ΚΟΣΜΟΣ - KOINΩΝΙΑ - ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Οταν αποτυχημένοι οικονομολόγοι προσπαθούν να θεραπεύσουν διαλυμένες οικονομίες

Του ANATOLE KALETSKY / Reuters

Ιδού ένας κατάλογος με ερωτήσεις σχετικές με την οικονομία, που έχουν κάτι κοινό. 

Σε περιόδους ύφεσης θα πρέπει οι κυβερνήσεις να αυξάνουν ή να μειώνουν τα δημόσια ελλείμματα; 

Ενισχύουν τα μηδενικά επιτόκια την ανάπτυξη ή την περιορίζουν; Θα πρέπει να διατηρούνται ή να μειώνονται τα κοινωνικά επιδόματα σε περιόδους υψηλής ανεργίας; 

Θα πρέπει να προστατεύονται οι καταθέτες τραπεζών που πτωχεύουν ή να αφήνονται να υποστούν μεγάλες ζημίες; 

Η ανισότητα των εισοδημάτων πλήττει ή ενθαρρύνει την οικονομική ανάπτυξη; Θα δημιουργήσουν οι δυνάμεις της αγοράς περιβαλλοντικές καταστροφές ή θα επιδιώξουν την αποφυγή τους; 

Είναι οι κρατικές ενισχύσεις απαραίτητες για την ανάπτυξη της τεχνολογίας ή παγώνουν την καινοτομία;

Το κοινό σε όλες αυτές τις ερωτήσεις είναι ότι οι επαγγελματίες οικονομολόγοι δεν μπορούν να απαντήσουν. Ας πάρουμε δύο παραδείγματα. 

Σχετικώς με το αν ο κρατικός δανεισμός βαθαίνει τις υφέσεις ή ενισχύει την ανάκαμψη, οι πιο διακεκριμένοι οικονομολόγοι στον κόσμο χωρίζονται σε δύο απολύτως αντίθετα στρατόπεδα. Επίσης, οι δύο πιο σημαντικές κεντρικές τράπεζες στον κόσμο, η Ομοσπονδιακή των ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Κεντρική, έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για την επίδραση της ποσοτικής χαλάρωσης. Αν τα οικονομικά ήταν μια πραγματική επιστήμη, τα εν λόγω ερωτήματα θα είχαν απαντηθεί εδώ και δεκαετίες. Είναι αντίστοιχα του να διαφωνούν ακόμη οι αστρονόμοι για το αν η Γη γυρίζει γύρω από τον Ηλιο ή ο Ηλιος γύρω από τη Γη!

Τα οικονομικά είναι εντέλει μια μελέτη της πολιτικής, της ψυχολογίας και της κοινωνικής συμπεριφοράς. Ως εκ τούτου, είναι τόσο κοντά στη φιλοσοφία ή ακόμη και στη θεολογία, όσο είναι η φυσική, η βιολογία ή η μηχανική. Ακριβώς όπως οι φιλόσοφοι και οι θεολόγοι συνεχίζουν να ασχολούνται με τα ίδια ερωτήματα που απασχολούσαν τον Πλάτωνα και τον Καντ, έτσι και οι οικονομολόγοι συνεχίζουν να αναζητούν απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν τα δημόσια ελλείμματα, τη νομισματική πολιτική και την πλήρη απασχόληση, θέματα που έθεσαν ο Κέινς, ο Ουίκσελ ή ο Ουάλρας. 

Επί σχεδόν μισό αιώνα, έως τα μέσα της δεκαετίας του ’70, οι οικονομολόγοι επικεντρώνονταν κυρίως στα οφέλη της ελεύθερης αγοράς, ενώ σχεδόν μισό αιώνα νωρίτερα, από την εποχή του κραχ, οι οικονομολόγοι υποστήριζαν τα οφέλη του κοινωνικού κράτους κ.ο.κ. Κρατάμε αυτό που είχε πει ο Κέινς: «Οι απόψεις των οικονομολόγων, τόσο όταν αποδεικνύονται ορθές όσο και λανθασμένες, είναι πιο ισχυρές απ’ ό,τι πιστεύουν οι περισσότεροι. Πράγματι, ο κόσμος διοικείται μάλλον από αυτές. Πρακτικοί άνθρωποι, οι οποίοι νομίζουν ότι δεν επηρεάζονται από φιλοσοφίες, είναι συνήθως σκλάβοι κάποιων αποτυχημένων οικονομολόγων!».

Η παρατήρηση του Κέινς είναι ιδιαίτερα επίκαιρη σήμερα, καθώς το οικονομικό σύστημα βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο. Είμαστε εν αναμονή της εξέλιξης της οικονομικής θεωρίας, αλλά ορισμένα χαρακτηριστικά της διακρίνονται ήδη:

Το πρώτο είναι ότι ο κόσμος μας είναι πλέον πολύ περίπλοκος και αβέβαιος για να κάνουμε αναλύσεις βάσει μοντέλων που υποθέτουν την ύπαρξη μιας φυσικής ισορροπίας. Το μέλλον δεν είναι προβλέψιμο, τουλάχιστον όχι με την έννοια των πιθανοτήτων. 

Το δεύτερο είναι ότι ακόμη και οι ανταγωνιστικές και τέλειες αγορές μπορούν να κάνουν ολέθρια λάθη. 

Το τρίτο, ότι η παγκόσμια οικονομία είναι απρόβλεπτη και ως τέτοια θα πρέπει να τη διαχειριζόμαστε με ελαστικότητα. Οι στόχοι μας πρέπει να έχουν ευρύτητα σε θέματα όπως είναι ο πληθωρισμός, ο δανεισμός ή η ανεργία και η εμμονή σε εκείνους που θέτουμε πριν από το ξέσπασμα μιας κρίσης δεν έχει νόημα. 

Με άλλα λόγια, οι οικονομολόγοι πρέπει να αρχίσουν να αναπτύσσουν μοντέλα που παραδέχονται έναν κόσμο με ατέλειες, απρόβλεπτο και ασταθή…