ΛΕΥΚΟΡΩΣΙΑ: H τελευταία δικτατορία στην Ευρώπη

Toυ Andrej Dynko / The New York Times

Πριν από λίγες εβδομάδες στη Λευκορωσία ασκήθηκε δίωξη κατά του δημοσιογράφου Αντρέι Ποστσόμπουτ, με την κατηγορία της δυσφήμισης του προέδρου της χώρας Αλεξάντρ Λουκασένκο. Ο Ποστσόμπουτ ήταν υπεύθυνος για τη δημοσίευση μιας σειράς άρθρων τα οποία έθεταν σε αμφισβήτηση την εκτέλεση των δύο ανδρών που καταδικάστηκαν για τη βομβιστική επίθεση στο μετρό του Μινσκ το 2011.

Η πρόσφατη αυτή είδηση μοιάζει ίσως με πισωγύρισμα, μετά από την επιτυχία των πιέσεων που άσκησε η Ευρωπαϊκή Ένωση στον πρόεδρο Λουκασένκο τον Απρίλιο για απελευθέρωση του εξέχοντος μέλους της αντιπολίτευσης Αντρέι Σανίκοφ . Κι όμως, όποιος είδε ένα ίχνος ελπίδας στην κίνηση απελευθέρωσης του κ. Σανίκοφ αυταπατάται: και οι δύο παραπάνω περιπτώσεις, μαζί με δεκάδες άλλες, αποτελούν μέρος του συστήματος πάνω στο οποίο ο κ. Λουκασένκο έχει στηρίξει το καθεστώς διακυβέρνησής του, που μετρά 17 έτη.

Η Λευκορωσία είναι η τελευταία δικτατορία στην Ευρώπη, σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό της πρώην υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Κοντολίζα Ράις το 2006. Τα χρόνια περνούν, ωστόσο πολύ λίγα αλλάζουν στο κράτος με πληθυσμό 9,5 εκατ. κατοίκους. Ενώ τα γειτονικά κράτη, η Πολωνία, η Λιθουανία και η Λετονία προσχώρησαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ουκρανία συνεχίζει τις προσπάθειες στην ίδια κατεύθυνση, η Λευκορωσία έχει ανακηρυχτεί σε προασπιστή της «Ευρασιατικής ολοκλήρωσης», ως εξέχον μέλος της ομάδας των αυταρχικών μετασοβιετικών καθεστώτων, μαζί με τη Ρωσία και το Καζανκστάν.

Ωστόσο, η κοινωνία της χώρας αντιστέκεται. Τουλάχιστον 2.200 άνθρωποι έχουν προσαχθεί με την κατηγορία συμμετοχής σε αντικαθεστωτικές δραστηριότητες τα τελευταία δύο χρόνια. Δεκατρείς εξ αυτών βρίσκονται ακόμα στη φυλακή υπό σκληρές συνθήκες χάριν «παραδειγματικής τιμωρίας».

Αντίθετα με ό,τι ίσχυε για τους Σοβιετικούς την εποχή Μπρέζνιεφ, οι πολιτικοί κρατούμενοι στη Λευκορωσία του κ. Λουκασένκο δεν κρατούνται σε ειδικά στρατόπεδα, αλλά σε κανονικές φυλακές, μαζί με εγκληματίες και απομονωμένοι από τους άλλους πολιτικούς κρατούμενους. Όπως ίσχυε στο καθεστώς του Στάλιν, η κυβέρνηση χρησιμοποιεί τους εγκληματίες ως μέσο ψυχολογικής πίεσης απέναντι στους πολιτικούς κρατούμενους.

Στη Λευκορωσία υπάρχουν ανεπίσημα δύο είδη φυλακών: οι «κόκκινες φυλακές» και οι «μαύρες φυλακές».  

Το καθεστώς λειτουργίας των πρώτων είναι υποτυπωδώς ελεγχόμενο, όμως στις δεύτερες κυριαρχεί «ο νόμος της φυλακής». Μια από τις ιδιαιτερότητες του άρρητου αυτού κώδικα είναι ο διαχωρισμός των κρατουμένων σε «κάστες», μια ιεραρχία στο κατώτερο στρώμα της οποίας ανήκουν οι αποκαλούμενοι «σκαμμένοι»: πρόκειται για κρατούμενους-μιάσματα που οι ανώτερες «κάστες» μεταχειρίζονται ως αντικείμενα σεξουαλικής βίας, και οι οποίοι είναι αναγκασμένοι να κοιμούνται σε μια γωνιά δίπλα στα αποχωρητήρια. Όταν ένας κρατούμενος αψηφήσει τον «νόμο της φυλακής» και τολμήσει να δώσει χέρι βοήθειας σε κάποιον «σκαμμένο» αυτόματα γίνεται και ο ίδιος ένας από αυτούς.

Το καθεστώς τοποθετεί τους πολιτικούς κρατούμενους στις «μαύρες φυλακές», στα ίδια κελιά με τους «σκαμμένους», για να τους λυγίσει. Αυτόματα η ζωή τους βρίσκεται σε κίνδυνο και η φιλοσοφία δίνει τη θέση της στο ένστικτο της επιβίωσης.

Φανταστείτε να μοιράζεστε το ίδιο κελί με κατά συρροή δολοφόνους, απόκληρους στυγνούς εγκληματίες που συχνά είναι σπιούνοι της μυστικής υπηρεσίας με αντάλλαγμα την ελάφρυνση της ποινής τους. Φανταστείτε να χρειάζεται να έρχεσαι αντιμέτωπος με κάποιον από αυτούς τους ανθρώπους ή και ομάδες από αυτούς. Το μόνο που μπορεί να σε σώσει όταν βρεθείς εκεί είναι η αμυδρή ελπίδα ότι η εξόντωσή σου μέσα στη φυλακή δεν αποτελεί μέρος των συμφερόντων του κ. Λουκασένκο.  

«Προσπάθησαν να με εξωθήσουν στην αυτοκτονία» είπε ο κ. Σανίκοφ μετά την απελευθέρωσή του, αρνούμενος να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες. «Δεν μπορώ να μιλήσω ελεύθερα, γιατί η οικογένειά μου βρίσκεται ακόμα σε ομηρία υπό το καθεστώς» δήλωσε.

Και δεν είναι ο μόνος. Ανάμεσα στους εξέχοντες πολιτικούς κρατούμενους είναι ο Νικολάι Αβτούκοβιτς, βετεράνος του σοβιετικού πολέμου στο Αφγανιστάν και μετέπειτα επιχειρηματίας που αντιτάχθηκε στην τοπική διαφθορά - και κατέληξε στη φυλακή, για δεύτερη φορά, όταν τα έβαλε με τους λάθος ανθρώπους.

Στη φυλακή βρίσκεται επίσης για δεύτερη φορά ο Νικολάι Στάτκεβιτς, πρώην αξιωματικός του στρατού και μετέπειτα επικεφαλής της σοσιαλδημοκρατικής παράταξης και ο πιο ένθερμος επικριτής του Λουκασένκο στις εκλογές του 2010. Πρόσφατα στο κελί του βρέθηκε ένας πρώην ειδικός καταδρομέας και κατάδικος για δολοφονία. Ανεξάρτητοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος αυτός συμμετείχε στο «τάγμα θανάτου» φέρεται να ευθύνεται για την «εξαφάνιση» πολλών μελών της αντιπολίτευσης.

Στη φυλακή βρίσκεται ακόμη ο Αλεξάντρ Μπελέτσκι, διανοούμενος και υποστηρικτής των δικαιωμάτων του ανθρώπου, ο οποίος έχει προταθεί για το Νομπέλ Ειρήνης από δεκάδες ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

Ενώ αυτοί οι άνθρωποι παραμένουν στη φυλακή, ο κ. Λουκασένκο έχει μετατρέψει τη χώρα σε αποικία καταδίκων. Η πιθανότητα φυλάκισης είναι μόνιμη απειλή για εκατομμύρια ανθρώπους που βρίσκονται υπό στενή παρακολούθηση στην καθημερινή ζωή τους.

Γι' αυτόν το λόγο ο κ. Λουκασένκο δέχτηκε να αποφυλακίσει τον κ. Σανίκοφ, τον οποίο ο ίδιος εξανάγκασε να συντάξει μια επιστολή αίτησης χάριτος με την οποία στερείται το δικαίωμα να ασκήσει έφεση για τη φυλάκισή του. Στην πραγματικοτητα, είναι πολύ εύκολο να επιστρέψει στη φυλακή ανά πάσα στιγμή.

Η απελευθέρωση πολιτικών κρατούμενων δεν είναι σημάδι αλλαγής. Αντί αυτού, η αλλαγή θα πρέπει να διαπιστώνεται εξετάζοντας τις αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής των πολιτών, ξεκινώντας από τους πρώην πολιτικούς κρατούμενους. Οι άνθρωποι αυτοί είναι αναγκαίο να επανενταχθούν στην κοινωνία, τα ποινικά μητρώα τους να διαγραφτούν και να τους επιστραφούν οι ζωές τους. Αυτή είναι η πραγματική αλλαγή που έλαβε χώρα στην Ανατολική Ευρώπη κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, με απαρχή την αποκάλυψη της σαθρότητας του σταλινισμού.

Φυσικά, τίποτα από τα παραπάνω δεν πρόκειται να συμβεί χωρίς τη συγκατάθεση της Ρωσίας - ή την απαγκίστρωση από την επιρροή της. Μέσα στο 2012, το καθεστώς Λουκασένκο θα λάβει βοήθεια 4 δισ. δολαρίων από τη Ρωσία, υπό τη μορφή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Και δικαιολογημένα: η Λευκορωσία αποτελεί το τελευταίο προπύργιο της αποικιακής επιρροής της Ρωσίας στη Δύση. Τα κράτη του πρώην κομμουνιστικού μπλοκ δεν κατάφεραν να ανακτήσουν την αυτοκυριαρχία τους παρά μόνο με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η αποτυχία του μοντέλου του Βλάντιμιρ Πούτιν είναι ίσως ο μοναδικός δρόμος που μπορεί να οδηγήσει στην «Ευρασιατική Άνοιξη».

Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που είναι διατεθειμένοι να θυσιάσουν τη ζωή τους στον μάταιο αγώνα για ελευθερία υπό την ψυχρή σκιά του κ.Πούτιν. Αν θέλουμε να καταλάβουμε γιατί ο κ. Μπελέτσκι, ο κ. Στάτκεβιτς και ο κ. Αβτούκοβιτς είναι οι σημερινοί, ζωντανοί ήρωες, αρκεί να φανταστούμε τον εαυτό μας στη θέση τους. Ή για την ακρίβεια μέσα στο κελί τους.