Γράφει ο Δρ Κωνσταντίνος Φίλης
Διευθυντής ερευνών Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
Στη σοβούσα κρίση της Ουκρανίας και την παρατεταμένη αστάθεια στη Λιβύη
ήρθαν να προστεθούν τα δραματικά γεγονότα στο Ιράκ, δημιουργώντας
αναταράξεις στην αγορά ενέργειας, αλλά πυροδοτώντας και πρωτοβουλίες.
Αυτήν τη στιγμή, η τιμή του πετρελαίου, παρά τη σημασία της Βαγδάτης ως παραγωγού (2η μεταξύ των χωρών ΟΠΕΚ), «τσιμπάει» μεν προς τα πάνω, όχι ωστόσο σε ανησυχητικά επίπεδα. Το γεγονός ότι οι κύριες πηγές και αγωγοί εξαγωγής βρίσκονται στο ελεγχόμενο από τους σιίτες νότιο κομμάτι προσφέρει μια σχετική διασφάλιση. Από την άλλη, η ελλιπής προστασία των υποδομών και το χαμηλό αξιόμαχο του ιρακινού στρατού εύλογα προκαλούν ανησυχία. Αν δε οι μάχες εξαπλωθούν και καταληφθεί μέρος της Βαγδάτης, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα διακοπεί η τροφοδοσία σε πολλές περιοχές, γεγονός που θα συμπιέσει περαιτέρω τους πολίτες της χώρας, πολλοί εκ των οποίων εδώ και μία δεκαετία, λόγω μη εκσυγχρονισμού των δικτύων, παραμένουν με ελάχιστο ή χωρίς ηλεκτρικό. Αλλά και διεθνούς εμβέλειας εταιρείες που έχουν επενδύσει εκεί θα δυσκολευθούν να καθησυχάσουν την αγορά για το ενδεχόμενο να εξακολουθήσει αδιάλειπτα η ροή πετρελαίου. Αν, μάλιστα, η προβληματική κατάσταση παραταθεί ή δεν ελεγχθεί εγκαίρως, τότε τα μεν έσοδα θα απομειωθούν σημαντικά, υποχρεώνοντας την (όποια) κυβέρνηση σε υποχωρήσεις, οι δε εξαγωγικές προοπτικές θα παγώσουν, υπό τον φόβο γενικευμένων αναταραχών. Τέλος, με την ηγεσία του Ιράκ να απομονώνεται, πιθανόν να προκύψει συμβιβασμός με το κουρδικό στοιχείο, του οποίου η συνεισφορά θεωρείται καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση κάποιας σχετικής σταθερότητας στο εσωτερικό. Σε μια τέτοια περίπτωση, η χρυσή τομή θα προσδιοριστεί γύρω από την ποσόστωση του κάθε μέρους επί των εσόδων από το ιδιαίτερα προσοδοφόρο κουρδικό τμήμα, που αναμφίβολα θα αθροιστεί στην παραγωγή του Ιράκ.
Τα πυρηνικά του Ιράν
Επιπλέον καταλύτης εξελίξεων είναι και η πορεία των διαπραγματεύσεων γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Το κρίσιμο διάστημα που θα επιδράσει εν πολλοίς και στο ενεργειακό γίγνεσθαι είναι μέχρι το φθινόπωρο. Αν μέχρι τότε δεν έχει εξευρεθεί λύση, η ηγεσία Ομπάμα θα βρεθεί υπό ασφυκτική πίεση από το εβραϊκό λόμπι και τους συντηρητικούς κύκλους και ενόψει των ενδιάμεσων εκλογών του Κογκρέσου θα δυσκολευτεί να πετύχει νέα παράταση διευθέτησης. Από την άλλη, Ουάσιγκτον και Τεχεράνη, παρά το ότι φαίνεται να ταυτίζονται ως προς την ανάγκη αναχαίτισης των τζιχαντιστών στο Ιράκ, προφανώς έχουν διαφορετικό σημείο αφετηρίας, μάλλον και απόληξης. Οι σοβαρές δυσκολίες, αν και δεν μοιάζουν ανυπέρβλητες, καταδεικνύουν τις αιρέσεις και τη συνακόλουθη πολυπλοκότητα στη συμπερίληψη ιρανικού αερίου στους άμεσους δυτικούς/ευρωπαϊκούς σχεδιασμούς.
Ως προς την Ευρώπη και ενώ η διένεξη στην Ουκρανία συνεχίζεται, το ενεργειακό τοπίο έχει αρχίσει να ξεκαθαρίζει, χωρίς όμως να μπορεί να προβλεφθεί αν και κατά πόσο οι παρούσες τάσεις θα παγιωθούν. Εν μέσω οικονομικής κρίσης, τα κράτη-μέλη στρέφονται προς φθηνότερες (όχι καθαρότερες) μορφές ενέργειας, όπως είναι ο άνθρακας και ο λιγνίτης, περιορίζοντας σημαντικά τη ζήτηση για φυσικό αέριο, ιδίως στην ηλεκτροπαραγωγή. Παράλληλα, δίνεται έμφαση στην εξοικονόμηση (σε μετακινήσεις και βιομηχανία), διακρίνεται μια ροπή προς χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ειδικότερα φωτοβολταϊκών, και εσχάτως –στον απόηχο των ανακοινώσεων της γαλλικής κυβέρνησης– επιβεβαιώνεται η αποστασιοποίηση από τη χρήση πυρηνικής ενέργειας. Παρ’ όλα αυτά, ιδίως ως προς το Παρίσι, το γεγονός ότι χάρη στη χρήση πυρηνικού καυσίμου απολαμβάνει τη χαμηλότερη τιμή ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη τη Γηραιά Ηπειρο, καθιστά αμφίβολες τις διακηρύξεις, που μάλλον εξυπηρετούν εσωτερικά πολιτικά παιχνίδια και την ανάγκη του αντιδημοφιλούς Ολάντ να προσεταιριστεί πράσινους και αριστερά.
Παραμένει, ωστόσο, αναπάντητο το ερώτημα των επικουρικών προς τη Ρωσία προμηθευτών, καθότι οι περισσότερες εναλλακτικές, είτε συνεπάγονται χρόνο και δη με αβέβαιο το αποτέλεσμα είτε δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη δεσπόζουσα θέση της Μόσχας (με εξαίρεση το Ιράν). Εδώ οφείλουμε να σημειώσουμε και τα διαφορετικά χαρακτηριστικά που έχει η κάθε γεωγραφική περιφέρεια της Ευρώπης, καθότι ορισμένες, όπως τα Βαλκάνια, έχουν πολύ μεγαλύτερες ανάγκες για φυσικό αέριο και λιγότερες εναλλακτικές, στοιχείο που καθορίζει ανάλογα και τη στάση τους έναντι της Ρωσίας και άλλων προμηθευτών.
Αυτήν τη στιγμή, η τιμή του πετρελαίου, παρά τη σημασία της Βαγδάτης ως παραγωγού (2η μεταξύ των χωρών ΟΠΕΚ), «τσιμπάει» μεν προς τα πάνω, όχι ωστόσο σε ανησυχητικά επίπεδα. Το γεγονός ότι οι κύριες πηγές και αγωγοί εξαγωγής βρίσκονται στο ελεγχόμενο από τους σιίτες νότιο κομμάτι προσφέρει μια σχετική διασφάλιση. Από την άλλη, η ελλιπής προστασία των υποδομών και το χαμηλό αξιόμαχο του ιρακινού στρατού εύλογα προκαλούν ανησυχία. Αν δε οι μάχες εξαπλωθούν και καταληφθεί μέρος της Βαγδάτης, είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα διακοπεί η τροφοδοσία σε πολλές περιοχές, γεγονός που θα συμπιέσει περαιτέρω τους πολίτες της χώρας, πολλοί εκ των οποίων εδώ και μία δεκαετία, λόγω μη εκσυγχρονισμού των δικτύων, παραμένουν με ελάχιστο ή χωρίς ηλεκτρικό. Αλλά και διεθνούς εμβέλειας εταιρείες που έχουν επενδύσει εκεί θα δυσκολευθούν να καθησυχάσουν την αγορά για το ενδεχόμενο να εξακολουθήσει αδιάλειπτα η ροή πετρελαίου. Αν, μάλιστα, η προβληματική κατάσταση παραταθεί ή δεν ελεγχθεί εγκαίρως, τότε τα μεν έσοδα θα απομειωθούν σημαντικά, υποχρεώνοντας την (όποια) κυβέρνηση σε υποχωρήσεις, οι δε εξαγωγικές προοπτικές θα παγώσουν, υπό τον φόβο γενικευμένων αναταραχών. Τέλος, με την ηγεσία του Ιράκ να απομονώνεται, πιθανόν να προκύψει συμβιβασμός με το κουρδικό στοιχείο, του οποίου η συνεισφορά θεωρείται καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση κάποιας σχετικής σταθερότητας στο εσωτερικό. Σε μια τέτοια περίπτωση, η χρυσή τομή θα προσδιοριστεί γύρω από την ποσόστωση του κάθε μέρους επί των εσόδων από το ιδιαίτερα προσοδοφόρο κουρδικό τμήμα, που αναμφίβολα θα αθροιστεί στην παραγωγή του Ιράκ.
Τα πυρηνικά του Ιράν
Επιπλέον καταλύτης εξελίξεων είναι και η πορεία των διαπραγματεύσεων γύρω από το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Το κρίσιμο διάστημα που θα επιδράσει εν πολλοίς και στο ενεργειακό γίγνεσθαι είναι μέχρι το φθινόπωρο. Αν μέχρι τότε δεν έχει εξευρεθεί λύση, η ηγεσία Ομπάμα θα βρεθεί υπό ασφυκτική πίεση από το εβραϊκό λόμπι και τους συντηρητικούς κύκλους και ενόψει των ενδιάμεσων εκλογών του Κογκρέσου θα δυσκολευτεί να πετύχει νέα παράταση διευθέτησης. Από την άλλη, Ουάσιγκτον και Τεχεράνη, παρά το ότι φαίνεται να ταυτίζονται ως προς την ανάγκη αναχαίτισης των τζιχαντιστών στο Ιράκ, προφανώς έχουν διαφορετικό σημείο αφετηρίας, μάλλον και απόληξης. Οι σοβαρές δυσκολίες, αν και δεν μοιάζουν ανυπέρβλητες, καταδεικνύουν τις αιρέσεις και τη συνακόλουθη πολυπλοκότητα στη συμπερίληψη ιρανικού αερίου στους άμεσους δυτικούς/ευρωπαϊκούς σχεδιασμούς.
Ως προς την Ευρώπη και ενώ η διένεξη στην Ουκρανία συνεχίζεται, το ενεργειακό τοπίο έχει αρχίσει να ξεκαθαρίζει, χωρίς όμως να μπορεί να προβλεφθεί αν και κατά πόσο οι παρούσες τάσεις θα παγιωθούν. Εν μέσω οικονομικής κρίσης, τα κράτη-μέλη στρέφονται προς φθηνότερες (όχι καθαρότερες) μορφές ενέργειας, όπως είναι ο άνθρακας και ο λιγνίτης, περιορίζοντας σημαντικά τη ζήτηση για φυσικό αέριο, ιδίως στην ηλεκτροπαραγωγή. Παράλληλα, δίνεται έμφαση στην εξοικονόμηση (σε μετακινήσεις και βιομηχανία), διακρίνεται μια ροπή προς χρήση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, ειδικότερα φωτοβολταϊκών, και εσχάτως –στον απόηχο των ανακοινώσεων της γαλλικής κυβέρνησης– επιβεβαιώνεται η αποστασιοποίηση από τη χρήση πυρηνικής ενέργειας. Παρ’ όλα αυτά, ιδίως ως προς το Παρίσι, το γεγονός ότι χάρη στη χρήση πυρηνικού καυσίμου απολαμβάνει τη χαμηλότερη τιμή ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη τη Γηραιά Ηπειρο, καθιστά αμφίβολες τις διακηρύξεις, που μάλλον εξυπηρετούν εσωτερικά πολιτικά παιχνίδια και την ανάγκη του αντιδημοφιλούς Ολάντ να προσεταιριστεί πράσινους και αριστερά.
Παραμένει, ωστόσο, αναπάντητο το ερώτημα των επικουρικών προς τη Ρωσία προμηθευτών, καθότι οι περισσότερες εναλλακτικές, είτε συνεπάγονται χρόνο και δη με αβέβαιο το αποτέλεσμα είτε δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τη δεσπόζουσα θέση της Μόσχας (με εξαίρεση το Ιράν). Εδώ οφείλουμε να σημειώσουμε και τα διαφορετικά χαρακτηριστικά που έχει η κάθε γεωγραφική περιφέρεια της Ευρώπης, καθότι ορισμένες, όπως τα Βαλκάνια, έχουν πολύ μεγαλύτερες ανάγκες για φυσικό αέριο και λιγότερες εναλλακτικές, στοιχείο που καθορίζει ανάλογα και τη στάση τους έναντι της Ρωσίας και άλλων προμηθευτών.
Συνεπεία αυτού, οι προσπάθειες ανάπτυξης ενιαίας στάσης στα ζητήματα διαφοροποίησης ακυρώνονται εν τοις πράγμασι από τα ίδια τα κράτη (π.χ. υποστήριξη Σλοβενίας και Αυστρίας στον South Stream). Αποφεύγοντας τις υστερίες συγκεκριμένων κύκλων, υπογραμμίζεται πως η τροφοδοσία της ευρωπαϊκής αγοράς μέσω South Stream θα γίνεται με ποσότητες που θα αφαιρούνται από το σύστημα αγωγών της Ουκρανίας, διότι, μεταξύ άλλων, η Μόσχα δεν είναι σε θέση να διαθέσει επιπλέον φυσικό αέριο.
Επειδή,
λοιπόν, η Ε.Ε. έχει ουκ ολίγες φορές επενδύσει σε αφερέγγυες ως προς το
αποτέλεσμα περιπτώσεις, ελπίζουμε αυτή τη φορά να κινηθεί με μεγαλύτερη
σύνεση, προνοητικότητα και προπάντων συλλογικότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου