ΘΡΗΣΚΕΙΑ - ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ : Ελευθερία και ευθύνη

Του ΜΙΧΑΛΗ ΜΗΤΣΟΥ

Μήπως είχε δίκιο τελικά ο Χάντιγκτον; Μήπως οι σκηνές που παρακολουθούμε τις τελευταίες ημέρες στον αραβικό κόσμο αποδεικνύουν περίτρανα τη θεωρία της «σύγκρουσης των πολιτισμών», πολιτισμών πολύ διαφορετικών μεταξύ τους, ανίκανων να κάνουν διάλογο και να συνυπάρξουν ειρηνικά;  

Και μήπως ήταν λάθος, τελικά, της Δύσης να ευνοήσει την ανατροπή ηγετών σαν τον Μουμπάρακ και τον Καντάφι που ήταν δικτάτορες χωρίς αμφιβολία, αλλά «δικοί της δικτάτορες», πολιτικοί που προστάτευαν τα συμφέροντά της και εμπόδιζαν την εξτρεμιστική δράση αυτών των βαρβάρων;

Η απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα είναι αρνητική.  

Οι φωτογραφίες των μουσουλμάνων που ζητούν συγγνώμη από την Αμερική δείχνουν ότι οι φανατικοί που καίνε τις δυτικές πρεσβείες δεν εκφράζουν τα αισθήματα του συνόλου, ενδεχομένως ούτε καν της πλειοψηφίας, αυτών των πληθυσμών. 

Η εξωφρενική ταινία για τον Μωάμεθ έδωσε την ευκαιρία σε συγκεκριμένα κέντρα να εκμεταλλευτούν τη δυσαρέσκεια του πλήθους για να προωθήσουν άλλους στόχους, με πρώτο την υπονόμευση του Ομπάμα. Η υπόθεση αυτή, όμως, αποκάλυψε για άλλη μια φορά και την απόλυτη αμηχανία της Δύσης, όπως εκφράζεται για παράδειγμα από τις δηλώσεις της Χίλαρι Κλίντον. Μα γιατί τόσο μίσος; Εμείς σας απελευθερώσαμε, εσείς γιατί δεν μας αγαπάτε;

«Οι δράστες των επιθέσεων θα προσαχθούν στη δικαιοσύνη» επαναλαμβάνει ο αμερικανός Πρόεδρος. Ομως τον εχθρό δεν αρκεί να τον καταδικάζεις και να τον πολεμάς, πρέπει ταυτόχρονα να τον παρατηρείς, να τον μελετάς και να προσπαθείς να τον καταλάβεις. «Ο εχθρός είναι η μορφή που προσλαμβάνει το δικό μας ζήτημα» γράφει ο Καρλ Σμιτ στη «Θεωρία του Αντάρτη».  

Για να τον γνωρίσεις, πρέπει να γνωρίσεις τον εαυτό σου, να αναλύσεις τις δικές σου βεβαιότητες και τις δικές σου ψευδαισθήσεις. Στη συγκεκριμένη υπόθεση, γράφει η Μπάρμπαρα Σπινέλι στη «Ρεπούμπλικα», το «δικό μας ζήτημα» είναι η δύναμη που μπορεί να απελευθερώσει ένα σκίτσο, ένα βιβλίο ή ένα βίντεο. Η δύναμη αυτή προέρχεται από τη φιλελεύθερη παράδοση της Δύσης και έχει ένα ιερό όνομα: 
Ελευθερία της έκφρασης.  

Αποκτά όμως εμπρηστικό χαρακτήρα όταν αδιαφορεί για τις συνέπειές της. Οταν δηλαδή η ελευθερία δεν συνοδεύεται από την ευθύνη.

Οι δημιουργοί του βίντεο δεν ενδιαφέρθηκαν γι' αυτές τις επιπτώσεις, το μόνο που τους ένοιαζε ήταν η ελευθερία τους και οι νόμοι που την προστατεύουν. Τι σημασία έχει αν πω ότι ο Μωάμεθ ήταν παιδεραστής ή οτιδήποτε άλλο; 

Κι όμως έχει σημασία, ο Μαξ Βέμπερ το έχει πει καθαρά για την ιδιότητα του διανοούμενου και του πολιτικού: όποιος ασκεί τέτοιες δραστηριότητες πρέπει να ξέρει να συνδυάζει την ηθική της πειθούς και την ηθική της ευθύνης, χωρίς να αφήνει να κυριαρχεί η μία επί της άλλης, γνωρίζοντας ότι η ισορροπία ανάμεσά τους είναι εύθραυστη και δύσβατη. 

Οταν λείπει η ευθύνη, η πειθώ γίνεται επικίνδυνη, αφού παραποιεί την πραγματικότητα.

Αλλά βέβαια οι δημιουργοί του επίμαχου βίντεο δεν είναι ούτε διανοούμενοι ούτε πολιτικοί