ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα

Γράφει ο Χάρης Σαββίδης

Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ η μελέτη του Γάλλου οικονομολόγου Τομά Πικετί για «Το κεφάλαιο στον 21ο αιώνα». 

Το βιβλίο που κυκλοφόρησε πέρσι στα γαλλικά ασχολείται με την εκρηκτική αύξηση των ανισοτήτων και την επιστροφή στον κληρονομικό καπιταλισμό. 

Ο όρος περιγράφει μία κατάσταση όπου όλο και περισσότερο μερίδιο του πλούτου της κοινωνίας συγκεντρώνεται σε χέρια λίγων και στη συνέχεια κληροδοτείται στους γόνους τους, προσφέροντας τη δυνατότητα περαιτέρω συγκέντρωσης του πλούτου.

Ο Πικετί υποστηρίζει ότι η συγκέντρωση του πλούτου αποτελεί φυσική τάση των οικονομιών και προτείνει την εξισορροπητική παρέμβαση του κράτους. 

Το βιβλίο παρουσιάζει συγκριτικά στοιχεία για 20 χώρες κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες και συμπεραίνει ότι στη μεγαλύτερη διάρκεια της περιόδου ικανοποιούνταν οι συνθήκες για διαρκή αύξηση της συσσώρευσης του πλούτου.

Πρόκειται κατά βάση για τη σχέση μεταξύ δύο μεγεθών: της απόδοσης του κεφαλαίου και του ρυθμού ανάπτυξης της οικονομίας. 

Εάν η απόδοση των διαφόρων περιουσιακών στοιχείων είναι υψηλότερη του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ, θα προκύπτει σταδιακά αύξηση της συγκέντρωσης του πλούτου.  

Σύμφωνα με τα στοιχεία του βιβλίου, αυτό ίσχυε σταθερά στην Ιστορία, με εξαίρεση την περίοδο του Μεσοπολέμου, όταν η σχέση αντιστράφηκε εξαιτίας της απότομης βελτίωσης της τεχνολογίας και της ραγδαίας αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού (παράγοντες που επηρεάζουν θετικά τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας αλλά όχι απαραίτητα την απόδοση του κεφαλαίου).

Μεταπολεμικά η απόδοση του κεφαλαίου είναι ελαφρώς υψηλότερη των ρυθμών ανάπτυξης, με αποτέλεσμα σταδιακή αύξηση της συγκέντρωσης πλούτου. 

Η συγκέντρωση πλούτου προφανώς συνεπάγεται διαρκή αύξηση των ανισοτήτων, κάτι που πέραν των ηθικών ενστάσεων που εγείρει έχει και αρνητικές συνέπειες για τη λειτουργία της οικονομίας.  

Πρόσφατη μελέτη του ΔΝΤ, μελετώντας στοιχεία του τελευταίου μισού αιώνα για 153 οικονομίες, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη είναι βραδύτερη και περισσότερο εύθραυστη στις οικονομίες με μεγαλύτερες ανισότητες.

Ακόμα και αν υπάρχει φυσική τάση των οικονομιών προς τη συγκέντρωση του κεφαλαίου, δεν σημαίνει ότι αυτή είναι αναπόφευκτη: 

Μέσω της φορολογικής πολιτικής, των δημοσίων δαπανών και γενικότερα των κρατικών παρεμβάσεων, οι ανισότητες είναι δυνατό να περιοριστούν. Ακόμα και αν κάποιος θέλει να αποφύγει έντονες παρεμβάσεις στον τρόπο λειτουργίας της αγοράς και τα προσφερόμενα κίνητρα, υπάρχει ένας απλός και... ανώδυνος τρόπος διακοπής της συγκέντρωσης πλούτου: η επιβολή εξαιρετικά υψηλού συντελεστή στον φόρο κληρονομιάς.

Ο υψηλός φόρος κληρονομίας για μεγάλα ποσά (ακόμα και κοντά στο 100% για εξαιρετικά μεγάλα ποσά) βοηθά ώστε η φυσική τάση συγκέντρωσης του κεφαλαίου να διακόπτεται από γενιά σε γενιά. Τις τελευταίες δεκαετίες, όμως, η επικράτηση των νεοφιλελεύθερων πολιτικών οδήγησε σε μείωση των συντελεστών φορολόγησης κληρονομιάς, επιτρέποντας έτσι σε μεγάλες περιουσίες να περάσουν στην επόμενη γενιά και να συνεχίσουν να αυξάνονται. Το... κερασάκι στην τούρτα βάζει η ροπή των κυβερνήσεων να παρεμβαίνουν υπέρ των εξαιρετικά πλουσίων και των τραπεζών, διασώζοντας όσους απειλούνται από χρεοκοπία.  

Πρόσφατα ο Economist υποστήριζε ότι η διάσωση των τραπεζών είναι η βασική αιτία αύξησης της συγκέντρωσης πλούτου στις αναπτυγμένες οικονομίες τα τελευταία χρόνια.

Πέραν, δηλαδή, της φυσικής τάσης της οικονομίας για συγκέντρωση του πλούτου, οι μεγάλες περιουσίες δεν κινδυνεύουν ούτε από οικονομικές «αναποδιές» (αφού διασώζονται), ούτε καν από τον αναπόφευκτο θάνατο των κατόχων τους. Λογικό είναι να συνεχίσουν να αυξάνονται και μάλιστα με επιταχυνόμενο ρυθμό. Εκτός αν αντιδράσει η κοινωνία.