ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Ο καλπασμός του καινοτόμου "κρατικού καπιταλισμού"

ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ 

Του Joshua Kurlantzic / Bloomberg

Την τελευταία πενταετία, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου παρέπαιε εν μέσω οικονομικής κρίσης, ένας νέος τύπος καπιταλισμού ξεπρόβαλε ως αντίπαλο δέος στην οικονομία του laissez-faire. 

Σε ένα μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου, ο κρατικός καπιταλισμός -με τη μορφή του κράτους που, είτε ελέγχει εταιρείες, είτε παίζει σημαντικό ρόλο στη στήριξη ή την κατεύθυνσή τους- αντικαθιστά την ελεύθερη αγορά. Έως το 2015 τα κρατικά funds διαχείρισης πλούτου θα ελέγχουν πάγια αξίας περίπου 12 τρισ. δολαρίων, κερδίζοντας τεράστιο προβάδισμα έναντι των ιδιωτών επενδυτών. Την περίοδο 2004-2009, 120 κρατικές επιχειρήσεις έκαναν το ντεμπούτο τους στη λίστα του Forbes με τις μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο, ενώ 250 ιδιωτικές εταιρείες τέθηκαν εκτός. Οι κρατικές επιχειρήσεις ελέγχουν σήμερα το 90% της παραγωγής πετρελαίου παγκοσμίως και μεγάλα ποσοστά άλλων πλουτοπαραγωγικών πόρων -η εποχή που οι BP και Exxon Mobil υπαγόρευαν τους όρους τους μοιάζει μακρινό παρελθόν.

Βέβαια, ακόμη και τώρα, που ο νέου τύπου κρατικός καπιταλισμός αναδύεται, ορισμένοι συγγραφείς, ηγέτες επιχειρήσεων και πολιτικοί ισχυρίζονται πως τα συστήματα αυτά αδυνατούν να προάγουν την καινοτομία, δηλαδή το «κλειδί» για την μακροπρόθεσμη ανάπτυξη και την οικονομική ευρωστία. Ο πρόεδρος της Eurasia Group, Ian Bremmer υποστηρίζει ότι οι καπιταλιστές νέου τύπου "φοβούνται τη δημιουργική καταστροφή -για τον ίδιο λόγο που φοβούνται όλες τις μορφές καταστροφής που δεν μπορούν να θέσουν υπό έλεγχο». Σε πρόσφατη ανάλυσή της για την Κίνα, η Παγκόσμια Τράπεζα συμφωνεί πως η χώρα χρειάζεται" μια καλύτερη πολιτική για την καινοτομία που θα ξεκινήσει με έναν επαναπροσδιορισμό του ρόλου της κυβέρνησης στο εθνικό σύστημα καινοτομίας ... και σε ένα ανταγωνιστικό σύστημα αγοράς».

Είναι λάθος, ωστόσο, να υποτιμήσουμε τη δυναμική του κρατικού καπιταλισμού στο χώρο της καινοτομίας. Αναδυόμενες δυνάμεις όπως η Βραζιλία και η Ινδία έχουν χρησιμοποιήσει το μοχλό της κρατικής εξουσίας για την προώθηση της καινοτομίας σε κρίσιμους, στοχευμένους τομείς των οικονομιών τους, δημιουργώντας παγκόσμιας κλάσης εταιρείες. Παρά τις υπερβολικές δαπάνες σε ορισμένους κρατικούς τομείς, η κινεζική κυβέρνηση έχει παρέμβει αποτελεσματικά για την προώθηση της εξειδικευμένης έρευνας και ανάπτυξης στις προηγμένες βιομηχανίες. Ο συνδυασμός κυβερνητικών πόρων-καινοτομίας θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικό ανταγωνιστικό μειονέκτημα για τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές πολυεθνικές.

Η Βραζιλία πιθανότατα είναι το καλύτερο σύγχρονο παράδειγμα του πώς ένα σύστημα κρατικά ελεγχόμενου καπιταλισμού μπορεί να οικοδομήσει καινοτόμες βιομηχανίες. Οι βραζιλιάνικες κυβερνήσεις, η μία μετά την άλλη, επενέβησαν -με κίνητρα, δάνεια και προνόμια- ώστε να ενισχύσουν τους κλάδους εκείνους της βιομηχανίας που σε άλλη περίπτωση θα είχαν ανάγκη από μακροπρόθεσμες ιδιωτικές επενδύσεις και να τους καταστήσουν ανταγωνιστικούς απέναντι στους αντίστοιχους των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Ταυτοχρόνως, η Βραζιλία εγκατέστησε μια ισχυρή, ανεξάρτητη διοίκηση στις επιχειρήσεις που είχαν τη στήριξη του δημοσίου, διασφαλίζοντας ότι δεν θα κατέληγαν να γίνουν πολιτικά παρατράγουδα.

Ο συνδυασμός της κυβερνητικής στήριξης με την επιταγή για κερδοφορία και την ανεξάρτητη διοίκηση έχει οικοδομήσει επιτυχημένες επιχειρήσεις και σε άλλες οικονομίες κρατικού καπιταλισμού. 

Η Σιγκαπούρη χρησιμοποιεί τα κυβερνητικά κίνητρα για να ωθεί τις εταιρείες σε κλάδους όπως η ηλιακή και άλλες καθαρές πηγές ενέργειας, οι οποίες, αν και δεν είναι κατ’ ανάγκη κερδοφόρες σήμερα, θα αποτελούν τις αναδυόμενες τεχνολογίες του αιώνα που διανύουμε. Η κυβέρνηση βοηθά να γίνουν οι πρώτες επενδύσεις σε μικρές επιχειρήσεις, αναζητά ταλαντούχους άνδρες και γυναίκες από άλλες χώρες που εργάζονται σε βιομηχανίες κρίσιμες για την καινοτομία και την τεχνολογία του μέλλοντος και χρησιμοποιεί κρατικούς πόρους για να εξασφαλίσει ότι τα πανεπιστήμια εστιάζουν στη βασική επιστημονική έρευνα που θα αποδώσει καρπούς στο μέλλον. Η Κίνα από την πλευρά της ανεβαίνει σταθερά τα τελευταία χρόνια στην κατάταξη του Δείκτη Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας, όπου οι ΗΠΑ έχουν χάσει σημαντικό έδαφος.

Η άνοδος του κρατικού καπιταλισμού εγκυμονεί έναν τρομακτικό κίνδυνο για τις αμερικανικές και ευρωπαϊκές επιχειρήσεις: 

Ολόκληρες πολυεθνικές θα μπορούσαν ξαφνικά να αποκλειστούν από ορισμένες αγορές. Κάποιες ανεπτυγμένες χώρες ίσως αντιδράσουν με τον περιορισμό της πρόσβασης των επιχειρήσεων του κρατικού καπιταλισμού στις αγορές τους ή παρεμβαίνοντας οι ίδιες σημαντικά στις οικονομίες τους. Καμία από αυτές τις λύσεις δεν είναι πραγματικά βιώσιμη. Όσο οι επιχειρήσεις του κρατικού καπιταλισμού θα επεκτείνουν την παγκόσμια δραστηριότητά τους, η τεχνολογία τους, τα δίκτυά τους, τα κεφάλαιά τους θα είναι σχεδόν αδύνατο να βρουν κλειστές πόρτες. Αντί λοιπόν να προσπαθούν να αποτρέψουν-ή ακόμη χειρότερα, να απορρίψουν συνολικά- την άνοδο των κρατικών καπιταλιστικών συστημάτων, θα ήταν καλύτερο οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές εταιρείες και κυβερνήσεις να πάρουν μαθήματα από μοντέλα τύπου Σιγκαπούρης που δείχνουν πώς το κράτος μπορεί να παρεμβαίνει στην οικονομία, χωρίς να καταπνίγει την επιχειρηματικότητα.

Τα ανεπτυγμένα έθνη εξακολουθούν να κατέχουν ένα τεράστιο πλεονέκτημα έναντι των αναδυόμενων αγορών: Οι ΗΠΑ και κράτη της Ευρώπης διαθέτουν ώριμες, μεγάλες εταιρείες venture capital, ενώ μέρη όπως Ινδία όχι. Στις αναδυόμενες αγορές, όταν καινοτόμες επιχειρήσεις μεγαλώνουν τόσο ώστε να μπορούν να εγκαταλείψουν τον στενό εναγκαλισμό της χώρας τους, δεν έχουν πού να στραφούν για βοήθεια. Οι γίγαντες του venture capital, από την άλλη πλευρά, μπορούν να βοηθήσουν μικρές ρηξικέλευθες επιχειρήσεις να μεγαλώσουν. Το πλεονέκτημα αυτό μπορεί να είναι κεφαλαιώδους σημασίας για χώρες όπως οι ΗΠΑ. Και σε ένα κόσμο όπου οι γίγαντες των αναδυόμενων αγορών μαθαίνουν να καινοτομούν, οποιοδήποτε πλεονέκτημα θα είναι κρίσιμο.