ΤΟΥΡΚΙΑ: Το σαράκι της διχόνοιας στο πολιτικό Ισλάμ

Tου ΑΡΗ ΑΜΠΑΤΖΗ

Ελλείψει αντιπάλου, δεν θα μπορούσε παρά η φαγωμάρα και δυνάμει η φθορά να αφορά στην Τουρκία τη συμπολίτευση. 

Η ανοιχτή πλέον αντιπαράθεση μεταξύ του πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και του ισχυρού τάγματος του χότζα Φετχουλάχ Γκιουλέν είναι το σαράκι που απειλεί σιγά σιγά την πανίσχυρη εξουσία.

  

  Ωστόσο, παράλληλα, υπάρχουν και άλλα εξίσου σημαντικά στοιχεία που συμπληρώνουν την εικόνα της προοπτικής κινητικότητας και διεργασιών: οι ανησυχητικές προβλέψεις στην οικονομία και η κακοτοπιά στην οποία έχει πέσει τώρα τελευταία η Αγκυρα ως προς τα μεσανατολικά θέματα, υπό το πρίσμα όμως των Αμερικανών.

Η καλυμμένη και υπόγεια αντιπαράθεση που υπάρχει εδώ και χρόνια μεταξύ Ερντογάν και Γκιουλέν εξελίσσεται πλέον δημοσίως. Η αφορμή είναι η δηλωμένη αποφασιστικότητα του Ερντογάν να κλείσει τα φροντιστήρια (μέσης εκπαίδευσης), ένα σημαντικό μέρος των οποίων ανήκει στο τάγμα του Γκιουλέν.

Το τάγμα αυτό αναπτύχθηκε ειδικά κατά τη δεκαετία του '90 και σιγά σιγά ξεπέρασε τα υπόλοιπα σουνιτικά τάγματα. Εχει εξελιχθεί σε ένα σχηματισμό ο οποίος, εκτός από τη θρησκευτική του διάσταση, διαθέτει πολλά σχολεία και φροντιστήρια στην Τουρκία, αλλά και σε περίπου εκατό χώρες, μέσα ενημέρωσης, ενώ έχει οικονομικές, εμπορικές και τραπεζικές δραστηριότητες.

Από την πρώτη στιγμή έγινε το βασικό στήριγμα της κυβέρνησης Ερντογάν. Σιγά σιγά όμως κυριάρχησε στο χώρο των σωμάτων ασφαλείας και της Δικαιοσύνης.

 

Ξεκαθάρισμα λογαριασμών

Πέραν της αφορμής των φροντιστηρίων, το ουσιαστικό θέμα είναι το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών για το μοίρασμα της εξουσίας.

Ο Νετζμετίν Ερμπακάν (1926-2011), ιστορικός ηγέτης του πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία, είχε και αυτός τη στήριξη του τάγματος του Γκιουλέν. Οταν όμως η κομματική μορφή του πολιτικού Ισλάμ άρχισε να ενισχύεται αισθητά κατά τη δεκαετία του '90, ο Ερμπακάν επέλεξε να αποδεσμευθεί όχι μόνο από τον Γκιουλέν, αλλά και από άλλα θρησκευτικά τάγματα, με σκοπό να δημιουργήσει ένα χώρο με αποκλειστικό ηγέτη τον ίδιο.

Η ίδια τάση αποδέσμευσης ισχύει τώρα από ό,τι φαίνεται και για τον Ερντογάν.

Οι συνθήκες όμως είναι διαφορετικές. Δεν υπάρχει απειλητικός τρίτος πόλος, όπως οι ένοπλες δυνάμεις ή τα άλλα κόμματα. Κατά συνέπεια, αν η δημόσια αντιπαράθεση πάρει διαστάσεις και στο μεταξύ δεν βρεθεί λύση συμφιλίωσης, ο πόλεμος θα είναι μέχρι τελικής πτώσεως.

Πτώση τίνος είναι το ερώτημα. Του Ερντογάν, του Γκιουλέν ή μήπως και των δύο; 

Αν συμβεί το τελευταίο, θα χρειαστεί να αλλάξουν τα δεδομένα. Είναι σίγουρο ότι ο ισλαμότροπος συντηρητικός χώρος είναι σήμερα κυρίαρχος, πράγμα που σχετίζεται και με την εκλογική συμπεριφορά. Ωστόσο οι συνθήκες αλλάζουν.

Η Δημοκρατική Αριστερά του Μπουλέντ Ετζεβίτ στις εκλογές του 1999 ήταν πρώτο κόμμα με 22,2%, με αποτέλεσμα να σχηματιστεί η κυβέρνηση συνασπισμού με πρόεδρο τον Ετζεβίτ. Είχε προηγηθεί όμως η σύλληψη του Οτζαλάν στην Κένυα και ο Ετζεβίτ είχε γίνει ήρωας. Στις εκλογές του 2002 όμως ο Ετζεβίτ είχε συγκεντρώσει μόλις 1,2%.

 

Είχε προηγηθεί η οικονομική κρίση του 2001 και στη συνέχεια η ασθένεια του Ετζεβίτ. Το πώς διαμορφώθηκαν οι συνθήκες της οικονομικής κρίσης, εξακολουθεί να είναι αντικείμενο συζήτησης. Κι αυτό με βάση την παγκοσμιοποιημένη οικονομία, αλλά και το γεγονός ότι εν μιά νυκτί «έφυγαν» από την Τουρκία πολλά δισ. δολάρια, ειδικά στο χρηματιστήριο.

Εξακολουθεί να είναι αντικείμενο συζήτησης και η ασθένεια του Ετζεβίτ. Στις 4 Ιανουαρίου 2001 και ενώ δεν υπήρχε κανένα ζήτημα με την υγεία του Ετζεβίτ, πρώην ισχυρός άντρας της υπηρεσίας πληροφοριών είχε γράψει στον προσωπική του ιστοσελίδα ότι σε μερικούς μήνες θα κλονιστεί η υγεία του Ετζεβίτ και θα ανακύψει κυβερνητικό ζήτημα.

Η σύζυγος του Ετζεβίτ συνεχίζει να φωνάζει ότι η κατάσταση της υγείας του άντρα της επιβαρύνθηκε από την ημέρα που πήγε στο νοσοκομείο.

Πολλά από αυτά μπορεί να ακούγονται ως στοιχεία θεωρίας συνωμοσίας. Μπορεί και να είναι. Υπάρχουν όμως δύο δεδομένα:

Πρώτον, η αντίφαση μεταξύ αμερικανικών και τουρκικών απόψεων στη Μέση Ανατολή

Δεύτερον, οι κακές προβλέψεις για την πορεία της τουρκικής οικονομίας και, 

Τρίτον, η υγεία του Ερντογάν.

Μπορεί επισήμως να διαψεύδεται ότι πάσχει από καρκίνο. Μπορεί όντως να μην πάσχει. Αν όμως κάποια στιγμή η Τουρκία ξυπνήσει με την είδηση του κλονισμού της υγείας του πρωθυπουργού, δεν θα απορήσουν πολλοί.

Οι δημοτικές εκλογές του Μαρτίου θα είναι σημαντικό πρόκριμα για όλα αυτά. Οταν όμως γίνεται λόγος για διεργασίες και αλλαγή συνθηκών, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα άμεση πτώση του χώρου του πολιτικού Ισλάμ. Η όλη συζήτηση γίνεται γύρω από το όνομα του Ερντογάν.