ΜΠΑΝΑΝΙΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ - ΚΟΝΓΚΟ: Τα «ματωμένα» smartphones - Aνήλικοι πεθαίνουν στα ορυχεία του Κονγκό για τα μέταλλα των συσκευών μας

Toυ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΣΑΒΑΛΟΥ

 

Ονομάζονται «ματωμένα μέταλλα», κατ' αντιστοιχία με τα «ματωμένα διαμάντια» της Σιέρα Λεόνε. Και είναι αυτό ακριβώς που δηλώνει το όνομά τους: ορυκτά, όπως χρυσός, κασσίτερος, βολφράμιο και κολτάνιο, απαραίτητα για την κατασκευή smartphones και υπολογιστών, που είναι βουτηγμένα στο αίμα εργατών, συχνά ανήλικων παιδιών, που «δουλεύουν» υπό συνθήκες σκλαβιάς σε επικίνδυνα ορυχεία της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό.  

 

Τα «αφεντικά» είναι αιμοδιψείς πολέμαρχοι, διεφθαρμένοι στρατιωτικοί και πολιτικοί, συμμορίες οργανωμένου εγκλήματος. Και οι εχέμυθοι μέχρι συνενοχής «πελάτες» είναι οι μεγάλες εταιρείες κατασκευής φορητών συσκευών επικοινωνίας.  

«Στο Ανατολικό Κονγκό άνθρωποι δολοφονούνται για χάρη "αναβαθμίσεων" όλο και μικρότερης χρησιμότητας στα δικά μας smartphones» γράφει σε πρόσφατο ρεπορτάζ του ο ακτιβιστής και βραβευμένος δημοσιογράφος της βρετανικής εφημερίδας «Guardian» Τζορτζ Μόνμπιοτ. Αποκαλύπτει ότι αρκετές εταιρείες δεν έχουν «ορατότητα» όσον αφορά την προέλευση των υλικών τους και το αν αυτά έρχονται από νόμιμα ή παράνομα, «ματωμένα» ορυχεία. Η εταιρεία Apple, γράφει, έχει απαντήσει επανειλημμένως στις σχετικές ερωτήσεις της κυβέρνησης των ΗΠΑ ότι τα μέταλλα που χρησιμοποιεί προέρχονται από 211 μεταλλουργικές μονάδες διασκορπισμένες σε όλον τον κόσμο, οι οποίες ωστόσο ενδέχεται να χρησιμοποιούν μέταλλα που προέρχονται από παραστρατιωτικές ομάδες στο Κονγκό.

Η μόνη εταιρεία που έχει όντως λάβει μέτρα εναντίον του φαινομένου είναι η Nokia που συμμετέχει σε έξι πρωτοβουλίες κυβερνήσεων και ομάδων εθελοντών ώστε να παράγονται «κινητά που δεν θα είναι βουτηγμένα στο αίμα». Η ίδια όμως παραδέχεται ότι «δεν υπάρχει ένα 100% αξιόπιστο σύστημα που να μας επιτρέπει να γνωρίζουμε την αρχική πηγή των υλικών μας».

Καθημερινές σκηνές ντροπής εκτυλίσσονται στα εκατοντάδες παράνομα ορυχεία του αχανούς Ανατολικού Κονγκό: μικρά παιδιά «δουλεύουν» μέσα σε επικίνδυνες στοές για 12-14 συνεχόμενες ώρες. Με αξίνες και φτυάρια βγάζουν και κατόπιν κοσκινίζουν το χώμα με τα γεμάτα κάλους χέρια τους. Αν αρνηθούν να εργαστούν ή προσπαθήσουν να διαφύγουν και πιαστούν, τότε ακολουθούν μαστιγώματα, βιασμοί, ακόμη και αποκεφαλισμοί «για παραδειγματισμό».

Δίπλα τους, μεγαλύτεροι σε ηλικία εργάτες, φορώντας γαλότσες, ψάχνουν γονατιστοί στη λάσπη για οτιδήποτε ορυκτό που θα μπορούσε να τους εξασφαλίσει «μεροκάματο» ενός ως δύο ευρώ. «Τα ορυχεία που ανοίγουν κατά δεκάδες στα ανατολικά της χώρας είναι απλές αυτοσχέδιες τρύπες μέσα σε βουνοπλαγιές» λέει η Σοφία Πικλς από τη βρετανική ΜΚΟ υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων «Global Witness». Και κάνει λόγο για τεράστια κέρδη τα οποία χρηματοδοτούν βίαιες εθνοτικές συγκρούσεις, παρά την επίσημη λήξη του εμφυλίου πολέμου το 2003. Ντόπιοι πολέμαρχοι έχουν στη δούλεψή τους ανήλικα παιδιά στα ορυχεία του πολύτιμου κολτανίου, από το οποίο εξάγεται το ταντάλιο, συστατικό απαραίτητο στην κατασκευή πυκνωτών για τα κινητά τηλέφωνα και τους φορητούς υπολογιστές.  

Ο νόμος Dodd-Frank, που υπεγράφη από τον αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα το 2010, απαιτεί από τις αμερικανικές εταιρείες να αποκαλύπτουν τη χρήση «ματωμένων ορυκτών». Η βρετανική εφημερίδα «Times» επικοινώνησε με μεγάλες εταιρείες ηλεκτρονικών και ζήτησε να μάθει αν χρησιμοποιούν τέτοια μέταλλα. Οι εταιρείες παραδέχθηκαν ότι τα προϊόντα τους ενδέχεται να τα περιέχουν, ωστόσο δήλωσαν άγνοια για οτιδήποτε άλλο. Κάποιες, όπως η Vodafone, επέρριψαν εξ ολοκλήρου την ευθύνη στους «μεσάζοντες» της αφρικανικής χώρας υποστηρίζοντας πως «είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαπιστωθεί» ποια από τα ορυχεία βρίσκονται εκτός εμπόλεμων περιοχών και ποια είναι νόμιμα και λειτουργούν με άδεια και με ανθρώπινες συνθήκες εργασίας.

Καταραμένος πλούτος

17 τρισ. (!) ευρώ μέσα στη γη

Ο ορυκτός πλούτος του Κονγκό εκτιμάται ότι αγγίζει την αστρονομική αξία των 17 τρισ. (!) ευρώ. Περιλαμβάνει τα μεγαλύτερα αποθέματα χρυσού στον κόσμο, το 5% του χαλκού, το 50% του κοβαλτίου και το 80% της παγκόσμιας παραγωγής κολτανίου.

Απέραντη φτώχεια

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, το Κονγκό είναι η φτωχότερη χώρα στον κόσμο με κατά κεφαλήν ΑΕΠ τα 338 ευρώ. Το 71% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας (με 0,80 ευρώ εισόδημα την ημέρα), ενώ ο μέσος μηνιαίος μισθός µε δυσκολία φτάνει τα 20 ευρώ.

Σύντομη ζωή μέσα στον τρόμο

Το προσδόκιμο ζωής στη χώρα δεν υπερβαίνει κατά μέσον όρο τα 49 έτη (51 για τις γυναίκες, 47 για τους άντρες). Από το 1996 ως σήμερα η εμπόλεμη κατάσταση ευθύνεται για τον θάνατο έξι εκατομμυρίων ανθρώπων, ενώ ο ΟΗΕ σε έκθεσή του υποστηρίζει ότι ως το 2012 είχαν βιαστεί στο Κονγκό πάνω από 400.000 γυναίκες.  

Πρώτες ύλες για τον πόλεμο

Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο οι σφαίρες που σκότωσαν τα εκατομμύρια θύματα στο Δυτικό Μέτωπο περιείχαν κατά 75% χαλκό από το Κονγκό. Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο το ουράνιο με το οποίο κατασκευάστηκε η ατομική βόμβα που κατέστρεψε τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι προήλθε από ένα ορυχείο του Κονγκό.

Σοφία Πικλς, εκπρόσωπος της ΜΚΟ «Global Witness»
«Να αντιδράσουν οι καταναλωτές»
Οι αγοραστές των τηλεφώνων θα μπορούσαν να βρουν τη δύναμη για να αλλάξει η κατάσταση, εκτιμά  η Σοφία Πικλς από τη βρετανική ΜΚΟ «Global Witness».

Ποια είναι η κατάσταση στο Κονγκό σήμερα σχετικά με το θέμα των «ματωμένων μετάλλων»;

«Ο νόμος Dodd-Frank αποτέλεσε καθοριστικό παράγοντα αλλαγών στη μεταλλευτική βιομηχανία του Κονγκό. Ωστόσο πρέπει να εξαλειφθεί το φαινόμενο της εμπλοκής ανώτερων στρατιωτικών αξιωματούχων της χώρας στο εμπόριο ορυκτών. Οντως κάποια ορυχεία έφυγαν από τον έλεγχο του στρατού του Κονγκό, από την έρευνά μας όμως προκύπτει ότι πολλά μέλη των ενόπλων δυνάμεων της χώρας εξακολουθούν να πλουτίζουν εις βάρος των συμπολιτών τους. Η κυβέρνηση του Κονγκό επιβάλλεται να εντοπίσει τις περιπτώσεις αυτές».

Πώς θα μπορούσε να είναι χρήσιμη η συνεισφορά της ΕΕ;

«Η ΕΕ θα μπορούσε κάλλιστα να εκμεταλλευθεί τη χρονική συγκυρία και να "χτίσει" κι αυτή με τη σειρά της ένα νομικό πλαίσιο εφάμιλλο με εκείνο του νόμου Dodd-Frank προκειμένου να επιβάλει στις ευρωπαϊκές εταιρείες να λογοδοτούν για την προέλευση των ορυκτών τους».

Πώς μπορεί ένας καταναλωτής να επηρεάσει με τον τρόπο του προς μια διευθέτηση του ζητήματος;

«Πολλοί καταναλωτές πλέον έχουν μάθει να ρωτούν τις εταιρείες ηλεκτρονικών ειδών για την προέλευση των υλικών τους. Επίσης όλες οι ευρωπαϊκές εταιρείες που χρησιμοποιούν "ματωμένα μέταλλα" είναι υποχρεωμένες διά νόμου στις ΗΠΑ να αναγράφουν στην επίσημη ιστοσελίδα τους αν τα υλικά τους προέρχονται από χώρες όπως το Κονγκό. Οι καταναλωτές πρέπει να κάνουν όλο και περισσότερες ερωτήσεις προκειμένου να υψώσουν το ανάστημά τους απέναντι στην ανευθυνότητα των εταιρειών».