TOYΡΚΙΑ: Αντίστροφη μέτρηση για την παντοδυναμία του Τ. Ερντογάν

Του Γιώργου Παυλόπουλου

Συλλήψεις για διαφθορά που φτάνουν μέχρι τον προθάλαμο του πρωθυπουργικού γραφείου. Αποπομπές υπουργών, πειθαρχικά και παραιτήσεις βουλευτών. Σαρωτικός ανασχηματισμός. Ανοιχτή κόντρα με εισαγγελείς και δικαστικούς. Η αντιπολίτευση στα... κάγκελα. Ρήξη με τις ΗΠΑ και απειλή απέλασης του πρέσβη τους. Χρηματιστήριο σε νευρική κρίση και λίρα σε ελεύθερη πτώση έναντι του δολαρίου.

Αναμφίβολα, το 2014 δεν μπαίνει με τους καλύτερους οιωνούς για τον Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν -τον μακροβιότερο πρωθυπουργό (στις 14 Μαρτίου συμπληρώνει έντεκα συνεχόμενα έτη), αλλά και την πιο σημαντική πολιτική προσωπικότητα της σύγχρονης Τουρκίας μετά τον ιδρυτή της, Κεμάλ Ατατούρκ. 

Η νέα χρονιά, για την οποία ο Ερντογάν σχεδίαζε και ήλπιζε να σφραγιστεί από την εκλογή του στη (αναβαθμισμένη) θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας και από τη συνέχιση και διεύρυνση της πολιτικής του κυριαρχίας, τελικά θα αποδειχθεί καθοριστική τόσο για το πολιτικό μέλλον όσο και για την πολιτική κληρονομιά του πλέον επιτυχημένου ηγέτη που έχει αναδείξει το σύγχρονο Πολιτικό Ισλάμ.

Είναι αλήθεια πως ο Ερντογάν μοιάζει αποφασισμένος να αντιμετωπίσει και τούτη την κρίση με τη συνταγή που τον έχει αναδείξει θριαμβευτή σε όλες τις σημαντικές μάχες που έχει δώσει ως σήμερα: της σιδηράς πυγμής και της μηδενικής ανοχής απέναντι στους αντιπάλους του. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι η απειλή, αυτή τη φορά, προέρχεται από τα πυρά που εκτοξεύουν οι μέχρι πρότινος φίλιες δυνάμεις, όπως το πανίσχυρο «τάγμα» του Φετχουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος τον είχε ξελασπώσει πολλές φορές στο παρελθόν, στη σύγκρουση με το «βαθύ κράτος» των κεμαλιστών και των στρατηγών.

Ετσι, μέχρι στιγμής, έχει θέσει σε διαθεσιμότητα σχεδόν ολόκληρη την ηγεσία της αστυνομίας στην Κωνσταντινούπολη και άλλες πόλεις, έχει αντικαταστήσει τους ανακριτές και εισαγγελείς οι οποίοι είχαν αναλάβει την πολύκροτη υπόθεση της διαφθοράς, έχει βάλει φίμωτρο στους βουλευτές του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης στέλνοντας στο πειθαρχικό όσους τόλμησαν να ασκήσουν κριτική σε βάρος του, ενώ έχει αλλάξει δέκα υπουργούς με ανθρώπους που θεωρούνται τυφλά πιστοί στον ίδιο. Δεν έχει διστάσει, μάλιστα, να «καρατομήσει» ακόμη και έναν δικαστικό που στο παρελθόν έχει πολλάκις βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά για τον Ερντογάν: τον εισαγγελέα Μουαμέρ Ακάς, ο ο οποίος έγινε γνωστός από τις υποθέσεις της Εργκενεκόν, αλλά και της δολοφονίας του αρμενικής καταγωγής δημοσιογράφου Χραντ Ντινκ...

Παράλληλα, γνωρίζοντας ότι εκεί τελικά θα κριθούν όλα, ο Ερντογάν ρίχνει μεγάλο βάρος στην προσπάθεια να κερδίσει την κοινή γνώμη, της -σιωπηρής, έστω- πλειοψηφίας της κοινωνίας. Έτσι, κάνει συστηματικά λόγο για «οργανωμένο σχέδιο» σε βάρος του, στο οποίο εμπλέκονται εγχώριες και ξένες δυνάμεις -επιχείρημα που είχε χρησιμοποιήσει και κατά τις μεγάλες διαδηλώσεις που έγιναν πρόσφατα με αφορμή το Πάρκο Γκενζί- και επιχειρεί να εμφανιστεί για μια ακόμη φορά ως «προστάτης των απλών Τούρκων», ως γνήσιος πατριώτης που αμύνεται ενάντια στις επιβουλές των ξένων κέντρων.

 

Μάχη σε όλα τα επίπεδα
Η μάχη εξουσίας μαίνεται σε όλα τα επίπεδα, ενώ στο κράτος είναι εμφανή τα σημάδια του εμφυλίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι, υπό τη νέα της ηγεσία, η αστυνομία της Κωνσταντινούπολης αρνήθηκε να εκτελέσει τα εντάλματα σύλληψης που εξέδωσε η Δικαιοσύνη για άλλους περίπου τριάντα υπόπτους στο σκάνδαλο διαφθοράς. Η κίνηση αυτή προκάλεσε την έκδοση καταδικαστικής ανακοίνωσης από την Ανώτατη Διοίκηση Δικαστών και Εισαγγελέων (όπου η επιρροή των κεμαλιστών εξακολουθεί να είναι ισχυρή), η οποία έκανε λόγο για κατάφωρη παραβίαση του Συντάγματος -για να απαντήσει άμεσα και με το ίδιο νόμισμα ο νέος υπουργός Δικαιοσύνης ότι παραβιάζει την ανεξαρτησία του σώματος!

Η κατάληξη αυτής της σύγκρουσης είναι, ακόμη, άδηλη και πολλά θα κριθούν στο επίπεδο της οικονομίας. Ήδη, όπως προαναφέρθηκε, ο δείκτης του χρηματιστηρίου έχει υποχωρήσει σχεδόν κατά 15% από την έναρξη της κρίσης, με αποτέλεσμα να έχει χάσει σχεδόν το 35% της αξίας του από τις 22 Μαΐου (όταν έφτασε σε ιστορικό υψηλό), ενώ η λίρα καταρρίπτει κάθε μέρα το αρνητικό της ρεκόρ στην ισοτιμία της έναντι του δολαρίου. Εφόσον δε η κρίση περάσει στην πραγματική οικονομία -κάτι που δεν είναι δύσκολο, μιας και οι περισσότεροι αναλυτές κάνουν λόγο για «φούσκα»- και αποτυπωθεί στη μείωση των εισοδημάτων και την απώλεια θέσεων εργασίας, τότε είναι φανερό ότι ο Ερντογάν δεν θα αντέξει. Αλλωστε, είναι γνωστό ότι η μεγάλη δύναμη της κυβέρνησής του ήταν η οικονομία, η οποία γνώρισε αλματώδη ανάπτυξη από το 2003 ως σήμερα, διευρύνοντας τα μεσαία στρώματα και τις κοινωνικές συμμαχίες των νεο-ισλαμιστών, υπονομεύοντας την αντίδραση και τα σχέδια των αντιπάλων τους.

 

Η... ανέφελη ανάπτυξη τελειώνει

Οι ενδείξεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο κύκλος της ανέφελης ανάπτυξης αργά ή γρήγορα θα κλείσει για την Τουρκία. Γενικότερα δε, εκτιμάται ότι οι αναπτυσσόμενες οικονομίες, στην αφρόκρεμα των οποίων συγκαταλέγεται και η τουρκική, θα περάσουν δύσκολες στιγμές τα επόμενα χρόνια. Κατά συνέπεια, μπορούμε να διακινδυνεύσουμε το συμπέρασμα ότι αυτή η κρίση -σε συνδυασμό με τις συνολικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και τον μουσουλμανικό κόσμο- σηματοδοτεί, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, την αρχή του τέλους για την εποχή της παντοδυναμίας του Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν.

 

Τι θα κάνουν οι στρατηγοί και ο Αμπντουλάχ Γκιουλ;

Από χθες το πρωί, στα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφορούσε μια νέα πρόσκληση για την πραγματοποίηση μιας ακόμη αντικυβερνητικής διαδήλωσης στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, η συμμετοχή στις συγκεντρώσεις και η έκταση των επεισοδίων δεν αντιμετωπίζεται ως απειλή από τον Ερντογάν -ούτε, όμως, και οι αντιδράσεις της αντιπολίτευσης, η οποία κάνει λόγο για «βαθύ κράτος των ισλαμιστών» και ζητά την παραίτησή του. Μάλιστα, ο πρωθυπουργός βιάζεται προκειμένου να εκμεταλλευτεί την αμηχανία που δείχνει μεγάλο μέρος της κοινωνίας και των πολιτικών του αντιπάλων, προκειμένου να «καθαρίσει» το τοπίο από τους εχθρούς του.

Πολύ περισσότερο, καθώς οι εχθροί του Ερντογάν έχουν αρχίσει να πιστεύουν και πάλι στις δυνάμεις τους, για πρώτη φορά μετά τις αλλεπάλληλες και οδυνηρές ήττες στις οποίες είχαν υποχρεωθεί τα τελευταία χρόνια. Εξάλλου, εξακολουθούν να διαθέτουν αρκετά ερείσματα στον κρατικό μηχανισμό, όπως απέδειξε και η χθεσινή απόφαση του Συμβουλίου του Κράτους να ακυρώσει το διάταγμα που επέβαλε στη δικαστική αστυνομία την υποχρέωση να ενημερώνει τους πολιτικούς της προϊσταμένους για τις έρευνες που διεξάγει.

Αυτό όμως που κυρίως δείχνει να υπολογίζει και να φοβάται ο Ερντογάν είναι δύο παράγοντες που μέχρι στιγμής δεν έχουν πάρει θέση -όμως, η στάση τους μπορεί να ανατρέψει τις ισορροπίες και να γείρει την πλάστιγγα προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Πρόκειται, αφενός, για την ηγεσία του στρατού και, αφετέρου, για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και θεωρούμενο ως alter ego του Ερντογάν, Αμπντουλάχ Γκιουλ.

Οι μεν στρατηγοί είναι προφανές ότι μετρούν προσεκτικά τα δεδομένα. Εάν κρίνουν ότι και αυτός ο γύρος βαίνει ξεκάθαρα υπέρ του Ερντογάν, τότε το πιθανότερο είναι να παραμείνουν σιωπηλοί, με στόχο να ανακτήσουν λίγη από τη χαμένη τους τιμή και να εμφανιστούν ως εγγυητές του πολιτεύματος και της σταθερότητας. Εάν διαπιστώσουν, αντιθέτως, ότι ο Ερντογάν κλονίζεται, είναι βέβαιο ότι θα σπεύσουν να βάλουν την τελευταία πρόκα στο (πολιτικό) φέρετρό του.

Όσο για τον Γκιουλ, δεν είναι λίγοι εκείνοι που βλέπουν στο πρόσωπό του την ιδανική διάδοχη λύση, που μπορεί να γεφυρώσει τη διαμάχη και να αποτρέψει την κλιμάκωση της σύγκρουσης σε μια ανοιχτή εμφύλια σύρραξη, παρόμοια με αυτή της Αιγύπτου. Αξίζει να σημειωθεί, μάλιστα, ότι ο ένας από τους τρεις κυβερνητικούς βουλευτές που αποπέμφθηκαν χθες, ο Χαλούκ Οζνταλγκά, είχε προηγουμένως καλέσει τον πρόεδρο της Τουρκίας να παρέμβει σε αυτή τη μείζονα «κρίση του κράτους και της δημοκρατίας».

Ο Γκιουλ επιλέγει για την ώρα να σιωπά, όμως στην πρόσφατη κρίση με αφορμή το Πάρκο Γκενζί, είχε αφήσει σαφείς αιχμές κατά του αυταρχισμού με τον οποίο αντιμετωπίστηκαν οι διαδηλωτές, αλλά και για παραβιάσεις των δημοκρατικών δικαιωμάτων από την πλευρά των αρχών.

Προφανώς δε, μια δική του δημόσια εμφάνιση στην οποία θα ζητά αντιμετώπιση της διαφθοράς και σεβασμό των θεσμών από την κυβέρνηση θα ερμηνευθεί -δικαίως- ως ανοιχτή ρήξη με τον Ερντογάν. Σε αυτή την περίπτωση, οι εξελίξεις θα επιταχυνθούν και η θέση του πρωθυπουργού θα καταστεί επίφοβη.