Πρωτοπόροι ως μονάδες

Tου Ηλια Μαγκλινη

Ανέκδοτο: ένας Αγγλος, ένας Γάλλος, ένας Γερμανός και ένας Ελληνας αναλαμβάνουν να γράψουν ο καθένας από ένα βιβλίο με θέμα τον ελέφαντα.  

Ο Αγγλος παραδίδει λοιπόν το βιβλίο, που φέρει τον τίτλο «Η ζωή του ελέφαντα». 

Ο Γάλλος καταθέτει τη δική του προσέγγιση: «Η σεξουαλικότητα του ελέφαντα». 

Ο Γερμανός έρχεται και εκείνος με το δικό του πόνημα: «Η έννοια του ελέφαντα». 

Οσο για τον Ελληνα; Ο Ελληνας ανταποκρίνεται στην ανάθεση με τον τόμο: «Ο ελέφαντας στην αγγλική, τη γαλλική και τη γερμανική σκέψη». 

Ουσιαστικά, η σημερινή μου «γνώμη» έχει ήδη τελειώσει εδώ. Για διάφορους λόγους όμως, κι όχι μόνον εξαιτίας χώρου, αισθάνομαι αναγκασμένος να σχολιάσω το ανέκδοτο, συνεπώς θα κατανοήσω πλήρως και δεν θα παρεξηγήσω κανέναν αν σταματήσει να διαβάζει επί τόπου, καθότι δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από το να προσπαθεί κάποιος να ερμηνεύσει ένα ανέκδοτο.

Ωστόσο, αξίζει τον κόπο να σταθούμε λίγο, έστω και επιδερμικά, στη σημειολογία που κρύβει η κάθε περίπτωση, στο πολιτισμικό υπόβαθρο που μεταφέρει κάθε ένας από τους συγγραφείς του ανεκδότου.

Κατ’ αρχήν, ο Αγγλος. Πιστός στην αγγλοσαξονική παράδοση του εμπειρισμού και, βέβαια, της βιογραφίας, δεν θα μπορούσε παρά να αφηγηθεί ένα είδος βιογραφίας του συμπαθέστατου παχύδερμου, ίσως και την απόλυτη, την authorised biography. Ενας Γάλλος, από την άλλη, με την αναλυτική του σκέψη αλλά και τις ροπές στις αισθήσεις και τις σωματικές απολαύσεις (από εκείνες της τάβλας έως τις άλλες της κλίνης), το πιθανότερο είναι ότι όντως θα έγραφε για τη σεξουαλική συμπεριφορά του θηλαστικού. Ενας Γερμανός, κινούμενος στη σκληροπυρηνική φιλοσοφική σκέψη που τόσο πολύ εξελίχθηκε στη Γερμανία, επικεντρώθηκε στη φιλοσοφική έννοια «ελέφαντας» ή, αν προτιμάτε, στο «είναι και χρόνος» γύρω από τον ελέφαντα...

Και ο Ελληνας; 

Ο Ελληνας, ως συνήθως, ακολουθεί όλους τους υπόλοιπους. Παίρνει απ’ όπου και όπως μπορεί, άλλοτε πρόχειρα, παθητικά, άλλοτε όμως σχολαστικά, δημιουργικά, αλλά, βέβαια, στερούμενος πρωτότυπης σκέψης...

Προσοχή: τα ανέκδοτα «παίζουν» πάντα με τα στερεότυπα. Αν δεν έχουμε ήδη χάσει τελείως το χιούμορ μας εξαιτίας του σχολιασμού που προηγήθηκε, ας κρατήσουμε κάποιοι την ψυχραιμία μας και μην αρχίσουμε τις συνήθεις ανοησίες περί «Ακρόπολης» και «βαλανιδιών», για «δυτικολιγούρηδες» και «ραγιαδισμό». Και ας μην ανατρέξουμε στο ότι οι Ελληνες διαπρέπουν στο εξωτερικό. Ναι, πάρα πολλοί Ελληνες έχουν διαπρέψει και συνεχίζουν να διαπρέπουν στο εξωτερικό. Από τις τέχνες και τις επιστήμες έως το εμπόριο και τη ναυτιλία, συμπατριώτες μας, σε διάφορα σημεία του πλανήτη, μάς κάνουν υπερήφανους. Εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα: διαπρέπουν ως μονάδες διότι ζουν και δημιουργούν μέσα σε άλλους μηχανισμούς και θεσμούς. Επειδή δεν τους «πνίγει» η εδώ πραγματικότητα. Επειδή τους παρέχονται τα μέσα για να προοδεύσουν. Σε τέτοια περιβάλλοντα, η ελληνική σκέψη ανθεί.

Η Ελλάδα έχει περάσει διά πυρός και σιδήρου. Δύσκολα θα μπορούσε να φτάσει σε επιτεύγματα άλλων χωρών του δυτικού ημισφαιρίου. Ωστόσο, είναι απελπιστικό όταν αναλογιζόμαστε ότι, π.χ., αυτό για το οποίο υπερηφανευόμαστε (και δικαίως), δηλαδή, ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, έπρεπε πρώτα να σχολιαστεί, να αναλυθεί από Γερμανούς, Βρετανούς ή Γάλλους μελετητές για να τον ανακαλύψουμε και εμείς εκ νέου. 

Τι είναι αυτό που μας κάνει πρωτοπόρους ως μονάδες σε ένα περιβάλλον ανεπτυγμένων θεσμικών δομών υστερώντας όμως εντός των συνόρων ως σύνολο, ως συλλογικότητες;  

Οι θεωρίες, πολλές, μερικές χιλιομασημένες: τουρκοκρατία, απουσία από την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό ή παθητικός μιμητισμός των Δυτικών, υπονόμευση από ξένες δυνάμεις κ.ο.κ. Η συζήτηση δεν έχει τέλος. Πάντως, η τρέχουσα κρίση έφερε στην επιφάνεια αγωνίες χρόνων, κουσούρια και διλήμματα του έθνους. Δεν είναι κακό αυτό. Το να τα επανεξετάσουμε όλα κατά μέτωπο. Και όχι να βράζουμε στο ζουμί μας όπως ένας έφηβος. Μα κάποτε πρέπει να ενηλικιωθούμε.