ΤΟΥΡΚΙΑ: Πού το πάνε οι Σουλτάνοι

Του Θεοδωρου Κουλουμπη

Oμότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών

Υστερα από δέκα χρόνια συνεχούς παραμονής στην εξουσία, ο Ταγίπ Ερντογάν (και το κόμμα του) εμφανίζει τα πρώτα σημάδια φθοράς και κόπωσης.  

Η Τουρκία, όλα αυτά τα χρόνια, υπό την αναμφισβήτητα χαρισματική προσωπικότητα του Τούρκου πρωθυπουργού, αναπτύχθηκε οικονομικά και σταθεροποιήθηκε πολιτικά.  

Η τουρκική περίπτωση χαρακτηρίστηκε διεθνώς ως ένα «πολιτικό και οικονομικό θαύμα», και η Τουρκία τοποθετήθηκε στην ομάδα των είκοσι οικονομικά ισχυρών του πλανήτη. Ταυτοχρόνως, θεωρήθηκε η πρώτη ισλαμική χώρα που κατάφερε να συμφιλιώσει τη θρησκευτική της παράδοση με τα χαρακτηριστικά ενός δυτικού τύπου δημοκρατικού πολιτεύματος. 

Κορυφαίο επίτευγμα του Ερντογάν ήταν ο αργός αλλά σταθερός περιορισμός του πανίσχυρου Κεμαλικού κατεστημένου και η εξουδετέρωση των παρεμβάσεων του Στρατού στις πολιτικές εξελίξεις της Τουρκίας. Οι δίκες Εργκένεκον -όπως τις παρακολουθούμε εδώ και χρόνια- έχουν οδηγήσει στη φυλακή κορυφαία στελέχη των ενόπλων δυνάμεων, καθώς και άλλα επιφανή πολιτικά και κοινωνικά πρόσωπα, χωρίς να προκαλέσουν τη γνώριμη από το παρελθόν αντίδραση... ένα στρατιωτικό πραξικόπημα!

Τα πολιτικά προβλήματα του Ερντογάν -θορυβώδεις διαδηλώσεις στο πάρκο Γκεζί και στην πλατεία Ταξίμ- κλιμακώθηκαν παράλληλα με την έντονη τριβή στις σχέσεις της Τουρκίας με τον πρώην στρατηγικό της σύμμαχο, το Ισραήλ. Και, όλο και περισσότερο, στον διεθνή και τον εγχώριο Τύπο πολλαπλασιάζονται τα επικριτικά άρθρα που κατηγορούν το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, και τον Τούρκο πρωθυπουργό προσωπικά, για μια προμελετημένη διολίσθηση προς τον αυταρχισμό και τη θεοκρατία. Ετσι έχουν αρχίσει να εμφανίζονται και τα πρώτα ρήγματα στις τάξεις του κυβερνητικού κόμματος, με τον πρόεδρο Γκιουλ να προβάλλεται ως ένα λογικό αντίβαρο στον «πεισματάρη και συγκρουσιακό» Ερντογάν.

Ως προς τις διεθνείς δραστηριότητες της Τουρκίας, η αυστηρή κριτική είναι έκδηλη εναντίον του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών, Αχμέτ Νταβούτογλου. Η θεωρία του τελευταίου, περί «μηδενικών προβλημάτων» με όλους τους γείτονες, χαρακτηρίζεται στις μέρες μας ως πολιτική «μηδενικών επιτυχιών». Οι κατηγορίες για τεράστια λάθη προσανατολισμού που εκτοξεύονται εντός και εκτός Τουρκίας δεν έχουν τελειωμό: 

Π.χ., η στρατηγική της τουρκικής ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ενωση φαίνεται να έχει σχεδόν παγώσει με δεδομένη την τουρκική αμφιθυμία ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Οι φήμες για την αγορά κινεζικών πυραυλικών συστημάτων έχουν θορυβήσει την Ουάσιγκτον και κύκλους του ΝΑΤΟ. Οι ριζικές αλλαγές της λεγόμενης Αραβικής Ανοιξης δεν οδήγησαν τις χώρες των νοτίων ακτών της Μεσογείου να υιοθετήσουν το μοντέλο τουρκικού τύπου διακυβέρνησης όπως φαντασιωνόταν ο κ. Νταβούτογλου. Κορυφαίο παράδειγμα μας προσφέρει η Αίγυπτος, που -ύστερα από μια σύντομη περίοδο των Αδελφών Μουσουλμάνων στην εξουσία- επέστρεψε, μέσω πραξικοπήματος, σε μια στρατιωτικά ελεγχόμενη διακυβέρνηση. Αλλά, και στην περίπτωση της Συρίας, το βιαστικό στοίχημα της Αγκυρας υπέρ των πολεμίων του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Ασαντ απονεύρωσε πλήρως τις επίσημες τουρκοσυριακές σχέσεις. Και η πρόσφατη αποδοχή της συριακής κυβέρνησης για την καταστροφή υπό διεθνή επιτήρηση των χημικών της οπλισμών φαίνεται να απομακρύνει την πτώση του καθεστώτος Ασαντ. Στην περίπτωση του Ιράν, ο νεοεκλεγμένος μετριοπαθής πρόεδρος Χασάν Ροχανί έχει ανοίξει προσεκτικά την πόρτα για απευθείας διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ, μειώνοντας και εδώ την ανάγκη υπηρεσιών μεσολάβησης από την Αγκυρα.  

Στα Βαλκάνια, οι μικρές και μεγαλύτερες χώρες έχουν προ καιρού επιλέξει τον δρόμο της ένταξης στους ευρωατλαντικούς θεσμούς, βάζοντας σε κάποια απόσταση τον τουρκικό εναγκαλισμό. 

Στην περίπτωση της Κύπρου, η στασιμότητα στις διακοινοτικές διαπραγματεύσεις, θα δώσει άλλη μια ευκαιρία στους Ευρωπαίους τουρκοσκεπτικιστές να τοποθετήσουν την τουρκική υποψηφιότητα στις ελληνικές καλένδες. Τέλος, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις (τουλάχιστον στον οικονομικό τομέα) θα παραμείνουν κατά πάσα πιθανότητα στο απυρόβλητο.

Η πρόβλεψη στην πολιτική είναι πάντοτε μια άκρως παρακινδυνευμένη υπόθεση. Θα την αποτολμήσουμε παρακάτω, με πιθανότητες επιτυχίας σε επίπεδα χαρτορίχτρας: 

«Οι διαδηλώσεις στην Κωνσταντινούπολη, την Αγκυρα και αλλού θα συνεχιστούν, χωρίς όμως να επηρεάσουν τη βιωσιμότητα της κυβέρνησης Ερντογάν. 

Η απογοήτευση -από τη νεο-οθωμανικού τύπου εξωτερική πολιτική Νταβούτογλου- θα αναπροσανατολίσει την Τουρκία στον στόχο (όσο απομακρυσμένος και να φαίνεται σήμερα) της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ενωση. 

Οι σχέσεις με το Ισραήλ σταδιακά θα αποκατασταθούν σε επίπεδα αμοιβαίας καχυποψίας. 

Οι τουρκικές παρεμβάσεις στις χώρες του ισλαμικού κόσμου θα γίνουν λιγότερο φιλόδοξες και περισσότερο ευέλικτες. Ο συμβολισμός της σήραγγας του μετρό που ενώνει πλέον τις δύο ιστορικές ηπείρους στον Βόσπορο, θα ανεβάσει τις πολιτικές μετοχές του Ερντογάν, και του δημάρχου της Πόλης -Καντίρ Τοπμπάς-, ο οποίος μάλλον θα κερδίσει άλλη μια επανεκλογή τον Μάρτιο του 2014. Πέντε μήνες αργότερα, στις τουρκικές προεδρικές εκλογές (για πρώτη φορά με απευθείας λαϊκή ψήφο, αλλά χωρίς ενισχυμένες εξουσίες) θα αναδειχθεί ο Ερντογάν, με ανανεώσιμη πενταετή θητεία. Παρεμπιπτόντως, δεν διακινδυνεύει τίποτα ο Ταγίπ Ερντογάν, διότι σε περίπτωση μη εκλογής του στην προεδρία παραμένει σύμφωνα με τον σχετικό νόμο στη θέση του πρωθυπουργού. Τέλος, στις βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου 2015 θα υπερισχύσει για τρίτη φορά από το 2002 το κόμμα της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Πρωθυπουργός θα αναλάβει ο λιγότερο ριζοσπάστης πρόεδρος της Τουρκίας, ο Αμπντουλάχ Γκιουλ. Και ως αποτέλεσμα, το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), θα πρέπει να αναζητήσει έναν νεότερο και πιο χαρισματικό πολιτικό στη θέση του σημερινού του ηγέτη, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος έχει τη φήμη του πληκτικού τεχνοκράτη».

Οσον αφορά τις σχέσεις με τους Κούρδους της Τουρκίας, το Αιγαίο, την Κύπρο, τις θαλάσσιες ζώνες, και την αξιοποίηση ενεργειακών πηγών, θα ήταν φρόνιμο να αφήσουμε τις προβλέψεις για μελλοντικό σχόλιο.