ΠΑΙΔΕΙΑ στην ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΠΑΝΑΝΙΑ: Γλώσσα και Ιστορία, τα πρώτα θύματα

E-Ξ-Α-Ι-Ρ-Ε-Τ-Ι-Κ-Ο

Του ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΕΡΓ. ΜΠΕΛΛΕ 

chbelles@gmail.com

Γλώσσα και Ιστορία, οι δύο ακρογωνιαίοι λίθοι της Παιδείας. Σχετικά με τη γλώσσα: αναφερόμαστε στη μία και ενιαία ελληνική γλώσσα, της Σαπφούς, του Αρχίλοχου, του Πολύβιου («εν καιροίς χαλεποίς μέμνησο της γλώσσης»). 

Τη γλώσσα που ο Κικέρων ήθελε να διαλέγονται οι θεοί («ει θεοί διαλέγονται, τη των Ελλήνων γλώττη χρώνται»). Τη γλώσσα του Σολωμού, του Παπαδιαμάντη, του Σεφέρη, του Ελύτη («όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί, όπου και να θολώνει ο νους σας, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη»). 

Τη γλώσσα που διδάσκεται στις γειτονιές του κόσμου, από τα πρωτότυπα των αρχαίων. Τη γλώσσα που δίχως τις ρίζες της πολλές γλώσσες (κυρίως η αγγλική) θα ήταν εντελώς διαφορετικές, καθώς και ο πανανθρώπινος πολιτισμός. Τη γλώσσα-χειμαρρώδη ποταμό που πηγάζει απ' τα βάθη των αιώνων μεταφέροντας κι απαυγάζοντας «προγόνους». Και όταν λέμε προγόνους, εννοούμε τη φύση, την παράδοση, την Ιστορία, τον πολιτισμό, τα μνημεία, τις πηγές, τους μύθους, τα παραμύθια. Αυτά που εν συντομία αποκαλούμε ανθρώπινες ρίζες.

Τούτη τη γλώσσα καταντήσαμε πλοίο ξυλάρμενο, που θαλασσοδέρνεται στα αβαθή και τελματώδη, προσκρούοντας επικίνδυνα σε υφάλους της «αρωγής» και «ευδοκίμησης», του «Μανόλη» και «Εμμανουήλ». Οταν μια κοινωνία παρακμάζει, το πρώτο θύμα της είναι η γλώσσα. 

Γνωρίζετε, βέβαια, το «γαμάτος» (σύγχρονος δημοφιλής υπερθετικός του «καλός»). Γαμάτο αυτοκίνητο, γαμάτος ηθοποιός, γαμάτος δάσκαλος κ.λπ. Κατανοούμε, βέβαια, το γεγονός πως η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, που στο αέναο σεργιάνι του σαγηνεύεται, ερωτεύεται, παντρεύεται, γεννά και ποικιλότροπα αναγεννιέται. Δεν πρέπει, όμως, να «πουλιέται», να αλλοτριώνεται. Μάθε τα κλασικά «άριστος, κάλλιστος» και μετά πες και το «γαμάτος». Τα πρώτα είναι χρέος, καθήκον, επιβίωση, το άλλο (νεανική αδεία) «μαγκιά». Απροσμέτρητη η ευθύνη της πολιτείας, της διανόησης, κύρια, για τούτο το «γλωσσικό κατάντημα».

Ο πολιτισμός αποτελεί το φωτοστέφανό μας. «Αν ήμουν πρωθυπουργός της Ελλάδας, δεν θα έκανα τίποτε που να μην περνά μέσα απ' τον πολιτισμό», επισήμανε στον Ανδρέα Παπανδρέου ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν. Ανείπωτα το επανέλαβε ο δικός μας Ελύτης: «Πας γρηγορότερα παντού διά μέσου Κωνσταντινουπόλεως».

Για ποιον πολιτισμό μιλάμε χωρίς ιστορική γνώση, μνήμη («λαός χωρίς ιστορική μνήμη είναι λαός χωρίς συνείδηση»), όταν, χάριν παραδείγματος, τα αυχμηρά περβόλια μας «καταμοσχοβολούν» σουβλάκι, γύρο, τζατζίκι, φέτα, ούζο κ.λπ. αντί να ευωδιάζουν Ομηρο, Ησίοδο, Πλάτωνα, Σωκράτη, Αριστοτέλη, Θουκυδίδη, Σοφοκλή. Οταν ανοίγεις το βιβλίο της Νεότερης Ιστορίας της Γ' Γυμνασίου και, ενεός, μετράς μετά βίας πέντε σελίδες αφιερωμένες στην Επανάσταση του 1821, ενώ στην κρίση του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης, το 1929, επτά. Οταν αβασάνιστα ζητείς κατάργηση παρελάσεων (δεν εξετάζουμε τη σοβινιστική, μιλιταριστική έπαρσή τους), ενώ αγνοείς πότε, γιατί και ποιον τιμάς.

Βιώνουμε μια κρίση γενική, που αφορά και Παιδεία και άνθρωπο. Πολιτεία και πολιτικοί ευαγγελίζονται τη σύνδεση της εκπαίδευσης με τον παγκοσμιοποιημένο Μολώχ της αγοράς, σαν μόνη σωτηρία. Μιλούν, προφανώς, για τη δημιουργία ευπώλητων πολιτών. Εμείς δεν προσβλέπουμε στη μονομερή σύνδεση του σχολείου, των σπουδών, με την αγορά εργασίας. Θα θέλαμε να οιακίσουμε, παράλληλα, τον προσανατολισμό τους και προς τις ανθρωπιστικές σπουδές, τον άνθρωπο, την Παιδεία.

Η γειτονική Τουρκία, χάριν παραδείγματος, «διδάσκει» Αριστοτέλη και Θουκυδίδη. Στα καθ' ημάς τούτοι οι πρόγονοι θεωρούνται έωλοι και ανωφελείς. Στα καλύτερα πανεπιστήμια του πλανήτη, στα προπτυχιακά προγράμματα, το ποσοστό των υποχρεωτικών μαθημάτων ανθρωπιστικής παιδείας φτάνει και το 22% του συνόλου των μαθημάτων (κορυφαίο Πολυτεχνείο του ΜΙΤ). Το ποσοστό αυτό ανεβαίνει και στο 30%, στα κατ' επιλογήν αντίστοιχα μαθήματα. Στο δικό μας ΕΜΠ το ποσοστό εγγίζει μόλις το 1,5% και ας εδρεύει στη γενέτειρα των ανθρωπιστικών σπουδών.

Ακούγομαι, φοβάμαι, ρομαντικός, ουτοπικός. Οχι, αφού ο μεγαλύτερος ρεαλισμός σήμερα είναι τούτος ο ρομαντισμός, αφού η ουτοπία δεν είναι το μη πραγματοποιήσιμο, αλλά ό,τι δεν έχει, ακόμη, πραγματοποιηθεί..