KOINΩΝΙΑ και ΠΟΛΙΤΙΚΗ στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Πελατειακό κράτος και πολιτικό σύστημα

Του Ανδρεα Δρυμιωτη

Πριν από λίγες εβδομάδες είχαμε μια διαδήλωση από τους πρωταθλητές μας, οι οποίοι ζητούσαν να εξαιρεθούν από τυχόν απολύσεις και διαθεσιμότητα. Το σκεπτικό τους ήταν εξαιρετικά απλό. Ελεγαν: «Εμείς δεν ζητήσαμε τίποτα. Εσείς, η Πολιτεία, αναγνωρίζοντας την προσφορά μας στην προβολή της πατρίδας μας, μας δώσατε χαριστικά μια θέση στο Δημόσιο. Δεν μπορείτε να την πάρετε τώρα πίσω». 

Εκ πρώτης όψεως φαίνεται να έχουν δίκαιο. Εξάλλου στην αρχαιότητα όταν ένας Ολυμπιονίκης γύριζε στην πόλη του, γκρέμιζαν συμβολικά ένα μέρος από τα τείχη της πόλης για να δείξουν ότι αν έχουν τέτοιους υπερασπιστές, τα τείχη είναι περιττά. Ελάτε όμως να δούμε αυτή τη χαριστική πράξη από μια άλλη σκοπιά.  

Οι αθλητές διακρίθηκαν σε ένα απόλυτα ανταγωνιστικό περιβάλλον. Δηλαδή είναι άνθρωποι που έχουν μάθει να αγωνίζονται για να επιτύχουν και να διακριθούν. Εμείς πώς τους αντιμετωπίζουμε; Τους δίνουμε χαριστικά μια θέση στο Δημόσιο χωρίς να χρειαστεί να ανταγωνιστούν κανένα. Ακόμα χειρότερα, κάποιος που διαπρέπει στο altius, fortius, citius από πού κι ώς πού είναι κατάλληλος για μια θέση στο Δημόσιο, χωρίς να κριθεί από το ΑΣΕΠ, έστω και με ειδική μοριοδότηση; Βλέπετε, επειδή οι αθλητές μας είναι δημοφιλείς, οι πολιτικοί μας φροντίζουν να τους προσέχουν ώστε να εξασφαλίζουν ψηφοφόρους. Μάλιστα έχουμε ξεχειλώσει τόσο πολύ τον θεσμό αυτό, ώστε περιλαμβάνει όσους διακρίνονται σε διεθνείς διοργανώσεις μέχρι την όγδοη θέση.  

Σκόπιμα διάλεξα το παράδειγμα των αθλητών, γιατί ενώ μεν δεν αφορά πολλούς διορισμούς στο Δημόσιο, είναι μόνο 750 άτομα, εντούτοις αναδεικνύει ένα πολύ σημαντικό θέμα. Μέσα στην περίοδο κρίσης που αντιμετωπίζουμε και προσποιούμαστε ότι θέλουμε να μειώσουμε το Δημόσιο, στις αρχές του 2012, ο τότε υπουργός διεύρυνε αυτά τα προνόμια, ώστε να περιλαμβάνουν Αγώνες Νεότητας και παιδιά που διακρίνονται στους Πανελλήνιους Μαθητικούς Αγώνες! Πρακτική εφαρμογή του «εξ απαλών ονύχων». 

Κάποιος θα αντιτάξει ότι η Πολιτεία κάτι πρέπει να κάνει γι’ αυτούς που μας κάνουν περήφανους. Βεβαίως, να καθιερώσει ένα ποσό ανάλογα με την επιτυχία και όχι μια μόνιμη θέση στο Δημόσιο που μπορεί να σημαίνει αργομισθία και πλήρη κατάργηση του διαγωνιστικού πνεύματος του αθλητή. Ακόμα, μπορεί να στερεί μια θέση -και τη δυνατότητα να διακριθεί- από ένα πιο άξιο νέο.

Πάμε σε κάτι άλλο που είναι και επίσης στην επικαιρότητα. 

Αν ένας πολιτικός μας ζητούσε να βάλουμε χρήματα για να επιδοτήσουμε τους ιδιοκτήτες που έχουν ξενοίκιαστα διαμερίσματα σε μια περιοχή ή να ενισχύσουμε οικονομικά τις καφετέριες και τα ταχυφαγεία της ίδιας περιοχής, είμαι βέβαιος ότι θα τον κλείναμε στο φρενοκομείο. Αν όμως ο ίδιος πολιτικός διατυπώσει το ίδιο αίτημα με άλλο τρόπο, όπως για παράδειγμα: «Κάτω τα χέρια από το ΤΕΙ της τάδε περιοχής», πιθανόν να βρει πολλούς υποστηρικτές. Δεν εξετάζουμε αν πράγματι χρειάζεται το ΤΕΙ, φτάνει να εξασφαλίζει ενοικιαστές και να δίνει δουλειά στην περιοχή. Το ίδιο γίνεται με τα στρατόπεδα. Κορυφαίος υπουργός της κυβέρνησης Παπανδρέου μού είπε το καλοκαίρι του 2010: «Χωρίς να θέλω να δώσω μομφή στον υπουργό Εθνικής Αμυνας, υπάρχει κανένας σοβαρός λόγος που διατηρούμε το στρατόπεδο στην Τρίπολη; Από ποιον εχθρό μας προστατεύει;». Βλέπετε, όλοι γνωρίζαν τα προβλήματα αλλά δεν ήθελαν να τα αντιμετωπίσουν.

Πιστεύω ότι σας έδωσα μερικά παραδείγματα τα οποία τεκμηριώνουν ότι το πολιτικό μας σύστημα κατά κύριο λόγο ενδιαφέρεται να μεγαλώνει το Δημόσιο προκειμένου να έχει τη δυνατότητα προσλήψεων σε αυτό, εξυπηρετώντας την πελατεία του, που είναι οι ψηφοφόροι του. Εξάλλου, αυτό είναι ολοφάνερο από το γεγονός ότι ενώ βρισκόμαστε στον τέταρτο χρόνο κρίσης με 1,3 εκατομμύριο ανέργους από τον ιδιωτικό τομέα, «σέρνουμε πραγματικά τα πόδια μας» προκειμένου να μην περιορίσουμε τον δημόσιο τομέα.

Ποια είναι λοιπόν η αιτία της κακοδαιμονίας αυτής;

Για περίπου τριάντα χρόνια είχα την ευθύνη για τη συγκέντρωση και μετάδοση των αποτελεσμάτων όλων των εκλογών που έγιναν στην Ελλάδα. Εχω ζήσει τους πολιτικούς στην πιο κρίσιμη στιγμή. Τη νύχτα των εκλογών και την ανακοίνωση του αποτελέσματος της ετυμηγορίας του λαού. Αν είχα να διατυπώσω μόνο μία εκτίμηση της εμπειρίας μου από τα τριάντα αυτά χρόνια και τις αμέτρητες εκλογικές αναμετρήσεις, θα έλεγα ότι οι πολιτικοί μας πρώτα ενδιαφέρονται για την επανεκλογή τους και μετά για την επιτυχία του κόμματος στο οποίο ανήκουν. Ετσι χτίζεται το πελατειακό σύστημα. Η γενεσιουργός αιτία είναι ο σταυρός προτίμησης. Οσο υπάρχει αυτός ο θεσμός, οι πολιτικοί μας θα εξακολουθούν να τάζουν ρουσφέτια και διορισμούς οι οποίοι μεταφράζονται σε ψήφους.

Είναι τέτοια η αγωνία των πολιτικών μας για το πλήθος των σταυρών που εξασφάλισαν, που θα μπορούσα να γράφω τόμους από περιστατικά που έζησα. Θα περιοριστώ μόνο σε ένα, το οποίο πιστεύω αναδεικνύει το θέμα: 

Οπως είναι γνωστό οι αρχηγοί των κομμάτων και οι διατελέσαντες πρωθυπουργοί δεν έχουν ανάγκη σταυροδοσίας αλλά παίρνουν αυτόματα όλες τις ψήφους που πήρε το κόμμα τους στην περιφέρεια που είναι υποψήφιοι. Οπως είναι ευνόητο στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων εμφανίζονται πρώτοι, γιατί έχουν τους περισσότερους σταυρούς. Ε, λοιπόν, δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από έναν εκλεγέντα βουλευτή, ο οποίος ούτε λίγο ούτε πολύ ήθελε να μην εμφανίζουμε τον αρχηγό του πρώτο, αλλά τον ίδιο γιατί είχε συγκεντρώσει τους περισσότερους σταυρούς στην περιφέρεια!

Το πλήθος των σταυρών εξαργυρώνεται με κομματική δύναμη και πίεση για υπουργοποίηση σε περίπτωση νίκης του κόμματος. Αν λοιπόν δεν καταργηθεί ο σταυρός, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να περιοριστεί το πελατειακό κράτος. Είμαι βέβαιος ότι πολλοί έχουν κάνει αυτή τη διαπίστωση, αλλά πολύ λίγοι είναι διατεθειμένοι να πολεμήσουν για την εφαρμογή της.

Ο άλλος πυλώνας του πελατειακού κράτους είναι η υπουργοποίηση των βουλευτών.  

Ποιος υπουργός θα πάρει δυσάρεστα μέτρα με κίνδυνο να μην επανεκλεγεί; 

Κανένας. Μερικοί που τόλμησαν, βρέθηκαν στο περιθώριο της πολιτικής. Ο σημερινός πρωθυπουργός, Αντώνης Σαμαράς, όταν ήταν αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης είχε υποσχεθεί ότι θα θεσμοθετήσει το ασυμβίβαστο του βουλευτή και υπουργού. Δηλαδή αν κάποιος βουλευτής θέλει να γίνει υπουργός, πρώτα θα πρέπει να παραιτηθεί από τη βουλευτική ιδιότητα. Ισως η εύθραυστη ισορροπία που υφίσταται αυτή τη στιγμή στην κυβέρνηση συνεργασίας, να εμποδίζει τη λήψη τέτοιων δραστικών μέτρων. Πάντως, αν και αυτό το μέτρο δεν θεσμοθετηθεί, πολύ φοβούμαι ότι το πελατειακό κράτος θα συνεχίσει να υπάρχει. Ισως η κρίση που περνάμε να έχει περιορίσει τις δυνατότητες των υπουργών και βουλευτών να ικανοποιήσουν τα ρουσφέτια των ψηφοφόρων τους, αλλά είναι πολλοί εκείνοι που πιστεύουν ότι το ρουσφέτι «μόνο λίγο καιρό ξαποσταίνει και ξανά προς τη δόξα τραβά».

Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε έστω και λακωνικά με τον θεσμό των πρόωρων εκλογών. Επειδή ακριβώς οι περισσότερες εκλογές γίνονται πριν από την ώρα τους, ως συνέπεια έχουμε μια μόνιμη και παρατεταμένη προεκλογική περίοδο. Ετσι, η περίοδος του πελατειακού κράτους μεγαλώνει επικίνδυνα. Αν, μάλιστα, εκτός από τις βουλευτικές εκλογές, περιλάβουμε και τις εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση, θα διαπιστώσουμε ότι βρισκόμαστε σχεδόν μονίμως σε προεκλογική περίοδο με τις ανάλογες συνέπειες. Για παράδειγμα, λίγο πριν από τις τελευταίες εκλογές για την τοπική αυτοδιοίκηση του 2010, τα αναπηρικά επιδόματα παρουσίασαν αύξηση σχεδόν 50%. Εκ των υστέρων «ανακαλύψαμε» ότι πάρα πολλά αφορούσαν ανάπηρους «μαϊμού» που τους ψάχνουμε για να μας επιστρέψουν, αυτά, που κακώς τους δώσανε οι υποψήφιοι τοπικοί άρχοντες τόσο απλόχερα, προκειμένου να εξασφαλίσουν την ψήφο τους. Μήπως ήταν δικά τους τα χρήματα για να τα σεβαστούν; Βεβαίως, όχι. Ηταν τα χρήματα των χρήσιμων ηλίθιων φορολογούμενων, οι οποίοι πληρώνουν όπως πάντα το αδηφάγο και σπάταλο Δημόσιο, μαζί με τα δανεικά που τόσο εύκολα είχαμε μάθει να παίρνουμε από τις αγορές. Δυστυχώς, κάποια στιγμή το party τελείωσε, αλλά οι πολιτικοί μας ακόμα δεν έχουν συνέλθει από το προηγούμενο μεθύσι τους.