ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Βαλκάνια και πολιτική

Του ΣΠΥΡΟΥ ΛΙΤΣΑ

O σημαντικότερος ίσως εν ζωή θεωρητικός των Διεθνών Σχέσεων Τζον Μιρσχάιμερ το 2011 κυκλοφόρησε το «Why leaders lie: The truth about lying in international politics». Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά με τίτλο «Γιατί οι Πολιτικοί λένε ψέματα: Η αλήθεια για το ψέμα στη διεθνή πολιτική» από τις εκδόσεις Πατάκη, σε επιμέλεια του Χάρη Βλαβιανού και μετάφραση της Νίνας Μπούρη.

Αποτελεί μια έξοχη -θα τολμήσω να πω και εξαιρετικά βατή ακόμα και για έναν αναγνώστη δίχως ιδιαίτερες γνώσεις στη θεωρία των διεθνών σχέσεων- ανάλυση γύρω από τους λόγους για τους οποίους οι πολιτικοί καταφεύγουν στο ψέμα ως εργαλείο πολιτικής επιβίωσης αλλά και επικράτησης. 

Μόνο που ο Τζον Μιρσχάιμερ χρησιμοποιεί στην ανάλυσή του παραδείγματα από την Ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βρετανίας κ.ά. και όχι των Βαλκανίων. 

Στα καθ' ημάς λανθάνει γιατί δεν γνωρίζει τον γνωστό χαρακτηριστικό στίχο «εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε».

Στα Βαλκάνια οι πολιτικοί «παίκτες» δεν καταφεύγουν στο ψέμα με την ίδια συχνότητα γιατί δεν χρειάζεται. Εδώ η ωμότητα, ο κυνισμός και σε πολλές περιπτώσεις η ευθεία δημόσια προσβολή ως εργαλείο «νουθεσίας» παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του πολιτικού ηγέτη και του εκλογικού σώματος.  

Κλασικό παράδειγμα που πλέον έχει αποτυπωθεί στη διεθνή βιβλιογραφία είναι η αποστροφή του λόγου του Μπόικο Μπορίσοφ, πρώην πρωθυπουργού της Βουλγαρίας και πρωταγωνιστή των εξελίξεων σήμερα στο ρευστό πολιτικό σκηνικό της γείτονος. Σε πολιτική ομιλία του εμπρός σε ψηφοφόρους του κεντροδεξιού GERB είχε πει το αμίμητο, προκαλώντας ντελίριο ενθουσιασμού: «Είμαι βλάκας. Είστε βλάκες. Γι' αυτό και μπορούμε να συνεννοούμαστε»!  

Ποιος, αλήθεια, μπορεί να ξεχάσει τον νυν πρόεδρο της Τουρκίας Ρ. Τ. Ερντογάν που, επισκεπτόμενος την πόλη Σόμα έπειτα από ένα πολύνεκρο δυστύχημα στο εκεί ανθρακωρυχείο, είπε on camera σε συγγενή θύματος «Αν με αποδοκιμάσεις, θα σε χτυπήσω», σηκώνοντας υποτιμητικά την παλάμη. Λίγους μήνες μετά, το τουρκικό εκλογικό σώμα τον έστειλε με ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό στο προεδρικό μέγαρο, προφανώς επικροτώντας τον συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς.  

Πλείστα τα παραδείγματα και στην ελληνική πολιτική σκηνή, με πολιτικούς είτε να προσβάλλουν ευθέως το ελληνικό εκλογικό σώμα σχετικά με τις πολιτικές αποφάσεις του την ώρα της κάλπης είτε αποκαλώντας έναν ολόκληρο λαό «διεφθαρμένο», «τεμπέλη», «μη παραγωγικό» κ.λπ.

 Στα Βαλκάνια οι πολιτικοί δεν χρειάζεται να καταφύγουν στο ψέμα ως εργαλείο ενίσχυσης της παρέμβασής τους στον κοινωνικό πυρήνα. Αρκούν οι υψηλοί τόνοι από τον «πολιτικό-πατερούλη», ένα αυστηρό βλέμμα, ένα χτύπημα του χεριού πάνω στο τραπέζι και θα σκύψουν το κεφάλι ενοχικά.

Κι όλα αυτά γιατί το βαλκανικό πολιτικό σύστημα δεν έχει βιώσει τον ορθολογισμό του Διαφωτισμού ούτε έχει κάνει κτήμα του τον θεμέλιο λίθο της Magna Carta που στη συνέχεια επηρέασε όλα τα συνταγματικά κείμενα του δυτικού κόσμου «ουδείς υπεράνω του νόμου» ούτε, τέλος, αναγνωρίζει με de jure θεσμικό τρόπο στους Βαλκάνιους πολίτες αυτό που αναγνωρίζει το σύνταγμα των ΗΠΑ για τους πολίτες του - μια πρωτογενή αριστοτελική θέση· το δικαίωμα στην αναζήτηση της ευτυχίας. Για τα βαλκανικά πολιτικά συστήματα το ζητούμενο είναι η διατήρηση της καθεστηκυίας τάξης σε μια πρωτόλεια χομπεσιανή προσέγγιση γύρω από την αναγκαιότητα της διατήρησης του κράτους-Λεβιάθαν ακόμα και εις βάρος της ατομικής ευτυχίας και της συλλογικής συγκρότησης. Ενας ατέρμων πολιτικός κομφορμισμός που αποστρέφεται τις δομικές μεταβολές εξαιτίας των επιπτώσεων που αυτές μπορεί να προκαλέσουν στην κατανομή της ενδοκρατικής ισχύος.

Οσο τα Βαλκάνια θα συνεχίσουν να στηρίζονται σε πολιτικά συστήματα που θα προκρίνουν τον πολιτικό ναρκισσισμό και τον πατερναλιστικό κομφορμισμό από πάνω προς τα κάτω της κοινωνικής κλίμακας, με τους πολίτες να αντιμετωπίζονται ως ανώριμα παιδιά που χρειάζονται «νουθεσία», τόσο η βαλκανική ρευστότητα θα συνεχίσει να υφίσταται σε αυξημένες τιμές, όπως άλλωστε συμβαίνει από την αυγή της Ιστορίας έως και σήμερα.