ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ: To κράτος ως φορέας ελευθερίας αλλά και καταπίεσης

The Economist

Eπί τριακόσια χρόνια και πλέον, οι υπερασπιστές της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του ατόμου ενάντια στην κρατική καταπίεση πολύ συχνά εστίαζαν την προσοχή τους στις οικονομικές λεηλασίες. Τον 17ο αιώνα, ο Τζον Λοκ κατήγγειλε τα άδικα όρια της ιδιοκτησίας, ενώ τον 20ό αιώνα ο Φρίντριχ Χάγιεκ κατακεραύνωσε τον κρατικό έλεγχο επί των μέσων παραγωγής.

Ο Αυστριακός οικονομολόγος, που θεωρείται ένα είδος προστάτη αγίου για τους σημερινούς σταυροφόρους κατά του εκτεταμένου κράτους, ήταν απόλυτος στο ότι οι άνθρωποι δεν μπορεί να λογίζονται ελεύθεροι χωρίς την ελεύθερη αγορά. Πίστευε πως πίσω από το ογκώδες κράτος κρύβονται σοσιαλιστικές ιδέες, ενώ θεωρούσε τέτοιου είδους κράτη ως καταπιεστικά συλλήβδην.

Οι οπαδοί του Καρλ Μαρξ διαφωνούσαν κάθετα με τον Χάγιεκ στο θέμα του κράτους και της ατομικής ελευθερίας. Ωστόσο, κι εκείνοι όπως και ο Χάγιεκ τοποθετούν την οικονομία στο κέντρο της συζήτησης για τον κατάλληλο ρόλο του κράτους. 

Ο Φρίντριχ Χάγιεκ φοβόταν τα τρομακτικά καθεστώτα της σταλινικής ΕΣΣΔ και της ναζιστικής Γερμανίας. Καμία από τις σύγχρονες χώρες δεν μοιάζει με αυτά τα καταπιεστικά συγκεντρωτικά καθεστώτα.  

Παρά ταύτα, οι σύγχρονες κυβερνήσεις έχουν τρεις μεθόδους, με τις οποίες καθιστούν πιο ανελεύθερη την κοινωνία, αλλά η οικονομία αποτελεί εξαίρεση:

Πρώτον, οι κυβερνήσεις έχουν απέναντί τους και μεταχειρίζονται κυρίως μεμονωμένα άτομα και, γενικά, αγνοούν ή περιορίζουν ό,τι οι κοινωνιολόγοι ονομάζουν «κοινωνία πολιτών», οικογένεια, εκκλησία, σχολεία και εθελοντικούς οργανισμούς. Αντιθέτως, η «κοινωνία πολιτών» θάλλει στην οικονομία υπό τη μορφή επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις αυτές αναπτύσσουν τη δική τους κουλτούρα και τις δικές τους κοινότητες με σχετικά μικρή παρεμβολή από το κράτος.

Δεύτερον, το μεγάλο κράτος στηρίζεται σε καταπιεστικές γραφειοκρατίες. Η ελευθερία και η δημιουργικότητα, που απαιτούνται για να εκπαιδεύσεις, να περιθάλψεις, να φροντίσεις, να τιμωρήσεις και να συνδράμεις, περιορίζονται από υπερβολικά αυστηρούς κανόνες. Αντιθέτως, στην οικονομία η γραφειοκρατία και η ιεραρχία συμβάλλουν στη λειτουργία του όλου μηχανισμού.

Τρίτον, οι κυβερνήσεις σήμερα εφαρμόζουν μια αμφιλεγόμενη κοινωνική ατζέντα για την εκπαίδευση, την υγεία, την τέχνη και τους έμφυλους ρόλους. Στα περισσότερα πεδία, η άποψη του κράτους γίνεται αποδεκτή, αν και υπάρχουν και μειονότητες που διαφωνούν ριζικά με την επιβεβλημένη ομοιομορφία.

Για μία ακόμα φορά η κατάσταση είναι διαφορετική στο πεδίο της οικονομίας, εφόσον οι βασικοί στόχοι της κυβέρνησης είναι λιγότερο αμφισβητήσιμοι. Σήμερα η σταυροφορία κατά του εκταμένου κράτους απαιτεί νέο προστάτη άγιο από τον Φρίντριχ Χάγιεκ. Υπό το πρίσμα αυτό, θα ενδεικνυόταν, πάντως, μια σαφής διάκριση μεταξύ της γενικώς βοηθητικής στάσης του κράτους στην οικονομία και της καταπιεστικής του στάσης στο υπόλοιπο τμήμα της κοινωνίας.