ΚΟΙΝΩΝΙΑ στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Μεσοτοιχίες, ταράτσες και οι "περιούσιοι ιδιαίτεροι" κατασκευαστές τους...

Του Νικου Βατοπουλου

Κοιτούσα τη θέα από ταράτσες και κεραίες πάνω από το Μέγαρο Κούπα. Εκεί παλιά υπήρχε η επιγραφή «Ηλιος», η αποκαθήλωση της οποίας, μερικά χρόνια πριν, αποκάλυψε μία αιχμηρή ασυμμετρία.

Αν βαδίζετε στην Αμαλίας στο ύψος του Συντάγματος, έχετε αριστερά σας τη «Μεγάλη Βρεταννία» και δεξιά τη Βουλή. Το Μέγαρο Κούπα, έργο του Τσίλλερ, βρίσκεται ανάμεσα, ακριβώς στην ευθεία του βλέμματος, επί της Πανεπιστημίου, ανάμεσα στην Κριεζώτου και τη Βουκουρεστίου. Το ίδιο το κτίριο, όχι από τα καλύτερα του Τσίλλερ, αδικείται από την παραμόρφωση και την εγκατάλειψη, που αλλοιώνουν την αρχική μορφή του, αλλά η αισθητική παραφωνία που συμβαίνει ερήμην του πάνω και πέρα από τη δική του ταράτσα, είναι χαρακτηριστικά αθηναϊκή.

Από νωρίς, ήδη από τη δεκαετία του 1920, είχε ξεφύγει το θέμα. Ποιο θέμα; 

Αυτό της προοπτικής, της αισθητικής φροντίδας των μεσοτοιχιών, των επίπεδων οροφών, της θέας από υψώματα, λόφους και «μπαλκόνια» της πόλης.

Ποτέ δεν δόθηκε σημασία στην ανάγκη να διακόπτεται ο χυλός της οικοδομικής συνέχειας από ψηλότερα τοπόσημα, τρούλους, καμπαναριά, οβελίσκους, ουρανοξύστες, ό,τι κάνει μία πόλη να έχει skyline. Αλλά η Αθήνα, πόλη που διαμορφώνει το γλυπτικό της ανάγλυφο από τους φυσικούς λόφους της, υστερεί στην αστική οργάνωση της θέας που λαθραία αποκαλύπτεται μέσα από οικοδομικά ξέφωτα, κατηφόρες, υψώματα και γωνίες και σταυροδρόμια που θα μπορούσαν να είναι εμβληματικά. Η παράδοση της πόλης σε έναν ισοπεδωτικό μέσο όρο και μία πληκτική ομοιομορφία, με σποραδικά μόνο ρήγματα, υπήρξε μία από τις πιο άδοξες φάσεις της ιστορίας της.

Οι γερασμένες μεσοτοιχίες και οι ταράτσες που ξεπροβάλλουν σε άχαρα σχήματα πίσω από το Μέγαρο Κούπα συμπυκνώνουν θλιβερά κεφάλαια της αθηναϊκής εξέλιξης. 

Επισημαίνω αυτό το παράδειγμα, πρώτον, λόγω της κεντρικής θέσης του, δεύτερον, λόγω της μικρής, σχετικά, παρέμβασης που απαιτεί και τρίτον, λόγω του ότι είναι μία «περίληψη» αισθητικής κακοφωνίας που αν μεγεθυνθεί αναπτύσσει το αθηναϊκό πρόβλημα.

Από την Αποστόλου Παύλου με κατεύθυνση το Θησείο, βλέπει κανείς δεξιά αυτό το «πρόβλημα», που δεν είναι μόνο αισθητικό αλλά και πρόβλημα περιορισμένης εφαρμογής του ορθού λόγου στον σχεδιασμό, που διάτρητος, διαβλητός και αφερέγγυος καθώς είναι «αφήνει» τη ζωή να αναβλύζει με ιδιοτέλεια και αυθάδεια. Αυτό το αθηναϊκό πρόβλημα της θεσμοθετημένης τυχαιότητας έχει οδηγήσει την πόλη σε μία αισθητική αντίληψη που την εντάσσει ιδεολογικά έξω από τον ευρωπαϊκό κανόνα.

Αλλά η Αθήνα είναι στην Ευρώπη και όχι μόνο γεωγραφικά. Η κουλτούρα της «ελληνικής ιδιαιτερότητας», αυτή που έχει εκλογικεύσει το παράλογο και έχει εξωραΐσει την ασχήμια, ευθύνεται για την ανοχή της διάχυτης αστικής δυσμορφίας.  

Η «λογική» της «ιδιαιτερότητας» συνδέεται με θεωρίες ανάδελφου έθνους, μοναδικής αποστολής, περιούσιου λαού και κατατρεγμένου γένους:  

Οταν αντικρίζω την αιχμηρή ασχήμια της πόλης, βλέπω την ανάγκη να δικαιολογηθεί η ραθυμία της με εργαλεία «ιστορικής» εξήγησης. Αλλά για όλα υπάρχει ο ανθρώπινος νους και όχι η μοίρα.