ΣΚΩΤΙΑ: Το φάντασμα της διάσπασης πάνω από τη Βρετανία

Του Πετρου Παπακωνσταντινου

Οταν επισκέφθηκε τη Σκωτία, ο αρθρογράφος των Finacial Times, Γκίντεον Ράχμαν, αντίκρισε μια αφίσα που εκθείαζε τη Γλασκώβη ως πόλη που «έχει το γεωγραφικό μήκος του Σμολένσκ και το ταμπεραμέντο της Βαρκελώνης». Ηταν μια ένδειξη των θερμών συναισθημάτων που τρέφουν οι Σκωτσέζοι για τους Καταλανούς, οι οποίοι διεκδικούν την απόσχιση από το ισπανικό κράτος. 

«Σε μια επιδεικτική απόδοση τιμής στην Καταλωνία», γράφει ο Ράχμαν, «οι Σκωτσέζοι ανέθεσαν σε έναν αρχιτέκτονα της Βαρκελώνης, τον Ενρινκ Μιράλες, να τους σχεδιάσει το καινούργιο κτίριο της τοπικής Βουλής».

Σε δύο χρόνια, το κτίριο αυτό μπορεί να στεγάζει την εθνική Βουλή ενός ανεξάρτητου κράτους. Την περασμένη Δευτέρα, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον και ο τοπικός πρωθυπουργός της Σκωτίας Αλεξ Σάλμοντ υπέγραψαν τη «Συμφωνία του Εδιμβούργου». Σε αντίθεση με τον Ισπανό πρωθυπουργό Μαριάνο Ραχόι, ο οποίος αρνείται να αναγνωρίσει στους Καταλανούς το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης -κάτι που έχει δημιουργήσει σχεδόν εμφυλιοπολεμική ατμόσφαιρα μεταξύ Μαδρίτης και Βαρκελώνης- ο Κάμερον επέλεξε να σεβαστεί μέχρι κεραίας τους δημοκρατικούς κανόνες. Το φθινόπωρο του 2014 θα διεξαχθεί δημοψήφισμα, όπου οι Σκωτσέζοι θα κληθούν να αποφανθούν αν επιθυμούν να τερματίσουν ένα «γάμο» με ιστορία 305 χρόνων.

Προφανώς, ο Κάμερον πιστεύει ότι θα κερδίσει τη μάχη κι έχει καλούς λόγους γι' αυτό.  

Δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι υποστηρικτές του Ηνωμένου Βασιλείου πλειοψηφούν έναντι των οπαδών της απόσχισης, αν και η διαφορά εμφανίζει τεράστιες αποκλίσεις - από 20% σε μία δημοσκόπηση, μέχρι μόλις 2% σε μια άλλη. Ωστόσο, το ρίσκο που ανέλαβε ο Κάμερον δεν είναι αμελητέο. Το στρατόπεδο της απόσχισης ενισχύει τα ποσοστά του από μήνα σε μήνα και μέσα σε δύο χρόνια τα πάντα μπορεί να συμβούν. Πολύ περισσότερο που απέναντι στον Κάμερον βρίσκεται, κατά γενική ομολογία, ένας από τους ευφυέστερους πολιτικούς της Βρετανίας.

Μαχητικός συνδικαλιστής του φοιτητικού κινήματος, ο Αλεξ Σάλμοντ υπήρξε ηγετικό στέλεχος της «Ομάδας 79», αριστερής πτέρυγας του Σκωτσέζικου Εθνικού Κόμματος (SNP), που οραματιζόταν μια ανεξάρτητη, σοσιαλιστική Σκωτία. Για μια περίοδο βρέθηκε, μαζί με ολόκληρη την «Ομάδα 79», εκτός κόμματος. Κάποτε χαρακτήρισε τη διαχείριση των πετρελαίων της Βόρειας Θάλασσας από την κυβέρνηση του Λονδίνου ως «τη μεγαλύτερη πράξη διεθνούς πειρατείας μετά την κλοπή του χρυσού των Ινκας από τον ισπανικό στόλο». Την ίδια εποχή αποκάλεσε το υπουργικό συμβούλιο της Μάργκαρετ Θάτσερ «κατοχική κυβέρνηση».

Είναι αλήθεια ότι ο 57χρονος Σάλμοντ, που κυβερνάει τη Σκωτία από το 2007, είναι πολύ διαφορετικός από τον νεαρό ακτιβιστή. Το όραμά του δεν θυμίζει πια κάτι σαν Κούβα της Βόρειας Θάλασσας, αλλά μια σκωτσέζικη εκδοχή της σκανδιναβικής σοσιαλδημοκρατίας. Παρ' όλα αυτά, ο Σάλμοντ και το SNP δεν έχουν πολλά κοινά σημεία με τη συντηρητική «αυτονομία των πλουσίων», τύπου βελγικής Φλάνδρας και ιταλικής Λομβαρδίας, από πολλές απόψεις μάλιστα βρίσκεται στον αντίποδά τους.

Σύμφωνα με το SNP -με το οποίο συμπορεύονται προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις όπως οι Σκωτσέζοι Πράσινοι και προσωπικότητες όπως ο Σον Κόνερι- μια ανεξάρτητη Σκωτία θα φύγει από το ΝΑΤΟ, θα διώξει τα βρετανικά πυρηνικά όπλα από το έδαφός της, θα εφαρμόσει προοδευτική φορολογία, κατάργηση των διδάκτρων στα πανεπιστήμια και γενικά αριστερή πολιτική αναδιανομής του πλούτου. Βασικό στήριγμά της θα είναι τα έσοδα από τα πετρέλαια της Βόρειας Θάλασσας, επί των οποίων διεκδικεί το 81%.

Με άλλα λόγια, το ρεύμα της σκωτσέζικης αυτονομίας δεν θρέφεται κυρίως από παλαιομοδίτικες αναφορές σε ζητήματα «εθνικής ταυτότητας», όσο από ρεαλιστικές προσδοκίες για μια πιο δίκαιη οικονομική και κοινωνική τάξη πραγμάτων. Είναι οι πολιτικές σκληρής λιτότητας του Λονδίνου που ωθούν τους Σκωτσέζους να αναζητήσουν λύσεις στο πλαίσιο της δικής τους εθνικής κοινότητας, σε απ' ευθείας σύνδεση με την Ευρώπη. Αλλωστε ο ευρωσκεπτικισμός είναι κατ' εξοχήν αγγλικής και όχι σκωτσέζικης προέλευσης - κάτι που χαρίζει στον Σάλμοντ συμπάθειες και στις Βρυξέλλες. Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, το 60% των Αγγλων επιθυμεί την έξοδο της Βρετανίας από την Ε.Ε. έναντι 50% των Σκωτσέζων.

Είναι αλήθεια ότι οι οικονομικοί, αμυντικοί και πολιτιστικοί δεσμοί της Σκωτίας με την υπόλοιπη Βρετανία είναι πολύ ισχυροί και ότι το κόστος ενδεχόμενου διαζυγίου μπορεί να επιβαρύνει κυρίως το Εδιμβούργο. Η Σκωτία αντιστοιχεί μόλις σε 5,2 εκατομμύρια κατοίκους, σε συνολικό πληθυσμό 62 εκατομμυρίων, και εισπράττει από το Λονδίνο περισσότερα από όσα προσφέρει. Σε κάθε περίπτωση, είναι πιθανό ότι, ακόμη κι αν δεν πετύχει πλήρη ανεξαρτησία, ο Αλεξ Σάλμοντ θα διαπραγματευθεί από καλύτερες θέσεις μια πολύ προχωρημένη αυτονομία. Ηδη, οι Φιλελεύθεροι, κυβερνητικοί εταίροι του Κάμερον, προτείνουν την κατάργηση της Ιδρυτικής Πράξης του Ηνωμένου Βασιλείου και τη μετατροπή της Βρετανίας σε ομόσπονδο κράτος.