ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ και ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ: Γενετικό τεστ κατά παράνομης αλιείας - Η εξέταση θα βρίσκει από πού προήλθαν τα ψάρια και κατά συνέπεια από πού αλιεύθηκαν

Του Κωστα Δεληγιαννη

«Φρένο» στη νοθεία των ψαριών και την παράνομη αλιεία υπόσχεται να βάλει ένα γενετικό τεστ που ανέπτυξαν στο πλαίσιο του πρότζεκτ FishPopTrace ερευνητές από 15 ευρωπαϊκά ιδρύματα – ανάμεσά τους και Ελληνες επιστήμονες, από το Ινστιτούτο Αλιευτικής Ερευνας (ΙΑΕ) του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Ερευνας. 

Το τεστ αυτό μπορεί να εφαρμοστεί στην περίπτωση τεσσάρων από τα πιο εμπορικά είδη ψαριών, δηλαδή της γλώσσας, της ρέγγας, του βακαλάου της Μεσογείου και του γάδου (του μπακαλιάρου του Ατλαντικού). «Με σκοπό, αναλύοντας μικρά δείγματα ιστού τους, ακόμη και αν έχουν υποστεί κατεργασία, η εξέταση να βρίσκει από πού προήλθαν τα ψάρια και κατά συνέπεια από πού αλιεύθηκαν», λέει  ο δρ Γρηγόρης Κρέη, αναπληρωτής ερευνητής από το ΙΑΕ που συμμετείχε στο πρότζεκτ.

Ετσι, π.χ., ο καταναλωτής θα μπορεί να είναι βέβαιος ότι, όταν αγοράζει βακαλάο Μεσογείου, τα ψάρια προέρχονται όντως από τη Μεσόγειο και όχι από τον Ατλαντικό. «Παράλληλα, με το τεστ οι Αρχές θα μπορούν να ελέγχουν αν οι ψαράδες τηρούν τους κανονισμούς που έχουν θεσπιστεί για να προστατευθούν τα συγκεκριμένα είδη από την υπεραλίευση», επισημαίνει ο κ. Κρέη.

Για παράδειγμα, αν και δεν επιτρέπεται να αλιεύεται ο γάδος στον Ατλαντικό όταν είναι μικρότερος από 27 εκατοστά, οι ψαράδες συχνά εκμεταλλεύονται το γεγονός ότι το αντίστοιχο όριο στη Μεσόγειο είναι στα 20 εκατοστά. Με συνέπεια να πιάνουν στη Βόρεια Ευρώπη μικρότερους γάδους και να τους πουλούν στην αγορά σαν εισαγόμενους μπακαλιάρους Μεσογείου.

«Στην περίπτωση της γλώσσας, η γενετική ανάλυση μπορεί να προσδιορίσει την προέλευση του ψαριού σε ακόμη μικρότερη κλίμακα, δηλαδή αν αυτό πιάστηκε στην περιοχή μεταξύ Αγγλίας–Γαλλίας ή στη Βόρεια Θάλασσα», σημειώνει ο ερευνητής. «Κάτι που είναι εξαιρετικά χρήσιμο, αφού το ψάρεμα της γλώσσας δεν επιτρέπεται σε ορισμένες περιοχές γύρω από τα Στενά της Μάγχης», προσθέτει. Εξίσου λεπτομερή γεωγραφικό εντοπισμό προσφέρει το τεστ και στη ρέγγα, προσδιορίζοντας αν το ψάρι ζούσε στη Βαλτική Θάλασσα, μεταξύ Ατλαντικού και Βαλτικής, ή στη Βόρεια Θάλασσα.

Η γενετική ανάλυση βασίζεται στο γεγονός ότι, αν και η θάλασσα είναι ενιαία, στην πραγματικότητα διαφορετικοί πληθυσμοί του ίδιου ψαριού ζουν μέσα σε συγκεκριμένες περιοχές, οι οποίες καθορίζονται από ποικίλα γεωγραφικά και περιβαλλοντικά «σύνορα». Ετσι, για να προσαρμοστούν σε αυτές τις περιοχές, τα ψάρια αναπτύσσουν γενετικές διαφορές από τους υπόλοιπους πληθυσμούς.

Στόχος των επιστημόνων ήταν, και για τα τέσσερα είδη, να ανακαλύψουν τέτοιες παραλλαγές στο DNA (γνωστές σαν μονονουκλεοτιδικούς πολυμορφισμούς, SNiP) που να είναι χαρακτηριστικές για κάθε πληθυσμό τους. «Για να είναι πιο ασφαλή τα αποτελέσματα, δεν χρησιμοποιήσαμε μόνο στατιστική ανάλυση, αλλά αναζητήσαμε μεταλλάξεις που να συνδέονται απευθείας με τη διαδικασία προσαρμογής του εκάστοτε πληθυσμού στις ιδιαίτερες συνθήκες που αυτός ζει», λέει ο κ. Κρέη.

Για τον σκοπό αυτό, το FishPopTrace προέβλεπε χρηματοδότηση 4 εκατ. ευρώ και διήρκεσε τέσσερα χρόνια. Ετσι, οι επιστήμονες έχουν σήμερα ανακαλύψει και αξιοποιούν στο τεστ εκατοντάδες μοριακούς δείκτες για κάθε πληθυσμό γλώσσας, ρέγγας, βακαλάου της Μεσογείου και γάδου, με συνέπεια η ανάλυση των δειγμάτων να παρέχει μεγάλη αξιοπιστία. «Ειδικά στην περίπτωση της ρέγγας και της γλώσσας, το περιθώριο σφάλματος είναι μικρότερο από 10%, έτσι ώστε το τεστ να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αποδεικτικό στοιχείο ακόμη και σε δικαστήρια», τονίζει ο επιστήμονας.

Σύμφωνα με τον κ. Κρέη, ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι μπορούν να αναλυθούν δείγματα από ψάρια που έχουν υποστεί κατεργασία, καθώς στην πραγματικότητα πολύ συχνά τα ψάρια δεν διατίθενται νωπά στην αγορά. Ετσι, γενετική εξέταση μπορεί να γίνει και σε δείγματα από φιλέτα ή από καπνιστά ψάρια.

Η ανάλυση των δειγμάτων θα πραγματοποιείται από ειδικά δικαστήρια, ενώ θα διαρκεί μερικές ημέρες. Αν τυποποιηθεί η διαδικασία, δεν αναμένεται να στοιχίζει περισσότερο από 25 δολάρια, με προοπτική το κόστος της να μειωθεί και άλλο στο μέλλον.

Η γλώσσα, η ρέγγα, ο βακαλάος και ο γάδος

Εκτός από την εμπορική αξία, ένα ακόμη κριτήριο για να επιλέξουν οι ερευνητές τα συγκεκριμένα είδη είχε να κάνει με το γεγονός ότι τα συγκεκριμένα ψάρια είναι από τα πιο επαρκώς μελετημένα.

Επομένως, από την αρχή του πρότζεκτ οι επιστήμονες είχαν στη διάθεσή τους πολλά στοιχεία για τη βιολογία και τη γεωγραφική τους εξάπλωση, αλλά και στατιστικά δεδομένα για την αλιεία τους. «Στην πραγματικότητα, η γλώσσα, η ρέγγα, ο βακαλάος της Μεσογείου και ο γάδος ήταν απλώς οι πιο πρόσφορες περιπτώσεις για να αποδείξουμε ότι η γενετική ανάλυση καταφέρνει όντως να πιστοποιήσει πού πιάστηκαν τα ψάρια», λέει ο κ. Κρέη, «κάτι που σημαίνει ότι η ίδια τεχνική μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να εφαρμοστεί και για άλλα είδη».

Σύμφωνα με τον επιστήμονα, σε μια τέτοια περίπτωση θα χρειαζόταν να βρεθούν οι περιοχές όπου ζουν οι επιμέρους πληθυσμοί του νέου είδους και να μελετηθεί κάθε πληθυσμός ξεχωριστά, για να ανακαλυφθούν οι γενετικοί δείκτες που το ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους. Αν αποδειχθεί ότι το τεστ προσδιορίζει την περιοχή προέλευσης του ψαριού σε αρκετά μικρή γεωγραφική κλίμακα, τότε θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τις Αρχές για να ελέγχουν κατά πόσο οι ψαράδες συμμορφώνονται με τους κανόνες αλιείας που ισχύουν για το συγκεκριμένο ψάρι – όπως αν πουλούν σε ετήσια βάση μεγαλύτερες ποσότητες από τις επιτρεπόμενες ή αν ψαρεύουν σε σημεία που απαγορεύεται.

Εξάλλου, για να αντιμετωπιστεί η υπεραυλίευση και η μείωση των ιχθυαποθεμάτων σε όλο τον κόσμο, τέτοιοι κανόνες υπάρχουν ήδη για αρκετά είδη ψαριών, και στο άμεσο μέλλον αναμένεται να θεσπιστούν ακόμη περισσότεροι. Εως σήμερα όμως ήταν δύσκολο να ελεγχθεί κατά πόσο τηρούνται. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα ψάρια που καταλήγουν κάθε χρόνο στις παγκόσμιες αγορές και δεν προέρχονται από ιχθυοκαλλιέργειες, υπολογίζεται ότι το 25% έχει αλιευθεί παράνομα.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ