ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Αγρότης μόνος ψάχνει...

Του Ανδρέα Ζαμπούκα 

Καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας

Από την εποχή των πρώτων αναδασμών, η πολιτική που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις της μετεπαναστατικής Ελλάδας ήταν καθαρά πελατειακές. Πέρασαν δεκαετίες, ώσπου να παρθούν οι πρώτες αποφάσεις για το στοιχειώδη σχεδιασμό μιας αγροτικής πολιτικής. Ο Κουμουνδούρος, ο Τρικούπης και ο Θεοτόκης, δεν κατάφεραν να συνδέσουν την αγροτική ανάπτυξη με την εκβιομηχάνιση της χώρας. Οι τσιφλικάδες μάλιστα, «πούλησαν» τον Τρικούπη που τους εμπιστεύθηκε και ποτέ τους δε ρίσκαραν ούτε μία δραχμή στη μεταποίηση και στο εκσυγχρονισμό της παραγωγικότητας. 
 
Από το 1917, ο Βενιζέλος ξεκίνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα απόδοσης της καλλιεργήσιμης γης στους αγρότες, με νέους αναδασμούς, οι οποίοι συνεχίστηκαν και μετά την έλευση των προσφύγων κατά τη δεκαετία του ΄20. Για να αποφύγει όμως, εξεγέρσεις και να ικανοποιήσει, όλο και περισσότερους, μοίρασε τη γη σε μικρές ιδιοκτησίες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, την αδυναμία των αγροτών να αναπτυχθούν και αναπόφευκτα, να εξαρτηθούν από τα πελατειακά δίκτυα των πολιτικών και των τοκογλύφων.
 
Έτσι κύλησε μισός αιώνας, μέχρι να αρχίσει η ροή των κονδυλίων και των επιδοτήσεων από την ΕΟΚ. Τη δεκαετία του ΄80, εισέρευσε τόσο χρήμα στις αγροτικές περιοχές της περιφέρειας, που θα μπορούσαν να στηθούν τεράστιες υποδομές οργάνωσης και αυτοχρηματοδότησης παραγωγικών προγραμμάτων. Αντίθετα, τα πακέτα «επενδύθηκαν» σε αυτοκίνητα, σπίτια... και υπερβολικό αγροτικό εξοπλισμό. Εννοείται ότι τίποτα απ΄αυτά δεν έκανε πιο ευτυχισμένο τον αγρότη και ούτε του εξασφάλισε διάρκεια και μακροχρόνια επιχειρηματική δράση. 
 
Σήμερα, βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο, αναμένοντας τις αποφάσεις για τη νέα ΚΑΠ, με δυσοίωνη προοπτική, τη μείωση των επιδοτήσεων. Επιπλέον, η ελληνική επαρχία βρίσκεται σε μια κατάσταση οικονομικού και κυρίως, πολιτισμικού μαρασμού, εξαιτίας της κακοδιαχείρισης, της πολιτικής εξαπάτησης και της έλλειψης παιδείας, σε όλα τα επίπεδα.
 
Οι νέες συζητήσεις αγωνίας που ξετυλίγονται από τους περισσότερους, είναι ότι η γη τους θα καταλήξει σε λίγους, οι οποίοι διαθέτουν ήδη, μεγάλη ιδιοκτησία και είναι σε θέση να απορροφήσουν και την υπόλοιπη. Δεν έχουν άδικο σ΄αυτό αλλά διαπιστώνω ότι περισσότερο εκφράζεται η αγωνία του κρατικοδίαιτου εξαρτημένου Έλληνα, που αισθάνεται την «προστάτιδα δύναμη» να τον εγκαταλείπει. 
 
Από την εποχή του Βενιζέλου, ο αγρότης έψαχνε μόνος του τη σύνδεση με το συγκεντρωτικό κράτος, χωρίς ποτέ να μπορέσει να στηρίξει λειτουργικά τους συνεταιρισμούς και τις οποιεσδήποτε συλλογικές δράσεις στην παραγωγή. Κάθε φορά, η πονηρή κεντρική εξουσία έβρισκε τον τρόπο να διασπείρει τα μικρόβια του διχασμού. Άλλοτε με θαλασσοδάνεια και άλλοτε με συνδικαλιστικά τεχνάσματα, δεν επέτρεπε να σχεδιαστούν μακρόπνοες επιχειρηματικές κινήσεις, που θα επέτρεπαν στους γεωργούς να μειώσουν το κόστος παραγωγής και να δοκιμάσουν νέες καλλιέργειες. Η πολιτική της μικροιδιοκτησίας και της παραπλάνησης συνεχίστηκε, κρατώντας τον αγροτικό πληθυσμό της χώρας στην ανωριμότητα και στον εθισμό της εξάρτησης.
 
Ακόμα και σήμερα, δέκα αγρότες δεν μπορούν να συνεννοηθούν να ενώσουν τα χωράφια τους, ιδρύοντας μια εταιρεία. Είναι πολύ δύσκολο να μοιραστούν γη, τρακτέρ, μηχανήματα, κόστος παραγωγής, νέες ιδέες και εργασία... Ελάχιστες προσπάθειες πέτυχαν κι αυτές με ανθρώπους που είχαν επιχειρηματική πείρα, από άλλη δραστηριότητα. 
 
Τι φταίει;  

Πρώτα πρώτα, η εσωστρέφεια των κλειστών κοινωνιών που καλλιεργεί τα κόμπλεξ και την ανωριμότητα. Ύστερα, είναι η παντελής έλλειψη επιχειρηματικής αγωγής και της εξισορρόπησης συμφερόντων. Τέλος, είναι η γραφειοκρατία και ο συγκεντρωτισμός της πολιτείας που αδιαφορεί για την πολιτισμική ανάταση της ελληνικής περιφέρειας.

Αν λοιπόν, οι αγρότες δεν θέλουν να περάσει η γη τους σε λίγους μεγαλογαιοκτήμονες, έχουν μόνο μία λύση: Να συστήσουν εταιρείες και να εκχωρήσουν σ΄αυτές τη γη και τις υποδομές τους. Έτσι θα μοιραστούν το ρίσκο, θα μειώσουν το κόστος παραγωγής, θα δοκιμάσουν πειραματικά νέες καλλιέργειες, θα πουλήσουν σε καλύτερες τιμές και θα εξασφαλίσουν ευνοικότερη χρηματοδότηση και πιστώσεις. Έτσι, λειτούργησαν οι ανοιχτές αγροτικές οικονομίες στο δυτικό κόσμο, έτσι πρέπει να γίνει κι εδώ. Διαφορετικά, θα αναγκαστούν να ακολουθήσουν τη σκληρή μοίρα των αδύναμων που καταλήγουν στο τέλος, όχι μόνο να γίνουν υπάλληλοι στους δυνατούς αλλά να χάσουν και τη μικρή τους περιουσία.

Προφανώς, η έλλειψη εμπιστοσύνης σε κράτος, μεσάζοντες και διαχειριστές των «δικτύων» φοβίζει τους πάντες. Σαφέστατα, η έλλειψη αυτοπεποίθησης και παιδείας εμποδίζει τη λήψη αποφάσεων. Όμως, δεν έχει πια κανένα νόημα να ζει ο κάθε «μοναχικός» αγρότης με τη φαντασίωση του «κράτους-ευεργέτη», που θα του εξασφαλίζει πάντα το πενιχρό του εισόδημα, κρατώντας τον στην κακομοιριά και στην καθυστέρηση. 

Πουθενά στον καπιταλιστικό κόσμο δεν μπόρεσε να λειτουργήσει παραγωγικά κανείς μόνος του. Πάντα η συνύπαρξη παραγωγικών στοιχείων πολλαπλασίαζαν το κεφάλαιο και ενίσχυαν την οικονομική ασφάλεια για το μέλλον.

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο οικονομικό. Είναι πολύ πιο σοβαρό και κυρίως πολιτισμικό!