ΤΟΥΡΚΙΑ: Μπορεί ο Νταβούτογλου να την σώσει?

Του Mustafa Akyol

Τη νύχτα της 10ης Αυγούστου, όταν ο πρωθυπουργός της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν κέρδισε τις προεδρικές εκλογές που προσέθεσαν άλλα πέντε χρόνια στην ήδη δωδεκαετή κυριαρχία του, είχα μεικτά συναισθήματα. Είναι ένας ηγέτης τον οποίο προσωπικά υποστήριζα επί χρόνια - τόσο ως αρθρογράφος όσο και ως ψηφοφόρος - καθώς μαχόταν κατά των αυταρχικών κοσμικών ελίτ της Τουρκίας, ιδίως του στρατού.

Εξακολουθώ να στηρίζω την ιστορική ειρηνευτική διαδικασία που εγκαινίασε ο Ερντογάν με τους κούρδους αυτονομιστές. Αλλά τα τελευταία τρία χρόνια έχω απογοητευτεί από τον αυξανόμενο αυταρχισμό του.

Το πώς φθάσαμε ως εδώ έχει ενδιαφέρον.  

Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) ιδρύθηκε το 2001 υπό την ηγεσία του Ερντογάν και του πιο πολυμαθούς και ευγενικού απερχόμενου προέδρου Αμπντουλάχ Γκιουλ. 

 Ανέλαβαν στην εξουσία το 2002 και εγκαινίασαν μια ευρέως εγκωμιασθείσα εποχή πολιτικής μεταρρύθμισης, οικονομικής προόδου και διεθνούς προβολής. Τότε έβλεπα το κόμμα ως μια πολλά υποσχόμενη περίπτωση συγκερασμού του Ισλάμ και του πολιτικού φιλελευθερισμού.

Το 2007 ο Γκιουλ εξελέγη πρόεδρος, αξίωμα που απαιτούσε τη διακοπή των σχέσεών του με τα πολιτικά κόμματα. Εκτοτε ο Ερντογάν εδραίωσε την προσωπική του κυριαρχία, περιθωριοποιώντας όλα τα κομματικά στελέχη και εδραιώνοντας την προσωπολατρία του στη βάση των μελών, των οπαδών και των ψηφοφόρων.

Εν τω μεταξύ, το ΑΚΡ υιοθέτησε μια ειδική αντίληψη περί δημοκρατίας η οποία αποθεώνει τις εκλογές αλλά απαξιώνει τις πολιτικές ελευθερίες και την ελευθερία του Τύπου.

Ηλπιζα ότι μόλις γινόταν πρόεδρος ο Ερντογάν, ο Γκιουλ θα επέστρεφε στην ενεργό πολιτική και θα αναλάμβανε επικεφαλής του ΑΚΡ και πρωθυπουργός. Ηλπιζα επίσης ότι θα αποκαθιστούσε τις φιλελεύθερες ιδέες της περιόδου 2002-2007 και θα συμφιλίωνε τη βαθιά διχασμένη τουρκική κοινωνία.

Αλλά ο Ερντογάν είχε άλλα σχέδια.

Μετά τον προεδρικό του θρίαμβο, έλαβε μέτρα προκειμένου να μην εκλεγεί ο Γκιουλ στην ηγεσία του κόμματος, παρά την υψηλή δημοτικότητά του.

Επίσης, επέβαλε όριο τριών θητειών στα δημόσια αξιώματα για τα στελέχη του ΑΚΡ. Αυτό σημαίνει ότι στις βουλευτικές εκλογές, που θα γίνουν σε έναν χρόνο περίπου, 70 ιδρυτικά μέλη του ΑΚΡ δεν θα έχουν το δικαίωμα να θέσουν υποψηφιότητα για να επανεκλεγούν στη Βουλή. Ανάμεσα σε εκείνους που θα εξαφανιστούν από την πολιτική είναι ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Μπουλέντ Αρίτς και άλλοι μετριοπαθείς που τόλμησαν ενίοτε να διαφωνήσουν με τον Ερντογάν.

Το νέο ΑΚΡ, έχει δηλώσει επανειλημμένως ο Ερντογάν, θα το αναλάβουν στους ώμους τους «οι νέοι», οι οποίοι γνωρίζουν ότι χρωστούν τις έδρες τους στο αφεντικό του κόμματος και θα άρα είναι πολύ πειθαρχημένοι. Οι οπαδοί του Ερντογάν επαινούν αυτή την όλο μεγαλύτερη συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια ενός ατόμου ως δημοκρατική πρόοδο.

Σύμφωνα με αυτή τη λογική, επειδή ο Ερντογάν κερδίζει εκλογές, εκπροσωπεί «το έθνος» και η κυριαρχία του σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής - από τα μέσα ενημέρωσης ως τα πανεπιστήμια - αποτελεί την πραγμάτωση «της εθνικής βούλησης». Οσοι αντιτίθενται στον Ερντογάν θεωρούνται αντίπαλοι του ίδιου του έθνους. Φέρουν την ταμπέλα του προδότη ή του κατασκόπου ή στην καλύτερη περίπτωση του «αντιδημοκράτη».

Αυτού του είδους η δημοκρατία τού «ο νικητής τα παίρνει όλα» θα συνεχίσει να πολώνει την τουρκική κοινωνία. Εχουν απομείνει ελάχιστα εμπόδια μπροστά στον Ερντογάν αν επιλέξει να εδραιώσει ακόμη περισσότερο την εξουσία του.

Μία ελπίδα αποτελεί ο περίφημος πραγματισμός του Ερντογάν, ο οποίος έχει επανειλημμένως λειτουργήσει εξισορροπιστικά ανάμεσα στα προσωπικά και στα ιδεολογικά του προτάγματα. 

Μία ακόμη είναι ο νέος πρωθυπουργός: ο μέχρι σήμερα υπουργός Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου.

Αν και ο Ερντογάν τον επέλεξε επειδή φαίνεται να συμφωνούν σε όλα τα μεγάλα ζητήματα, ο Νταβούτογλου θα μπορούσε να βοηθήσει την Τουρκία φέρνοντας την ευγενική, ήπια και χαμογελαστή προσωπικότητά του στην πικρή και γεμάτη μίσος κεντρική πολιτική σκηνή της Τουρκίας.

Ο νέος πρωθυπουργός θα μπορούσε να εξηγήσει στους συντρόφους του στο κόμμα ότι δημοκρατία δεν είναι μόνο οι εκλογές αλλά και οι έλεγχοι και οι ισορροπίες, καθώς και οι ελευθερίες - δηλαδή όλα όσα το ΑΚΡ κάποτε εξυμνούσε.