ΑΡΑΒΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ: Προς ιστορικό συμβιβασμό Δύσης και Ισλάμ

Tου Γιώργου Παυλόπουλου

Η Τυνησία ήταν η πρώτη χώρα που μας έκανε να μιλήσουμε για την «Αραβική Ανοιξη», στέλοντας στα σκουπίδια της ιστορίας το μονάρχη της -σήμερα, οι ισλαμιστές βρίσκονται στην κυβέρνηση, εκλεγμένοι με δημοκρατικό τρόπο.

Η Αίγυπτος ακολούθησε, με τα όσα μεγαλειώδη συνέβησαν με επίκεντρο την πλατεία Ταχρίρ -εδώ και μία εβδομάδα, η χώρα διαθέτει πρόεδρο προερχόμενο από την πάλαι ποτέ παράνομη οργάνωση των Αδελφών Μουσουλμάνων.

Στη Λιβύη έγινε η τρίτη μεγάλη ανατροπή, με τη βοήθεια σε αυτή την περίπτωση της στρατιωτικής μηχανής του ΝΑΤΟ -εδώ, επίσης, οι ισλαμιστές διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο και τώρα διεκδικούν το μερίδιό τους στην εξουσία. 

Στη Συρία, τέλος, μαίνεται η εμφύλια σύρραξη ανάμεσα στις δυνάμεις του Ασαντ και τους αντικαθεστωτικούς, που έχει κοστίσει μέχρι στιγμής τη ζωή σε πάνω από 15.000 ανθρώπους -και εδώ, οι ισλαμικές ομάδες αποτελούν βασική συνιστώσα της αντιπολίτευσης και των ένοπλων τμημάτων της.

Για όσους δεν κατάλαβαν ακόμη, ας το διατυπώσουμε ξεκάθαρα: ο ήλιος της «Αραβικής Ανοιξης» είναι βαμμένος στα χρώματα του πολιτικού Ισλάμ, το οποίο αναζητεί τη μεγάλη εκδίκησή του.

Αν ζούσε ακόμη ο Σάμιουελ Χάντινγκτον, τότε ενδεχομένως θα αναγκαζόταν να ακολουθήσει το δρόμο του... συναδέλφου του Φράνσις Φουκουγιάμα: όπως ο δεύτερος ζητά ουσιαστικά συγγνώμη για τη θεωρία του περί «τέλους της ιστορίας», έτσι και ο πρώτος θα όφειλε να αναθεωρήσει τις απόψεις του γύρω από τη «σύγκρουση των πολιτισμών». Διότι στο ναυάγιο του νεοφιλελεύθερου μοντέλου που προκάλεσε η κρίση, έρχεται σήμερα να προστεθεί η αποτυχία του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας», με πρώτο στόχο τον κόσμο του Ισλάμ και θεωρητικό «πατέρα» τον Χάντινγκτον.

Οι εξελίξεις στις χώρες που συγκλονίστηκαν από την «Αραβική Ανοιξη» αποδεικνύουν του λόγου το αληθές: στην Τυνησία και την Αίγυπτο, στη Λιβύη και τη Συρία, οι ισλαμιστές διαδραματίζουν καίριο ρόλο στις εξελίξεις -και πάντως, πολύ σημαντικότερο από ό,τι πριν από τις μεγάλες ανατροπές. Έχοντας στο παρελθόν υποστεί αιματηρές διώξεις από τα κοσμικά και εθνικοαπελευθερωτικά καθεστώτα του αραβικού κόσμου (Ασαντ, Καντάφι, Μουμπάρακ), τώρα το πολιτικό Ισλάμ δείχνει έτοιμο να πάρει την εκδίκησή του. Και μάλιστα, ελπίζοντας ότι σταδιακά θα κερδίσει την εμπιστοσύνη και της Δύσης -δηλαδή, των παλιών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων που έχουν καταδυναστεύσει την Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Αλλά και η Δύση, από την πλευρά της, αντιλαμβάνεται πλέον ότι καμιά αλλαγή δεν μπορεί να γίνει στον αραβικό κόσμο χωρίς τη συναίνεση όσων φύσει και θέσει έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε εκείνες τις κοινωνίες. Κανείς εγκάθετος δεν θα νομιμοποιούνταν στη λαϊκή συνείδηση να ανατρέψει τους μονάρχες και καταπιεστές, καμιά κυβέρνηση «κουίσλινγκς» δεν μπορεί να αντέξει για πολύ. Η επιστροφή στη «δημοκρατική νομιμότητα» και την εκλογική διαδικασία υποχρεώνει τη Δύση να αναγνωρίσει την πρωτοκαθεδρία των ισλαμιστών και να επιχειρήσει να συνδιαλλαγεί μαζί τους -με απώτερο σκοπό, να τους μετατρέψει σε συμμάχους της. 

Φυσικά, δεν θα πρόκειται για μια απλή και αναίμακτη διαδικασία. Στην πορεία προς τη νέα εποχή θα εκδηλωθούν μεγάλες υπαναχωρήσεις, θα ξεσπάσουν βίαιες συγκρούσεις, ενώ δεν αποκλείεται να υπάρξουν και περίοδοι εμφύλιων συρράξεων -μέχρις ότου, κάποια στιγμή, επέλθει η νέα ισορροπία. Ακόμη και στην Τουρκία, άλλωστε, η οποία έχει αναγορευτεί σε πρότυπο του πολιτικο-οικονομικού συστήματος το οποίο η Δύση επιδιώκει να κυριαρχήσει στον αραβικό κόσμο, μετά από περίπου μία δεκαετία με τον Ταγίπ Ερντογάν και το ισλαμικό Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης στην κυβέρνηση, ο πόλεμος με το παλιό κεμαλικό-στρατιωτικό κατεστημένο δεν έχει κριθεί οριστικά.

Τα όσα συμβαίνουν στην Αίγυπτο, αυτή την περίοδο, είναι αποκαλυπτικά. Ο νέος πρόεδρος Μοχάμεντ Μουρσί μπορεί να προέρχεται από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους (μία πτέρυγα των οποίων εκτέλεσε τον προκάτοχο του Μουμπάρακ, Ανουάρ Σαντάτ, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας και της συνεργασίας με το Ισραήλ), όμως είναι σαφές ότι η εξουσία εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να ασκείται από το στρατό, που είναι ο φυσικός συνεχιστής του προηγούμενου καθεστώτος. Οι δύο αυτές πλευρές, εάν δεν θέλουν να διακινδυνεύσουν ένα νέο και πιο ριζοσπαστικό γύρο κοινωνικής εξέγερσης, είναι υποχρεωμένες να συνυπάρξουν για κάποιο χρονικό διάστημα -κάτι που δείχνουν να επιδιώκουν με τις πρώτες τους κινήσεις.

Βεβαίως, αργά ή γρήγορα, θα έρθει η στιγμή του ξεκαθαρίσματος των λογαριασμών. Και τότε, όλα είναι ανοιχτά...

Ο «άλλος» πόλεμος
Σουνίτες εναντίον Σιιτών

Το μπααθικό καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν είχε τις ρίζες του κυρίως στις σουνιτικές φυλές του Ιράκ -έτσι, φυσιολογικά, Αμερικανοί και Βρετανοί στηρίχθηκαν στους αντίπαλους Σιίτες για να τον ανατρέψουν, ενώ παράλληλα προσπάθησαν να προκαλέσουν όσο το δυνατόν λιγότερο την Τεχεράνη, που θεωρείται η μητρόπολή τους. Αντιθέτως, το αδελφό κόμμα Μπάαθ της Συρίας κυριαρχείται από τους αλαουίτες, ένα «παρακλάδι» του Σιιτισμού -σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, η παρέμβαση της Δύσης στην προσπάθειά της να ανατρέψει τον Μπασάρ αλ-Ασαντ είναι προσανατολισμένη προς τους σουνίτες της χώρας.

Τα επιτελεία και οι μυστικές υπηρεσίες Αμερικανών και Ευρωπαίων αποδεικνύουν στην πράξη ότι δεν έχουν πρόβλημα να συνεργαστούν πότε με τους μεν και πότε με τους δε για να επιτύχουν τους σκοπούς τους.

Στο Λίβανο, για παράδειγμα, ενισχύουν τους σουνίτες προκειμένου αντιμετωπίσουν την επιρροή της σιιτικής Χεζμπολάχ -ενώ στη Λωρίδα της Γάζας αξιοποιούν κάθε διαθέσιμο μέσο για να αποδυναμώσουν την κυριαρχία της κατά βάση σουνιτικής Χαμάς. Συμπέρασμα: η γνωστή και δοκιμασμένη με επιτυχία από τους Βρετανούς αποικιοκράτες τακτική του διαίρει και βασίλευε βρίσκεται σε πλήρη εφαρμογή στον αραβικό κόσμο. Αποδεικνύεται δε ιδιαιτέρως χρήσιμη μια περίοδο που, όπως προαναφέρθηκε, το πολιτικό Ισλάμ αναβαθμίζεται και η Δύση είναι υποχρεωμένη να αναγνωρίσει το ρόλο του.

Ειδικά καθώς στη Μέση Ανατολή υπάρχει και ο προαιώνιος ανταγωνισμός ανάμεσα στο Ιράν και τη Σαουδική Αραβία -τα προπύργια των Σιιτών και των Σουνιτών αντιστοίχως. Αλλωστε, δεν είναι λίγοι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ήδη, σε ολόκληρη την περιοχή, βρίσκεται σε εξέλιξη ένας αδυσώπητος πόλεμος ανάμεσα στην Τεχεράνη και το Ριάντ. Εστω και δια αντιπροσώπων.

 

ΤΥΝΗΣΙΑ
Τον περασμένο Οκτώβριο, το μετριοπαθές ισλαμικό κόμμα Ενάχντα κέρδισε τις πρώτες ελεύθερες εκλογές σε χώρα της Αραβικής Ανοιξης, διασφαλίζοντας το 42% των εδρών της Βουλής. Σχημάτισε κυβέρνηση με τη βοήθεια δύο μικρότερων κοσμικών κομμάτων, από το ένα εκ των οποίων προέρχεται ο πρόεδρος. Οι τριβές έχουν ήδη ξεκινήσει.

ΛΙΒΥΗ
Κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς πότε θα διεξαχθούν οι πρώτες μετά-Καντάφι εκλογές, που αρχικά είχαν προγραμματιστεί για τις 19 Ιουνίου. Σε κάθε περίπτωση, από τα τέσσερα κόμματα που εκτιμάται ότι θα κυριαρχήσουν, τα δύο είναι ισλαμικά -το ένα, μάλιστα, προέρχεται ουσιαστικά από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους της Αιγύπτου.

ΑΙΓΥΠΤΟΣ
Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι κέρδισαν καθαρή πλειοψηφία στη Βουλή, όμως το συνταγματικό δικαστήριο κήρυξε τις εκλογές παράνομες, απειλώντας να βάλει φωτιά στη χώρα. Η νίκη τους στις προεδρικές εκλογές εκτονώνει προσωρινά την κατάσταση, όμως ο στρατός είναι βέβαιο ότι δεν θα παραδώσει εύκολα τα ηνία της εξουσίας.

ΣΥΡΙΑ
Το 1982, η εξέγερση των Αδελφών Μουσουλμάνων στην Χάμα πνίγηκε στο αίμα από τις δυνάμεις του Χαφέζ αλ-Ασαντ. Σήμερα, η πόλη είναι ένα από τα επίκεντρα της εξέγερσης κατά του υιού Ασαντ, Μπασάρ, ο οποίος είναι φανερό ότι αδυνατεί να την ελέγξει. Οι ισλαμιστές είναι από τις βασικότερες συνιστώσες της συριακής αντιπολίτευσης.

ΙΡΑΚ
Η πρώτη μεγάλη σύμπραξη της Δύσης με το Ισλάμ στην περιοχή στη νέα εποχή. Η στρατιωτική εισβολή του 2003 και η ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν στηρίχθηκε, σε μεγάλο βαθμό, στο μίσος των Σιιτών μουσουλμάνων (που αποτελούν το 60% του πληθυσμού της χώρας), αλλά και των Κούρδων προς το καθεστώς του κόμματος Μπάαθ.