ΤΟΥΡΚΙΑ - ΒΡΑΖΙΛΙΑ: Η χειραφέτηση της διαμαρτυρίας!

Tου ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΨΗ

panteliskapsis@gmail.com

Τι κοινό μπορεί να έχουν η Βραζιλία με την Τουρκία; Πέρα δηλαδή από το προφανές, ότι και οι δύο συνταράσσονται από διαδηλώσεις, από την έκρηξη μιας λανθάνουσας δυσαρέσκειας που δύσκολα θα μπορούσε να προβλέψει κανείς λίγους μήνες πριν.

Εκ πρώτης όψεως λίγα πράγματα. 

Στη Βραζιλία κυβερνά μια κεντροαριστερή κυβέρνηση με πρόεδρο μια πρώην αντάρτισσα που διαδέχθηκε τον επιτυχημένο κατά γενική ομολογία Λούλα. Και στην Τουρκία μια συντηρητική κυβέρνηση «ήπιου» ισλαμισμού που, αντίθετα από τη Βραζιλία, έχει σοβαρό πρόβλημα σεβασμού στοιχειωδών ατομικών δικαιωμάτων.

Εχει βέβαια ενδιαφέρον ότι και οι δύο χώρες, παρά τα προβλήματα, θεωρούνται επιτυχημένες στην οικονομία. 

Στη Βραζιλία τα τελευταία χρόνια είχαμε ραγδαία μείωση της φτώχειας και τη δημιουργία μιας νέας μεσαίας τάξης που ευημερεί οικονομικά. Οσο για την ανεργία, είναι ιδιαίτερα χαμηλή και μάλιστα στους νέους.

Επιτυχημένη οικονομικά θεωρείται και η Τουρκία που είχε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, απαλλάχτηκε από το ΔΝΤ και ακολουθεί ένα γενναίο πρόγραμμα δημοσίων έργων που κι αυτό έχει δημιουργήσει έναν νέο κύκλο επιχειρηματιών- υποστηρικτών του Ερντογάν οι οποίοι ανταγωνίζονται το παλιό κεμαλικό κατεστημένο.

Με οικονομικούς όρους, με άλλα λόγια, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι και στις δύο χώρες οι κινητοποιήσεις είναι αδικαιολόγητες. Κι όμως ό,τι και αν λένε τα οικονομικά τόσο στην Τουρκία όσο και στη Βραζιλία, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ιδιότυπες εξεγέρσεις που παρουσιάζουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Είναι πέρα από τα παραδοσιακά κόμματα και δείχνουν μια αντιπαλότητα στην πολιτική. Δεν έχουν κεντρική ιεραρχική δομή ούτε διατυπώνουν συγκεκριμένα αιτήματα, ενώ εκδηλώθηκαν με αφορμή μάλλον ασήμαντα περιστατικά. Προσελκύουν κατεξοχήν μεσαία, μορφωμένα στρώματα και βέβαια αξιοποιούν σε μεγάλο βαθμό το Ιντερνετ και τα κοινωνικά δίκτυα.

Πολλοί συγκρίνουν τα όσα συμβαίνουν με άλλα κινήματα, την Αραβική Ανοιξη για παράδειγμα, καθώς και το κίνημα των καταλήψεων που ξεκίνησε από τη «Wall Street» στη Δύση. Στην πρώτη περίπτωση τα αποτελέσματα υπήρξαν χειροπιαστά με την ανατροπή δικτατορικών καθεστώτων. Στη Δύση, ωστόσο, το κίνημα των καταλήψεων σιγά σιγά έσβησε. Πολλοί πιστεύουν ότι το ίδιο θα συμβεί και στην Τουρκία και τη Βραζιλία, παρόλο που ως σήμερα η επιμονή των διαδηλωτών εκπλήσσει.

Οποια και αν είναι η τύχη των εξεγέρσεων, ωστόσο, δεν παύει να αποτελούν εντυπωσιακά κοινωνικά φαινόμενα. Κάποιοι, ιδίως στην περίπτωση της Βραζιλίας, τα είδαν σαν το τέλος του καπιταλισμού με την έννοια ότι δεν μπορεί πια να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των πολιτών. Πρόκειται για τραβηγμένη ερμηνεία που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ετσι, πιο ρεαλιστική μοιάζει η θεωρία σύμφωνα με την οποία οι πολίτες αντιδρούν σε ένα κράτος που το θεωρούν εχθρικό και σε θεσμούς για τους οποίους δεν έχουν την παραμικρή εμπιστοσύνη.

Στη Βραζιλία αυτό κυρίως αφορά τη διαφθορά και τις ελλιπέστατες υποδομές. Η ανερχόμενη μεσαία τάξη υποφέρει καθώς δεν μπορεί να αποκτήσει βασικά κοινωνικά αγαθά - Παιδεία, Υγεία, ασφάλεια, ανθρώπινες συνθήκες στις πόλεις. 

Στην Τουρκία πάλι οι αντιδράσεις αφορούν μάλλον την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις απόπειρες προώθησης του ισλαμισμού που αφορούν πλέον και την ατομική σφαίρα των πολιτών.

Και πάλι όμως τέτοια φαινόμενα δεν θα αρκούσαν ίσως από μόνα τους να εξηγήσουν την ένταση των αντιδράσεων - σε χώρες μάλιστα που έχουν περάσει σχετικά πρόσφατα πολύ χειρότερες δικτατορίες. Ισως να βρισκόμαστε, με άλλα λόγια, μπροστά σε ένα φαινόμενο χειραφέτησης και αξίωσης για μεγαλύτερη συμμετοχή σε ό,τι αφορά τη ζωή των πολιτών. Κι ως τέτοιο μας αφορά άμεσα.