενικές γραμμές, στην Τουρκία του Σήμερα θα πρέπει κανείς να προσπαθήσει πολύ για να βρει μαζικές εκδηλώσεις συναισθημάτων κατά των Αρμενίων.
Η ένταξη της Αρμενίας στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU) την 1η Ιανουαρίου του 2015 μπορεί να επιφέρει πρόσθετες ευκαιρίες για το ξεκίνημα της διαδικασίας εξομάλυνσης μεταξύ του Ερεβάν και της Άγκυρας:
Τον περασμένο χρόνο η Τουρκική κοινή γνώμη έδειξε μία διακριτή προσδοκία πως οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Ερεβάν επρόκειτο να σημειώσουν σημαντική πρόοδο. Αυτή η διάθεση της κοινής γνώμης βασίζεται εν μέρει στις δηλώσεις του Davuloğlu, ο οποίος ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες των συνομιλιών του 2009 που είχαν ως στόχο την πολιτική συμφιλίωση (είναι αξιοσημείωτες για τη λεγόμενη διπλωματία του ποδοσφαίρου και τα μη επικυρωμένα πρωτόκολλα της Ζυρίχης), καθώς και στην εκπληκτική δήλωση του Recep Tayyip Erdoğan της οποίας η χρονική συγκυρία συνέπεσε με την επέτειο των 99 χρόνων από τα γεγονότα του 1915. Ο Erdoğan έγινε ουσιαστικά ο πρώτος Τούρκος ηγέτης που έδωσε επισήμως τα συλλυπητήριά του για τα πολυάριθμα θύματα του Αρμενικού πληθυσμού από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Erdoğan δεν έκανε χρήση, αλλά ακόμη και απέφευγε επιμελώς, τη λέξη «γενοκτονία», προτιμώντας να αποκαλέσει τις σφαγές και τις καταναγκαστικές απελάσεις του 1915 ως «τα γεγονότα των αρχών του 20ου αιώνα». Παρ ΄όλα αυτά, τα πρόσφατα ρεπορτάζ των Τουρκικών μέσων ενημέρωσης δείχνουν ότι επί του παρόντος καταβάλλονται προσπάθειες για το κλείσιμο μιας συμφωνίας που θα επιτρέψει το άνοιγμα των συνόρων μεταξύ των δύο χωρών πριν από την επέτειο των 100 χρόνων από τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915 την 24η Απριλίου.
Η εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας-Αρμενίας έχει επιπτώσεις τόσο για την εξωτερική, όσο και για την εσωτερική πολιτική. Στις 18 Ιανουαρίου, η Τουρκία τίμησε την 8η επέτειο της δολοφονίας του Hrant Dink, του αρχισυντάκτη της δίγλωσσης Αρμενικής-Τουρκικής εφημερίδας «Agos», που ήταν γνωστή για την υποστήριξή της προς τη συμφιλίωση Τουρκίας-Αρμενίας, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των μειονοτήτων στην Τουρκία. Το γεγονός πως σχεδόν όλες οι κύριες εφημερίδες της Τουρκίας δημοσίευσαν μεγάλα editorial για αυτά τα μνημόσυνα που τελέσθησαν για τον Dink μαρτυρά την ύπαρξη μιας διακριτής τάσης στην Τουρκική κοινή γνώμη. Οι Erdoğan και Davutoğlu προσπαθούν και οι δύο να σημειώσουν πρόοδο επί του ζητήματος. Τα Κουρδικά πολιτικά κόμματα υποστηρίζουν επίσης την εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας-Αρμενίας και την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων (ο Sebahat Tuncel, ένας Κούρδος πολιτικός και μέλος του κοινοβουλίου, για παράδειγμα, υπέβαλε πρόταση στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση επιδιώκοντας την καταδίκη της Γενοκτονίας των Αρμενίων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία). Σε γενικές γραμμές, στην Τουρκία του Σήμερα θα πρέπει κανείς να προσπαθήσει πολύ για να βρει μαζικές εκδηλώσεις συναισθημάτων κατά των Αρμενίων.
Η ένταξη της Αρμενίας στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση (EAEU) την 1η Ιανουαρίου του 2015 μπορεί να επιφέρει πρόσθετες ευκαιρίες για το ξεκίνημα της διαδικασίας εξομάλυνσης μεταξύ του Ερεβάν και της Άγκυρας:
Οι αυξανόμενες πολιτικές εντάσεις στη σχέση Τουρκίας-ΕΕ, σε συνδυασμό με τη σοβαρή οικονομική εξάρτηση της Τουρκίας από την Ευρωπαϊκή οικονομία μπορούν να ωθήσουν την Τουρκία να αναπτύξει τη συνεργασία της με την EAEU, η οποία, με τις εκτιμήσεις του σήμερα, έχει μια οικονομία με συνολικό όγκο άνω των τεσσάρων τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Η Τουρκία είναι εξαιρετικά απίθανο να επιδιώξει την οικονομική αποξένωση της Αρμενίας, όπως έκανε το 2003, όταν το Ερεβάν προσχώρησε στον ΠΟΕ και η Άγκυρα είχε δηλώσει ότι δεν θα εφαρμόσει τους κανόνες του ΠΟΕ που αφορούν την Αρμενία.
Το να εμποδίσει το νέο «Άνοιγμα προς την Αρμενία» είναι τόσο η επίσημη θέση, όσο και προς τα συμφέροντα του Αζερμπαϊτζάν. Η πολιτική απόφαση της Μόσχας να προσφέρει ευρεία πολιτική και οικονομική βοήθεια στην Αρμενία στο πλαίσιο της EAEU θα αναγκάσει προφανώς το Μπακού να αλλάξει την πολιτική του απέναντι στο Ερεβάν. Μπορεί επίσης να διευκολύνει την υλοποίηση του «Ανοίγματος προς την Αρμενία» του Davutoğlu.
Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη και η διεθνής πίεση που δέχεται η Τουρκία από τους Αρμένιους της διασποράς, οι οποίοι μπορούν να ασκήσουν μεγάλη επιρροή. Η επικείμενη επέτειος των 100 χρόνων από τα γεγονότα του 1915 θα οδηγήσει σε μια αύξηση των δραστηριοτήτων της Αρμενικής διασποράς. Και, στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου 43 από τις 50 πολιτείες αναγνωρίζουν τη γενοκτονία των Αρμενίων, μπορεί να βρίσκεται στην ατζέντα ένα νέο ψήφισμα για τη γενοκτονία των Αρμενίων, που πιθανώς θα δημιουργήσει νομικούς λόγους για την απαίτηση πολλών αποζημιώσεων από την Τουρκική κυβέρνηση.
Το να εμποδίσει το νέο «Άνοιγμα προς την Αρμενία» είναι τόσο η επίσημη θέση, όσο και προς τα συμφέροντα του Αζερμπαϊτζάν. Η πολιτική απόφαση της Μόσχας να προσφέρει ευρεία πολιτική και οικονομική βοήθεια στην Αρμενία στο πλαίσιο της EAEU θα αναγκάσει προφανώς το Μπακού να αλλάξει την πολιτική του απέναντι στο Ερεβάν. Μπορεί επίσης να διευκολύνει την υλοποίηση του «Ανοίγματος προς την Αρμενία» του Davutoğlu.
Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη και η διεθνής πίεση που δέχεται η Τουρκία από τους Αρμένιους της διασποράς, οι οποίοι μπορούν να ασκήσουν μεγάλη επιρροή. Η επικείμενη επέτειος των 100 χρόνων από τα γεγονότα του 1915 θα οδηγήσει σε μια αύξηση των δραστηριοτήτων της Αρμενικής διασποράς. Και, στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου 43 από τις 50 πολιτείες αναγνωρίζουν τη γενοκτονία των Αρμενίων, μπορεί να βρίσκεται στην ατζέντα ένα νέο ψήφισμα για τη γενοκτονία των Αρμενίων, που πιθανώς θα δημιουργήσει νομικούς λόγους για την απαίτηση πολλών αποζημιώσεων από την Τουρκική κυβέρνηση.
Σήμερα η Τουρκική πολιτική ελίτ φαίνεται να ασχολείται με την ομαλοποίηση των σχέσεων Αρμενίας-Τουρκίας, εξετάζοντας τους πιθανούς διπλωματικούς, πολιτικούς και οικονομικούς κινδύνους και τα οφέλη αυτής της διαδικασίας. Επιπλέον, στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τις βουλευτικές εκλογές που θα διεξαχθούν το καλοκαίρι του 2015, όταν οι πολιτικές εντάσεις θα αυξηθούν και ο πολιτικός αγώνας θα επιταχύνει τους ρυθμούς του, μια διπλωματική επιτυχία για την κυβέρνηση του ΑΚΡ και για τον Davutoğlu, το νέο αρχηγό του κόμματος θα βοηθήσει προφανώς να αποσπάσει την προσοχή του κόσμου από την κατεύθυνση που έχει η χώρα προς την οικονομική κρίση (για την οποία η κυβέρνηση του AKP έχει επικριθεί κατά τα τελευταία χρόνια) και να κάνει τους πολίτες να συνδέσουν το κόμμα με μια θετική πολιτική ατζέντα για άλλη μια φορά.
Ωστόσο, οι τρέχουσες δραστηριότητες γύρω από το «Αρμενικό ζήτημα» δε μπορούν παρά να φέρουν ακουσίως μια αίσθηση déjà vu, θυμίζοντας την κατάσταση το 2005, όταν, την παραμονή της επετείου των 90 χρόνων από τα γεγονότα του 1915, η Τουρκική κυβέρνηση κατέβαλλε μια μεγάλη προσπάθεια να βελτιώσει τις σχέσεις της με την Αρμενία. Εκείνη την εποχή το επιστέγασμα των προσπαθειών αυτών έγινε μια δήλωση της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης. Σε αυτό το έγγραφο, τα τραγικά γεγονότα του 1915 είχαν περιγραφεί και αναλυθεί με έναν αρκετά αντικειμενικό τρόπο (αυτό ήταν μια πραγματική επανάσταση όσον αφορά την Τουρκική αντίληψη για τη γενοκτονία των Αρμενίων), αλλά η λέξη «γενοκτονία» δεν χρησιμοποιήθηκε.
Η λέξη αυτή αποδείχθηκε να είναι μια κόκκινη γραμμή για την Τουρκία, ένα ξεχωριστό όριο της ευελιξίας της Τουρκίας. Τα βήματα αυτά δεν κατάφεραν να καλύψουν ούτε και τις πιο ελάχιστες απαιτήσεις από την άποψη των Αρμενίων. Έτσι, όλες οι πρωτοβουλίες αυτές απέτυχαν να δημιουργήσουν στέρεες βάσεις για την επίτευξη ενός πραγματικού συμβιβασμού μεταξύ των δύο κρατών. Και η σημερινή κατάσταση γύρω από τη μονομαχία των προσκλήσεων –με τον Πρόεδρος της Αρμενίας Serzh Sargsyan να προσκαλεί τον Τούρκο ομόλογό του στον εορτασμό της μνήμης των πεσόντων στη γενοκτονία των Αρμενίων, στις 24 Απριλίου, και τον Erdoğan να σχεδιάζει μια γιορτή για την Τουρκική νίκη στην Επιχείρηση Δαρδανέλια την ίδια ημερομηνία- δεν εμπνέει εμπιστοσύνη ότι η σημερινή κατάσταση μπορεί να αποφέρει τον καρπό ενός υγιούς και αμοιβαίως αποδεκτού συμβιβασμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου