ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Το φάντασμα του Ψυχρού Πολέμου πάνω από την Ευρώπη με αφορμή τον έλεγχο της Ουκρανίας

Του Γιώργου Παυλόπουλου

Στην ιστορική της πορεία, η Ουκρανία βρισκόταν σχεδόν πάντοτε διαιρεμένη ανάμεσα σε αυτοκρατορίες και μεγάλες δυνάμεις. Τον 17ο και 18ο αιώνα, την ήλεγχαν η Ρωσία, η Πολωνία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, οι ηγεμόνες της προέρχονταν από τη Ρωσία και την Αυστροουγγαρία. Στο μεγαλύτερο δε μέρος του 20ού αιώνα και μέχρι την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της το 1991 -με μια μικρή παρένθεση μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο- ανήκε στην Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.

Σήμερα, η Ουκρανία μετρά ήδη δύο και πλέον δεκαετίες ως ανεξάρτητη χώρα κι αυτό από μόνο του αποτελεί επίτευγμα. Για ακόμη μία φορά, όμως, η στρατηγική της θέση έχει οδηγήσει δύο μεγάλες δυνάμεις στα... χαρακώματα για να την διεκδικήσουν, οδηγώντας την ίδια τη χώρα -τόσο την κοινωνία της όσο και την επιχειρηματική και πολιτική της ελίτ- στον απόλυτο διχασμό. Εκμεταλλευόμενες τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η Ουκρανία, Βερολίνο και Μόσχα χρησιμοποιούν κάθε μέσο που διαθέτουν προκειμένου να την εντάξουν στη σφαίρα επιρροής τους: οι μεν Γερμανοί στην Ευρωπαϊκή Ένωση όπου είναι κυρίαρχοι, οι δε Ρώσοι στην υπό δημιουργία Ευρασιατική Ένωση, η οποία και αντιπροσωπεύει μια ιδιότυπη αναβίωση της ΕΣΣΔ.

Για την ώρα, κερδισμένοι στη μάχη των εντυπώσεων αλλά και επί της ουσίας είναι οι δεύτεροι. 

Οι Ρώσοι εμφανίστηκαν πιο έτοιμοι από τους Γερμανούς και γενικότερα τους Ευρωπαίους να προσφέρουν στην πολιτική ηγεσία και τους ολιγάρχες της Ουκρανίας τα υλικά ανταλλάγματα που ζητούσαν. «Οποιος πληρώνει, παραγγέλνει και τη μουσική», όπως αρέσκεται να δηλώνει και ο Βλαντιμίρ Πούτιν.

Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο Βίκτορ Γιανουκόβιτς επέστρεψε στο Κίεβο ως θριαμβευτής, έχοντας τις βαλίτσες του γεμάτες: Το Κρεμλίνο υποσχέθηκε ότι θα του δώσει δάνειο 15 δισ. δολαρίων -μέσω της αγοράς κρατικών ομολόγων τα οποία είναι τόσο ανασφαλή, ώστε ελάχιστοι στον κόσμο θα τα έβαζαν στο χαρτοφυλάκιό τους- ενώ η Gazprom δεσμεύτηκε να μειώσει άμεσα την τιμή στην οποία πουλά το φυσικό αέριο προς τους Ουκρανούς κατά το ένα τρίτο.

Μετά από αυτό, είναι μάλλον προφανές ότι οι (απογοητευμένοι από τις εξελίξεις) διαδηλωτές που συνεχίζουν να βρίσκονται στην Πλατεία Ανεξαρτησίας και κάποια άλλα σημεία του Κιέβου δεν θα αντέξουν πάρα πολύ. 

Όσο για τις Βρυξέλλες, το κλίμα που επικρατεί αντικατοπτρίζεται στην αμήχανη δήλωση που έκανε στους FT αξιωματούχος της Ε.Ε.: «Οι καθαρά ενεργειακές συμφωνίες και οι επενδύσεις δεν είναι αντικείμενο σχολιασμού. Οι εταίροι είναι ελεύθεροι να συνάπτουν όποιες συμφωνίες νομίζουν κατάλληλες και συμφέρουσες».

Όλα δείχνουν, πάντως, ότι οι Ευρωπαίοι -αλλά και οι Αμερικανοί- παρά την ήττα που υπέστησαν, δεν προτίθενται να εγκαταλείψουν την υπόθεση της Ουκρανίας. «Ωστόσο, μια ενδεχόμενη δέσμευση που θα αφορά την τελωνειακή ένωση είναι μια διαφορετική ιστορία», δήλωσε χαρακτηριστικά ο ίδιος αξιωματούχος. Η γραμμή ζωής που προσέφερε η Μόσχα στην Ουκρανία δεν πρόκειται να δώσει απαντήσεις στις ανησυχίες και τους φόβους των διαδηλωτών στο Κίεβο, πρόβλεψε από την πλευρά του ο εκπρόσωπος του Λευκού Οίκου.

Ετοιμάζουν εκδίκηση...
Δεν χωράει αμφιβολία, λοιπόν, ότι η σύγκρουση των μεγάλων δυνάμεων γύρω από την Ουκρανία θα συνεχιστεί και, ενδεχομένως, θα αποτυπωθεί με ακόμη μεγαλύτερη ένταση και βιαιότητα.  

«Αποδείχθηκε λάθος ότι, κατά τις δύο προηγούμενες δεκαετίες, η Δύση είχε πάψει να αντιμετωπίζει τη Ρωσία ως δυνάμει αντίπαλο», είναι το συμπέρασμα του περιοδικού Der Spiegel, όπως διατυπώθηκε σε πολυσέλιδο αφιέρωμά του στο τελευταίο τεύχος.

Την ίδια στιγμή, ο Γερμανός πρόεδρος Γιόακιμ Γκάουγκ ακύρωσε την παρουσία του στη Χειμερινή Ολυμπιάδα του Σότσι, ενώ όπως φαίνεται θα τον ακολουθήσουν ο Φρανσουά Ολάντ, ο Μπαράκ Ομπάμα και άλλοι Δυτικοί ηγέτες, στο πλαίσιο ενός (άτυπου, μέχρι στιγμής) μποϊκοτάζ.

Το φάντασμα μιας νέας σύγκρουσης Ανατολής - Δύσης έχει αρχίσει να πλανάται ξανά πάνω από την Ευρώπη. Έστω κι αν οι οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία είναι πλέον τόσο σημαντικές που πολλοί, των Γερμανών συμπεριλαμβανομένων, θα το σκεφτούν πολύ πριν αποφασίσουν να κηρύξουν ένα νέο Ψυχρό Πόλεμο...

Ανταγωνισμός Ρωσία-Ευρώπη μετά την ΕΣΣΔ

1991: Τον Δεκέμβριο διαλύεται επισήμως η ΕΣΣΔ. Τον Αύγουστο είχε ανακηρύξει την ανεξαρτησία της η Ουκρανία, ακολουθώντας τις άλλες Δημοκρατίες. ΝΑΤΟ και Ε.Ε. εντάσσουν σταδιακά τις νέες χώρες στη σφαίρα επιρροής τους.

1992-2003: Η Γιουγκοσλαβία διαλύεται εις τα εξ ων συνετέθη, με πρωταγωνιστικό ρόλο των Γερμανών και του ΝΑΤΟ, χωρίς η Μόσχα να μπορεί να αντιδράσει.

1999: Μετά από μια σχεδόν δεκαετία χάους και διάλυσης, ο Μπορίς Γέλτσιν παραδίδει την πρωθυπουργία στον Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος εκλέγεται πρόεδρος το 2000.

2004: Η Ε.Ε. επεκτείνεται προς Ανατολάς, κάνοντας πλήρη μέλη της πρώην χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας -Τσεχία, Σλοβακία, Ουγγαρία και Πολωνία- καθώς και τις Βαλτικές Δημοκρατίες της πρώην ΕΣΣΔ -Λετονία, Εσθονία και Λιθουανία.

2008: Η Μόσχα κάνει επίδειξη δύναμης στον Καύκασο, κατατροπώνοντας σε λίγες μέρες τον στρατό της Γεωργίας, η οποία ήλπιζε στη βοήθεια Αμερικανών και Ευρωπαίων.

2011: Ο Πούτιν ανακοινώνει το σχέδιο για τη δημιουργία της Ευρασιατικής Ένωσης, κατά τα πρότυπα της Ε.Ε. -για πολλούς, πρόκειται για ένα σχέδιο αναβίωσης της ΕΣΣΔ.

2011, 2012: Οι δύο πρώτες γραμμές του αγωγού Nord Stream μεταφέρουν ρωσικό αέριο απευθείας στην καρδιά της Ευρώπης, αυξάνοντας σημαντικά την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Μόσχα. Πρόεδρος της κοινοπραξίας είναι ο πρώην καγκελάριος της Γερμανίας, Γκέρχαρντ Σρέντερ.

• 308 δισ. ευρώ, η αξία των εμπορικών συναλλαγών Ε.Ε. - Ρωσίας το 2011
• 167 δισ. ευρώ, η αξία των άμεσων ξένων επενδύσεων στη Ρωσία με προέλευση την Ε.Ε. για το 2011. Οι Ρώσοι επένδυσαν στις χώρες της Ε.Ε. 53 δισ.
• 35%-40%, το ποσοστό των εισαγωγών φυσικού αερίου στην Ευρώπη από τη Ρωσία. Στο 30% το αντίστοιχο ποσοστό για το πετρέλαιο.
• 16,5 τρισ. δολάρια, το συνολικό ΑΕΠ των χωρών της Ε.Ε. (3,4 τρισ. της Γερμανίας), έναντι 2,04 τρισ. της Ρωσίας