ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Οι κυνηγοί της αιώνιας νιότης

Του Ηλια Mαγκλινη

Επιτρέψτε μου να σας συστήσω τον πολυεκατομμυριούχο Πίτερ Θίελ (Peter Thiel). Είναι, μεταξύ των άλλων, ο ιδρυτής του PayPal, του μηχανισμού που μεσολαβεί σε οικονομικές συναλλαγές στο Διαδίκτυο.  

Πολέμιος κάθε είδους ελέγχου από τις εθνικές κυβερνήσεις, καχύποπτος προς το πολίτευμα της δημοκρατίας, ο Θίελ σιχαίνεται τόσο πολύ τη φορολογία και το γεγονός ότι ο καθένας έχει δικαίωμα στην ψήφο (κυρίως οι γυναίκες, τις οποίες δεν φαίνεται να εκτιμά πολύ), που χρηματοδοτεί ένα μεγαλεπήβολο πρότζεκτ που μοιάζει με επιστημονική φαντασία: τη δημιουργία πλωτών, ανεξάρτητων και αυτόνομων πολιτειών, που θα μετακινούνται στα διεθνή ύδατα των ωκεανών.

Αυτό δεν είναι το μόνο sci-fi πρότζεκτ με το οποίο είναι ανακατεμένο το όνομα του Θίελ. Το 2009, είχε δωρίσει 3,5 εκατομμύρια δολάρια στο Ιδρυμα «Μαθουσάλας», έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό, που εδρεύει στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ και χρηματοδοτεί έρευνες πάνω στην εφαρμογή των θεωριών περί παράτασης της ανθρώπινης ζωής. Στην ουσία, για τα μέλη του «Μαθουσάλα» το μέγα ζητούμενο δεν είναι άλλο από την αθανασία. Την κυριολεκτική εξάλειψη των γηρατειών και, πάνω απ’ όλα, του θανάτου.

Στην Παλαιά Διαθήκη, ο Μαθουσάλας, γιος του Ενώχ και παππούς του Νώε, μνημονεύεται ως το πρόσωπο που έζησε περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο (π.χ., από τον Αδάμ, που πέθανε στα 630 του). Στα 969 του χρόνια, η καρδιά του Μαθουσάλα έπαψε να χτυπάει. Εξ ου λοιπόν και η ονομασία του οργανισμού.

Ενας από τους ιδρυτές του, ο Αγγλος γεροντολόγος Ομπρεϊ ντε Γκρέι είχε εκφράσει την πίστη του στο BBC, το 2004, πως το πρώτο άτομο που κυριολεκτικά «θα τα χιλιάσει» μπορεί σήμερα να είναι ήδη εξήντα χρόνων. Ο Θίελ είναι πολύ νεότερος, μόλις σαράντα τεσσάρων, συνεπώς προσπαθεί να επενδύσει σε αυτή την όχι και τόσο μοναχική εμμονή της μακροζωίας.

Δεν χρειάζεται να τονίσουμε βέβαια ότι η ιδέα μιας μακραίωνης ζωής, η ιδέα της αθανασίας εν τέλει, ακουμπά πάνω στις πλέον θεμελιώδεις αγωνίες του ανθρώπου - του κάθε ανθρώπου. Από την αμβροσία των αρχαίων θεών και τον Πίτερ Παν έως τον θρύλο των «Χαϊλάντερ», τα σύγχρονα φαρμακευτικά σκευάσματα και καλλυντικά, την «πλαστική ομορφιά» των χειρουργείων, τις ακραίες δίαιτες και τη ροπή προς μια ζωή ασφαλή, αποστειρωμένη, ο άνθρωπος θα προσπαθεί πάντοτε να αρνείται τη φθορά, το γήρας, τον θάνατο, αυτή την «πηγή κάθε έμπνευσης, τον μουσηγέτη της φιλοσοφίας», κατά τον Σοπενάουερ. Μόνο που οι περισσότεροι θνητοί, αυτοί δηλαδή που από τη φύση τους είναι προορισμένοι να πεθάνουν, δεν βρίσκουν καμία έμπνευση και καμία φιλοσοφική ευφορία στην επίγνωση ότι κουβαλάνε το τέλος μέσα τους. Κάποιοι από αυτούς δεν περιορίζονται σε φιλοσοφικές αναζητήσεις και ποιητικές ενοράσεις, ούτε τους παρηγορεί η θρησκεία, αλλά, με δεδομένα τα επιτεύγματα της τεχνολογίας και της επιστήμης, προσπαθούν το αρχέγονο αυτό όραμα να το κάνουν πράξη.

Το σημείο αφετηρίας είναι αυτό: η τρομακτική παρανόηση ότι η φθορά και το οριστικό τέλος είναι αναπόσπαστα κομμάτια της φύσης μας. 

Για τους θιασώτες του «Μαθουσάλα» κάτι τέτοιο δεν ευσταθεί. Οπως επίσης για την Alcor Life Extension Foundation. Γνωστότερο απλώς ως Alcor, αυτό το Ιδρυμα Παράτασης Ζωής είναι μη κερδοσκοπική εταιρεία που εδρεύει επίσης στις ΗΠΑ, και συγκεκριμένα, στην Αριζόνα. Η Alcor ιδρύθηκε το 1972 και ειδικεύεται στην επιστήμη της κρυονικής: συντηρεί κατεψυγμένα νεκρά σώματα σε υγρό άζωτο, με την ελπίδα ότι κάποτε, μέσω κάποιας νέας τεχνολογίας, θα τα επαναφέρει στη ζωή και, μάλιστα, σε πλήρη υγεία. Τα τελευταία στοιχεία θέλουν την Alcor να έχει 968 μέλη και 111 «ασθενείς» σε αυτή την κατάσταση. Από τον Νοέμβριο του 2007, η εταιρεία συντηρεί και τα κατοικίδια ορισμένων εξ αυτών, κατόπιν δικής τους αίτησης (περίπου τριάντα νεκρά κατοικίδια συντηρούνται υπό αυτές τις συνθήκες).

Ο πιο διάσημος «πελάτης» της κρυονικής θεωρείται ότι ήταν ο Ουολτ Ντίσνεϊ. Μονάχα που πρόκειται για αστικό μύθο. Στην πραγματικότητα, ο Ντίσνεϊ αποτεφρώθηκε στις 17 Δεκεμβρίου του 1966 και οι στάχτες του σκορπίστηκαν σε ένα πάρκο της Καλιφόρνιας. Ωστόσο, έναν περίπου μήνα μετά τον θάνατό του, έγινε γνωστό ότι πραγματοποιήθηκε το πρώτο ανθρώπινο πείραμα της κρυονικής και ίσως από εκεί να προέκυψε η παρεξήγηση.

Σε κάθε περίπτωση, όσο εξωφρενικά κι αν ακούγονται στα αυτιά κάποιων όλα αυτά, η υπαρξιακή ανθρώπινη αγωνία πάει τόσο βαθιά στα ριζώματα που μετατρέπεται σε πίστη, η οποία ενισχύεται και από την πρόοδο των επιστημών. Η διαφαινόμενη ανακάλυψη του περίφημου «σωματιδίου του Θεού» δικαιολογεί για κάποιους την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να νικήσει ακόμα και τη φθορά. Διότι είναι απλό: όπως λέει ο Μάικλ Ντόζερ, φυσικός μικροσωματιδίων στο CERN, στο εξαιρετικό ντοκιμαντέρ «Life Extended» των Σουηδών Bigert και Bergstrom, «μια ζωή δεν φτάνει για να πετύχει κανείς όλα όσα έχει θέσει ως στόχο. Κάπως πρέπει να αντιμετωπιστεί αυτό». 

Για τον Ντόζερ, ωστόσο, η «εμπειρία της αθανασίας είναι μια δύσκολη υπόθεση». 

Γιατί; 

«Διότι ακόμα και τα σωματίδια έχουν περιορισμένο χρόνο ζωής. Μονάχα τα ηλεκτρόνια δεν φθείρονται. Αν πάρουμε τώρα σαν παράδειγμα το φωτόνιο, αυτό κινείται με την ταχύτητα του φωτός φυσικά, που σημαίνει ότι για το φωτόνιο ολόκληρο το σύμπαν δεν είναι παρά ένα μονάχα σημείο. Ο χρόνος δεν κυλάει, υπάρχει μόνον ένα στιγμιαίο εδώ και τώρα. Ετσι, αν ο άνθρωπος θέλει να γίνει αθάνατος δεν έχει παρά να μεταμορφωθεί σε φως. Αλλά το σύμπαν θα είναι πια ένα πολύ στενάχωρο μέρος».

Αλλά οι κυνηγοί της αθανασίας επιμένουν. Πιο πολύ είναι καλύτερα, «More is better», λέει ο Μπράιαν Μάνινγκ, φιλόσοφος και πρόεδρος της Εταιρείας Περιορισμού Θερμίδων, που εδρεύει στο Λος Αντζελες (The Calorie Restriction Society). Πεποίθηση του Μάνινγκ και των μελών της εταιρείας είναι ότι η μακροζωία μπορεί να επιτευχθεί με το κατάλληλο πρόγραμμα διατροφής. Πρωτεΐνες, ιχνοστοιχεία, βιταμίνες, τίποτε άλλο. «Βασικά, πεινάς συνέχεια», λέει ο Μάνινγκ στο «Life Extended». «Και είσαι πολύ αδύνατος». Ολα ξεκίνησαν από πειράματα σε αρουραίους.

Η δραστική ελάττωση της διατροφής τους έδειξε όχι μόνον βελτίωση σε καρκινικές παθήσεις αλλά και επιμήκυνση της ζωής τους. «Τα ποντίκια είναι θηλαστικά, όπως εμείς. Εχουμε πολλά να μάθουμε από τα ποντίκια», τονίζει ο ντε Μπρέι του «Μαθουσάλα».

Ο καρδιολόγος Θάνος Μπενέτος, ο οποίος εργάζεται στη Γαλλία, ασχολείται συστηματικά με τη γηριατρική και τη βιολογία της γήρανσης, και είναι συγγραφέας του βιβλίου «Το αλφαβητάρι του αιωνόβιου». Οπως είχε πει πέρυσι τον Ιούνιο, ένα από τα κίνητρα για να γράψει το βιβλίο ήταν για να εκφράσει την αντίθεσή του σε όλες αυτές τις θεωρίες «πώς θα ζήσετε μέχρι τα 150» ή ότι «η επόμενη γενιά θα ζει μέχρι τα 180» κ.ο.κ. 

 «Χωρίς να μπαίνουμε σε θεωρίες συνωμοσίας, υπάρχουν οργανωμένα κυκλώματα, εμπόριο εκτεταμένο φαρμάκων που δίδονται μέσω Διαδικτύου, αυξητικές ορμόνες, π.χ., που λανσάρονται από εταιρείες που επίσης λανσάρουν συμπληρώματα διατροφής, από αυτά που βρίσκει κανείς σε γυμναστήρια. Βεβαίως, σε ορισμένες ενδείξεις τα προϊόντα τους έχουν νόημα. Π.χ., η αυξητική ορμόνη δίνεται σε παιδιά με νανισμό, με καθυστέρηση της ανάπτυξης κ.λπ. Ωστόσο, το πράγμα ξεφεύγει όταν τέτοια προϊόντα λανσάρονται ως αντιγηραντικά».

Εάν πάντως σε κάτι έχουν δίκιο τα μέλη της Εταιρείας Περιορισμού Θερμίδων είναι στο εξής: οι μελέτες των λεγόμενων «αιωνόβιων» έδειξαν ότι όσοι έφτασαν τα 110 χρόνια ζωής, είχαν ένα κοινό σημείο: κανένας δεν υπήρξε ποτέ παχύσαρκος (ή βαρύς καπνιστής ή πότης). Ετρωγαν λίγο, όχι όμως απαραίτητα υγιεινά.

Αυτό που προσπαθούν να κάνουν κλειστές κοινότητες όπως αυτή του Περιορισμού Θερμίδων, μπορεί να έχει μια βάση στα ποντίκια αλλά, σύμφωνα με τον δρα Μπενέτο, «όχι και στους πιθήκους, σε πιο εξελιγμένα θηλαστικά δηλαδή. Επειτα, για να έχεις αποτέλεσμα, πρέπει να ξεκινήσεις από δώδεκα ετών, να αυτοπρογραμματιστείς από παιδί. Ακραίες καταστάσεις δεν έχουν νόημα. Δεν είναι ζωή αυτό».

Οι κυνηγοί της αιώνιας νιότης και της αθανασίας επιμένουν ωστόσο: πιο εξελιγμένες εκδοχές της κλωνοποίησης μπορεί στο κοντινό μέλλον να μας εξασφαλίσουν τον θρίαμβο επί του θανάτου. Ή, πάλι, η συνένωση ανθρώπων και μηχανών. Η υπέρβαση της ανθρώπινης φύσης, κατά τον ντε Γκρέι. «Θα φτάσουμε σε μια μετα-ανθρώπινη κατάσταση, όπως ήδη είμαστε σε μια μετά-πιθήκου κατάσταση». Κατά τον Βοστωνέζο εφευρέτη Ρέι Κούρζβαϊλ, οι νέες κυτταρικές θεραπείες και το γεγονός ότι ήδη είμαστε συνδεδεμένοι με κινητά, υπολογιστές κ.λπ. είναι το πρώτο βήμα στη σταδιακή μεταμόρφωση του ανθρώπινου σώματος σε μια μηχανή ή σε ηλεκτρονικό υπολογιστή που δεν θα γερνά ποτέ, δεν θα πεθαίνει καν.

Ερώτημα: πώς θα τα βγάλεις πέρα αν βρεθείς αντιμέτωπος με έναν «αθάνατο» δικτάτορα; Ή με τον τρομακτικό υπερπληθυσμό της Γης; 

«Ο φυσικός θάνατος θα έχει εξαλειφθεί», λέει ο ντε Γκρέι, «όχι όμως και ο βίαιος θάνατος, από ατυχήματα κ.λπ. Ναι, ο υπερπληθυσμός θα είναι πρόβλημα, αλλά αυτό δεν είναι τίποτα μπροστά στον ανθρώπινο πόνο που φέρνει η φθορά και ο θάνατος».

Το μόνο βέβαιο είναι ότι μας σημαδεύει ο πόνος από την απώλεια αγαπημένων προσώπων και μας καθορίζει η γνώση του δικού μας επικείμενου θανάτου. Η μοναδική ευκαιρία που μας δόθηκε, να υπάρξουμε μέσα από το αβυσσαλέο πηγάδι της ανυπαρξίας, είναι ένα ανέλπιστο δώρο που θέλουμε να κρατήσει για πάντα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η ζωή είναι γλυκιά.

Διαβάστε, δείτε

- Θάνος Μπενέτος, «Το αλφαβητάρι του αιωνόβιου», μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, εκδ. Πατάκη, 2011.

- Aubrey de Grey, «Ending Aging», εκδ. St. Martin’s Griffin, 2008.

- Bigert & Bergstrom, «Life Extended» ντοκιμαντέρ.