ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: Συνεχιζόμενες μεταβολές στις παγκόσμιες ισορροπίες

Του Θανου Π. Ντοκου

Η πρόσφατη διελκυστίνδα σχετικά με την αντίδραση της διεθνούς κοινότητας στη χρήση χημικών στη Συρία υπενθυμίζει τις εξελισσόμενες αλλαγές στην παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων. 

Βεβαίως, ενίοτε οι εντυπώσεις διαφέρουν από την πραγματικότητα. Η αίσθηση ότι ΗΠΑ και Ρωσία είναι ισοβαρείς παίκτες στην παγκόσμια σκακιέρα είναι προφανώς ανακριβής. Εξίσου ανακριβής αποδείχθηκε και η εκτίμηση ορισμένων κέντρων εξουσίας στην Ουάσιγκτον ότι η Ρωσία στερείται διεθνούς ρόλου και επιρροής. Επίσης, η αίσθηση περί αμερικανικής αδυναμίας είναι αποτέλεσμα μεν λανθασμένων τακτικών χειρισμών αλλά και στρατηγικής επιλογής της κυβέρνησης Ομπάμα που -ορθώς- θεωρεί ότι η εποχή της αμερικανικής παντοδυναμίας έχει παρέλθει οριστικά και ότι οι ΗΠΑ πρέπει να ιεραρχούν συμφέροντα και προτεραιότητες και να χρησιμοποιούν με πιο επιλεκτικό τρόπο τη -σημαντική- ισχύ τους, οικοδομώντας συμμαχίες «προθύμων» και αποφεύγοντας στο μέτρο του δυνατού τις μονομερείς ενέργειες. Ενδεχομένως δε να επιλέξουν μελλοντικά να παίξουν τον ρόλο του «καλοπροαίρετου ηγεμόνα», όπως η Μεγάλη Βρετανία στον 19ο αιώνα, παρεμβαίνοντας εξισορροπητικά σε διάφορες περιφερειακές συγκρούσεις.

Σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η «Ασία κερδίζει έδαφος και η Δύση υποχωρεί». Ηδη 19 από τις 30 μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη ανήκουν στην κατηγορία των αναδυόμενων δυνάμεων, η Κίνα βρίσκεται στη δεύτερη θέση του σχετικού πίνακα, ενώ εκτιμάται ότι πριν από το 2030 η Κίνα και η Ινδία θα είναι αντίστοιχα η πρώτη και η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου (σε απόλυτα μεγέθη). Ετσι, επιστρέφουμε στις αρχές του 19ου αιώνα όταν σχεδόν το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ παραγόταν από τις δύο αυτές χώρες.  

Αυτή η αλλαγή των παγκόσμιων δεδομένων οδηγεί αναπόφευκτα σε μια διαδικασία σταδιακής -εύχεται κανείς και ομαλής- μετάβασης σε μια νέα ισορροπία δυνάμεων. Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα ενδείξεις, το διεθνές σύστημα στις επόμενες δεκαετίες δεν θα κυριαρχείται πλέον από μια υπερδύναμη, αλλά από δύο συν έναν αριθμό μεγάλων δυνάμεων, θυμίζοντας περισσότερο την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρώπη του 19ου αιώνα. 

Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η ισορροπία αποδείχθηκε ασταθής και ανήμπορη να αποτρέψει δύο παγκόσμιους πολέμους.

 Δυστυχώς, οι υπάρχοντες διεθνείς θεσμοί πολιτικής και οικονομικής διακυβέρνησης αποδεικνύονται ανεπαρκείς για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων και περιφερειακών προβλημάτων, ενώ η μεταρρύθμισή τους δεν θα αποτελέσει καθόλου εύκολη διαδικασία.  

Επιπλέον, οι αναδυόμενες μεγάλες δυνάμεις εμφανίζονται απρόθυμες να αναλάβουν τις ευθύνες που αναλογούν στη νέα παγκόσμια θέση τους, ενώ η Δύση προσπαθεί να καθυστερήσει ορισμένες θεσμικές αλλαγές για να διατηρήσει κάποια “προνόμια”.  

Πού βρίσκεται σε όλα αυτά η Ευρώπη; 

Η προσπάθεια ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δείχνει να έχει απολέσει μεγάλο μέρος της δυναμικής της και η Γηραιά Ηπειρος φαίνεται να έχει σχεδόν μοιρολατρικά αποδεχθεί ότι το παιχνίδι ισχύος του 21ου αιώνα έχει οριστικά χαθεί για εκείνη. Στην πραγματικότητα το “μεγάλο παιχνίδι” μόλις ξεκίνησε και το αποτέλεσμα είναι ακόμη ανοιχτό. Η Ευρώπη έχει τις ικανότητες να παραμείνει ένας σημαντικός παγκόσμιος δρων, εφόσον, βεβαίως, το επιθυμεί.