ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: Tα "δημιουργικά μονοπώλια"

Του DAVID BROOKS / The New York Times

Στα νιάτα του, ο Πίτερ Θίελ ανταγωνίστηκε με πολλούς άλλους για να εισαχθεί στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ. Αργότερα, για να γίνει συνεργάτης ομοσπονδιακού δικαστή. Κέρδισε. Στη συνέχεια, όμως, έλαβε μέρος σε διαγωνισμό για το Ανώτατο Δικαστήριο. Εκείνο τον διαγωνισμό τον έχασε. Και αντ’ αυτού, ίδρυσε το PayPal. Επειτα, έγινε ένας από τους πρώτους επενδυτές στο Facebook και άλλες γνωστές εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. 

Κάποιος τον ρώτησε κάποτε: «Δεν χαίρεστε που δεν εργαστήκατε τελικά στο Ανώτατο Δικαστήριο;». 

Η ερώτηση τον έβαλε σε σκέψεις, που ενσωμάτωσε σε μάθημα που διδάσκει στο Τμήμα Τεχνολογιών Πληροφορικής του Στάνφορντ.  

Ενα από τα βασικά σημεία του είναι ότι τείνουμε να συγχέουμε τον καπιταλισμό με τον ανταγωνισμό. Να πιστεύουμε ότι όποιος ανταγωνίζεται καλύτερα προχωρεί μπροστά. Στον αγώνα αυτό, ενίοτε συγχέουμε το δύσκολο με το πολύτιμο. Η ένταση του ανταγωνισμού γίνεται κριτήριο επιτυχίας.

Στην πραγματικότητα, υποστηρίζει, συχνά δεν θα έπρεπε να γινόμαστε πολύ καλοί ανταγωνιστές. Αντιθέτως, θα έπρεπε να επιδιώκουμε να γίνουμε πολύ καλό μονοπώλιο. Αντί να είμαστε ελαφρώς καλύτεροι από όλους σε έναν καθιερωμένο τομέα, συχνά αξίζει περισσότερο να δημιουργούμε μια νέα αγορά, όπου θα κυριαρχούμε απολύτως. Τα περιθώρια κέρδους είναι πολύ υψηλότερα, όπως και η αξία προς την κοινωνία.

Οταν, βέβαια, ο κ. Θίελ μιλάει για «μονοπώλιο», δεν αναφέρεται σε πρακτικές εξόντωσης του ανταγωνιστή. Αλλά για κάτι τόσο δημιουργικό που φτιάχνει νέα αγορά, τομέα και ταυτότητα. Στο δημιουργικό μονοπώλιο, όλοι πρέπει να έλθουν σ’ εσένα αν θέλουν μια συγκεκριμένη υπηρεσία, τουλάχιστον τον πρώτο καιρό.

Δείτε τα χαρακτηριστικά των δημιουργικών ανθρώπων. Δεν ακολουθούν τα πλήθη, αναζητούν τα κενά στον χάρτη. Περιπλανώνται σε μακρινές και ξεχασμένες παραδόσεις και ενσωματώνουν περιθωριακές οπτικές στο κυρίαρχο ρεύμα. Αντί να είναι ταχύτεροι στο μονοπάτι που γνωρίζουν όλοι, κινούνται ευπροσάρμοστα σε άγρια τοπία που δεν γνωρίζει κανείς.

Δείτε τώρα το ανταγωνιστικό περιβάλλον που αντιμετωπίζουν σήμερα οι πιο τυχεροί νέοι, και πώς υπονομεύει αυτό το σκεπτικό. Οι φοιτητές πρέπει να έχουν εξαιρετικές επιδόσεις στα πάντα, ανεξαρτήτως ενδιαφερόντων τους. Να ενταχθούν σε ένα σύστημα αξιολόγησης όπου το πιο ανταγωνιστικό πανεπιστήμιο, πρόγραμμα και επαγγελματική ευκαιρία θεωρούνται τα καλύτερα. Και να εργαστούν έτσι ώστε να κυριαρχήσουν στον ανταγωνισμό.

Ο ανταγωνισμός εξαίρει τη δημιουργία αξίας. Με αυτόν και άλλους τρόπους, η αρένα του ανταγωνισμού υπονομεύει την καινοτομία. Ζούμε σε έναν πολιτισμό που υποθάλπει ανταγωνιστικά προσόντα. Και είναι αναγκαία: πειθαρχία, σφρίγος και αξιοπιστία. 

Ισως όμως είναι καλή ιδέα να προσπαθήσουμε να τα εμπλουτίσουμε με τα προσόντα του δημιουργικού μονοπωλίου: εγρήγορση, ανεξαρτησία, ικανότητα ανάκλησης ξεχασμένων παραδόσεων. Ολοι ανησυχούν για την αμερικανική ανταγωνιστικότητα. Ισως αυτό να είναι το λάθος πρόβλημα. Το μέλλον της χώρας θα εξαρτηθεί προφανώς από το πόσο καλά μπορούν οι Αμερικανοί να αναπτύξουν δημιουργικά μονοπώλια.