ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Αυτές είναι οι αρχές του Διεθνούς Δικαίου που έγραψε στα παλιά του τα παπούτσια ο Πούτιν

Του Steven Blockmans / CEPS

Το σύμφωνο της Βουδαπέστης στις 5 Δεκεμβρίου 1994 –επισήμως το μνημόνιο των διαβεβαιώσεων ασφάλειας σε σχέση με την ένταξη της Ουκρανίας στη συνθήκη για τη μη διάδοση πυρηνικών όπλων- υπογράφθηκε από τους προέδρους της Ουκρανίας, της Ρωσικής Ομοσπονδίας και των ΗΠΑ, και του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου για να παράσχει εθνικές εγγυήσεις ασφάλειας στην Ουκρανία. 

Η Κίνα και η Γαλλία προσχώρησαν σε μεταγενέστερο στάδιο, με τη μορφή επιμέρους ανακοινώσεων.
Σε αντάλλαγμα για τις εγγυήσεις ασφαλείας που προσφέρθηκαν από τις μεγάλες δυνάμεις, η Ουκρανία αποφάσισε να εγκαταλείψει ό,τι ήταν τότε τα τρίτα μεγαλύτερα αποθέματα πυρηνικών όπλων παγκοσμίως και προσχώρηση στη συνθήκη μη διάδοσης.
Το σύμφωνο αποτελείται από έξι διατάξεις και δεν περιορίζεται σε απειλές ή στη χρήση πυρηνικών όπλων. Τα Άρθρα 1 και 2 επιβάλουν σαφείς υποχρεώσεις στη Ρωσία να σεβαστεί την πολιτική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, εντός των «υπάρχοντων συνόρων» του 1994, και να μην απειλήσει ή να κάνει χρήση βίας με οποιοδήποτε μέσο («με κανένα από τα όπλα»).
Με την στρατιωτική εισβολή και την προσάρτηση της Κριμαίας, η Ρωσία έχει ενεργήσει κατά παράβαση των υποχρεώσεών της έναντι του συμφώνου της Βουδαπέστης.  

Παρά το τι υποδηλώνει το όνομά του, το σύμφωνο μπορεί να θεωρηθεί ως μια διεθνή συμφωνία με βάση τους όρους της σύμβασης της Βιέννης για το δίκαιο των συνθηκών (1969). Επομένως δημιουργεί νομικά δεσμευτικές υποχρεώσεις για τις εγγυήτριες χώρες και θα μπορούσε να γίνει το αντικείμενο διακρατικών διαφορών ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου.  

Ωστόσο, οι πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο είναι ελάχιστες. Η Ρωσία δεν έχει εκδώσει μια διακήρυξη που να αναγνωρίζει ως υποχρεωτική τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου. Αυτό σημαίνει ότι η Μόσχα διατηρεί το δικαίωμα να αποφασίζει κατά περίπτωση εάν το Δικαστήριο έχει τη δικαιοδοσία. Με βάση τις τωρινές συνθήκες, είναι απίθανο το Κρεμλίνο να αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου στο να εκδικάσει μια διαφορά μεταξύ του μνημονίου της Βουδαπέστης που κατατέθηκε από την Ουκρανία ή από οποιοδήποτε από τα άλλα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗε που θα μπορούσε να το είχε υπογράψει.
Στο ίδιο πνεύμα, η Ρωσία του Putin φαίνεται να μην δίνει σημασία στο ότι παραβιάζει γενικές αρχές του διεθνούς δικαίου που διέπουν την τρέχουσα παγκόσμια τάξη, δηλαδή αυτές που εμπεριέχονται στον  Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (Άρθρα 2.4 και 2,7) και της τελικής πράξης του Ελσίνκι του 1975. Με βάση τους όρους του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, η χρήση βίας σε έδαφος άλλου κράτους δικαιολογείται μόνο όταν υπάρχει εντολή του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ –quod non- ή στην περίπτωση αυτοάμυνας. Και ούτε μπορεί να γίνει επίκληση του τελευταίου, από τη στιγμή που δεν υπήρξε προηγούμενη ένοπλη επίθεση από τις ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις εναντίον της Ρωσίας.
Το επιχείρημα που προτάθηκε αρχικά από τη Μόσχα για να δικαιολογήσει την στρατιωτική της εισβολή, ήταν ότι δρούσε για την υπεράσπιση των ρωσόφωνων και των κατόχων διαβατηρίων των οποίων τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες φέρεται να παραβιάστηκαν από ένα φασιστικό καθεστώς στο Κίεβο το οποίο κατέλαβε την εξουσία με αντισυνταγματικά μέσα. Ωστόσο, ελλείψει ισχυρών αποδείξεων από τη Μόσχα για να υποστηρίξει τον ισχυρισμό των διαρκών παραβιάσεων των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μελών της ρωσικής μειονότητας από τις νέες ουκρανικές αρχές, η σύντομη διακοπή ενός νόμου για τις περιφερειακές γλώσσες από τη Rada δεν παρέχει τη νομική κάλυψη για την επίκληση αυτοάμυνας ή τον ισχυρισμό της «Ευθύνης για την παροχή προστασίας». Ειρωνικά, το τελευταίο είναι μια αρχή που η Ρωσία έχει προσπαθήσει φανατικά να αποτρέψει την εδραίωσή της στο διεθνές δίκαιο,.
Ένα συμπληρωματικό επιχείρημα που παρουσιάστηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών από τον πρέσβη Vitaly Churkin ήταν ότι η Ρωσία είχε παρέμβει μετά από γραπτή πρόσκληση του Viktor Yanukovych, του έκπτωτου πλην «νόμιμου» προέδρου της Ουκρανίας, για να εδραιωθεί η ειρήνη και η σταθερότητα στην πατρίδα του. Η Μόσχα συνεχώς επαναλαμβάνει ότι η Γερμανία, η Γαλλία και η Πολωνία θα πρέπει να τιμήσουν τους όρους της συμφωνίας στις 21 Φεβρουαρίου (σύμφωνα με την οποία ο Yanukovuch συμφώνησε με τους ηγέτες της αντιπολίτευσης του κινήματος Maidan να αποκαταστήσουν το Σύνταγμα του 2004, να σχηματιστεί μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας και να διεξαχθούν πρόωρες προεδρικές εκλογές) την οποία υπέγραψαν. Ωστόσο φαίνεται ιδιαίτερα περίεργο για τη Ρωσία να προωθεί την εφαρμογή μιας συμφωνίας την οποία αρνήθηκε να υπογράψει όταν είχε την ευκαιρία. Αυτό που το Κρεμλίνο φαίνεται επίσης να ξεχνάει είναι ότι ο Yanukovych στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε από το ίδιο του το κόμμα και παραπέμφθηκε στη δικαιοσύνη από το ουκρανικό κοινοβούλιο.

Το πιο επιζήμιο στην λανθασμένη αιτιολόγηση για τη ρωσική επέμβαση στην Ουκρανία, είναι η δήλωση του Churkin ότι η επιστολή του Yanukovych προς τον πρόεδρο Putin έχει ημερομηνία 1η Μαρτίου, όταν τα ρωσικά στρατεύματα είχαν ήδη καταλάβει τις θέσεις γύρω από στρατηγικές τοποθεσίες στην χερσόνησο της Κριμαίας στις 28 Φεβρουαρίου. Με βάση την παραδοχή της ίδιας της Ρωσίας επομένως, είχε ήδη παραβιάζει δεσμευτικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου.
Το τελευταίο φαίνεται εμβληματικό για την στάση «δεν θα μπορούσε να νοιάζομαι λιγότερο» που έχει ο Putin. Μέχρι στιγμής, το Κρεμλίνο δεν έχει μπει στον κόπο να αντικρούσει στα σοβαρά τους ισχυρισμούς των ΗΠΑ και της ΕΕ ότι έχει παραβιάσει τους όρους του μνημονίου της Βουδαπέστης. Πιο ανησυχητικό, η Μόσχα επιτρέπει στον εαυτό της να είναι ασυνεπής με τις ίδιες της τις δεσμεύσεις και να υπαναχωρεί από τα λεγόμενά της. 

Αυτό έχει όλες τις παγίδες μιας δικτατορίας σε πανικό, που συνθλίβει τις διαφωνίες στο εσωτερικό και κατασκευάζει εμπιστοσύνη για να κερδίσει μια μεγάλη μάχη με τους εχθρούς της στο εξωτερικό.  

Δεδομένου αυτού του κάκιστου ρεκόρ, πώς μπορεί κανείς πλέον να εμπιστεύεται αυτά που λέει ο Putin ή να δεσμευτεί μαζί του στο μέλλον;

Πηγή:www.capital.gr