AΡΑΒΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ: Aπό το καλλιτεχνικό περιθώριο στην «αραβική καλλιτεχνική άνοιξη»

Της Claire Talon / Le monde 

Η σκηνή εκτυλίσσεται στην Οπερα της Δαμασκού, το 2008. Ο διάσημος κουβεϊτιανός σκηνοθέτης Σουλαϊμάν αλ Μπάσαμ ετοιμάζεται για την τελευταία παράσταση της διασκευής του Ριχάρδου Γ' που έκανε στα αραβικά. Πρόκειται για μια σάτιρα των δικτατόρων, χαρακτηριστικό παράδειγμα των οποίων είναι βέβαια ο σύρος Πρόεδρος Μπασάρ αλ Ασαντ. 

Η παράσταση αργεί να ξεκινήσει. Το κοινό ανυπομονεί. Στην πρώτη σειρά, δύο θέσεις είναι κενές. Τότε μπαίνει στην αίθουσα το ζεύγος Ασαντ. Οι μισοί θεατές δεν σηκώνονται όρθιοι να χαιρετήσουν και κρατούν την ανάσα τους. Το έργο θέλει τον «εμίρη του Γκλόστερ» να δέχεται να ανεβεί στον θρόνο ύστερα από μια εκλογική αναμέτρηση που την κέρδισε με ποσοστό 99%. «Τι απέγινε το άλλο 1%;» ρωτά ένας πρωταγωνιστής. «Προσπάθησαν να ψηφίσουν από κινητό ή μέσω Ιντερνετ, αλλά δεν είχαν σήμα», απαντά ο εμίρης. Ο Ασαντ, που είχε μόλις κερδίσει ένα δημοψήφισμα με ποσοστό 97,62%, σκάει στα γέλια και χειροκροτεί ενθουσιασμένος.

Το επεισόδιο αυτό δείχνει πόσο αδύναμοι ήταν πάντα οι άραβες καλλιτέχνες, καταδικασμένοι καθώς ήταν να κινούνται στο περιθώριο του δημόσιου χώρου. «Η δεκαετία του '80 σημαδεύτηκε από το διαζύγιο ανάμεσα στις τέχνες και τα κοινωνικά κινήματα στον αραβικό κόσμο», επισημαίνει ο Αλεξάντρ Καζερουνί, ερευνητής στο Κέντρο Διεθνών Μελετών και Ερευνών (CERI) και ειδικός στην αγορά της αραβικής τέχνης. «Οι καλλιτέχνες βρέθηκαν αντιμέτωποι όχι τόσο απέναντι σε μια εχθρική ιδεολογία, όσο απέναντι σε μια αδιάφορη πολιτική σκέψη».

Η εποχή αυτή ανήκει στο παρελθόν, αν κρίνει κανείς από τον αριθμό των εκθέσεων που γίνονται εδώ και ενάμιση χρόνο στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη. Από τη Νέα Υόρκη ώς το Τόκιο, όλοι μιλούν για μια «αραβική καλλιτεχνική άνοιξη». Ακόμη και οι σαλαφιστές ενδιαφέρονται - αλλά για να επιτεθούν στα έργα. Καλλιτέχνες όπως ο Αχμεντ Μπασιούνι, ο Μάγκντι Μόσταφα, ο Σερίφ ελ Αζμα, η Αμίρα Μανσούρ και ο Μοχάμεντ Αμπντελκρίμ είχαν μείνει για χρόνια στο περιθώριο, παρότι ήταν αναγνωρισμένοι στο εξωτερικό.

«Τα έργα του Μπασιούνι δεν θα υπήρχαν πέρυσι στην Μπιενάλε της Βενετίας αν ο καλλιτέχνης δεν είχε δολοφονηθεί στις 28 Ιανουαρίου, εν μέσω της εξέγερσης», λέει ο αιγύπτιος καλλιτέχνης Χασάν Χαν, που προτιμά να κρατά μια απόσταση από τέτοιες εκθέσεις. «Τα όργανα της εξουσίας δοξάζουν την επανάσταση για να τη δολοφονήσουν», τονίζει. 

Ο Χασάν Χαν έχει πικρή πείρα από προηγούμενα χρόνια. Το 1995, η παράστασή του Lungfan έγινε δεκτή από το κοινό και τους κριτικούς με κραυγές όπως «Είσαι πράκτορας του Ισραήλ!». Κι όμως, λέει, «δεν υπήρχε τίποτα το σκανδαλώδες». Κι όταν εξέθεσε μια σειρά γλυπτών στο Σαλόνι της Νεολαίας, το 2009, τον κατηγόρησαν ότι προσβάλλει μια τέχνη που προέρχεται από τους Φαραώ. Οπως λέει, ο αιγύπτιος υπουργός Πολιτισμού δέχθηκε να στείλει τα έργα του στη Βενετία μόνο και μόνο για να μην κατηγορηθεί ότι έχει ξεπεραστεί από τη νέα κοινωνική τάξη. Κατά τα άλλα, οι αλλαγές που έχουν γίνει στην Αίγυπτο είναι μόνο διακοσμητικές.