ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - "ΠΕΡΙ ΔΡΑΧΜΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ" (6): Δεν υπάρχει ηπιος τρόπος εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ

Της Cristina Lindblad / Bloomberg BusinessWeek

Όσοι τάσσονται υπέρ της εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη είναι πιθανό να υποστηρίζουν πως η μετάβαση από το ευρώ στη δραχμή, η σε κάποιο νέο νόμισμα, δεν θα προκαλέσει χάος. Σε μία έκθεση 53 σελίδων με τίτλο “A Primer on the Euro Breakup: Default, Exit and Devaluation as the Optimal Solution,” ο Jonathan Tepper λέει ότι στη διάρκεια του περασμένου αιώνα, συνολικά 69 χώρες εγκατέλειψαν μια νομισματική ζώνη με μικρές επιπτώσεις για την οικονομία. Ο Tepper, επικεφαλής οικονομολόγος της εταιρείας ερευνών Variant Perception, με έδρα το Λονδίνο, επικαλείται, μεταξύ άλλων, το διαχωρισμό Ινδίας-Πακιστάν το 1947 και τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης τη δεκαετία του ’90. Αναφέρεται επίσης στη χρεοκοπία της Αργεντινής και την υποτίμηση του νομίσματός της την περίοδο 2001-2002, που αποτελεί το πιο κοντινό παράδειγμα του πως μια χώρα μπορεί όχι μόνο να επιβιώσει της διαδικασίας εξόδου από μία νομισματική ένωση, αλλά και να επωφεληθεί από αυτή.

Στην πραγματικότητα ωστόσο, δεν υπάρχει ανώδυνος τρόπος εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Η δυνατότητα αυτή χάθηκε, όταν η χώρα εγκατέλειψε μόνιμα το εθνικό της νόμισμα το 2001. 

Η κίνηση της Αργεντινής να εγκαταλείψει τη μετατρεψιμότητα, μια πολιτική που επέβαλλε την ισοτιμία μεταξύ του δολαρίου και του πέσο, ήταν ορθή. Έπειτα από συρρίκνωση σχεδόν 11% το 2002, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της χώρας άρχισε να σημειώνει ισχυρή ανάκαμψη, με ώθηση από τις υψηλότερες τιμές και την διογκούμενη ζήτηση για τα αγροτικά προϊόντα της χώρας. Η αργεντίνικη οικονομία «τρέχει» με ρυθμό άνω του 8% τα επτά από τα τελευταία δέκα χρόνια.

Συνεντεύξεις με αξιωματούχους της κυβέρνησης της Αργεντινής που βρίσκονταν στην εξουσία την εποχή της χρεοκοπίας και της υποτίμησης, αποκαλύπτουν ότι πολλές από τις πολιτικές που υιοθετήθηκαν τότε ήταν αυτοσχεδιασμός ή και πολιτικές της στιγμής. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη. Η χώρα είχε αλλαξει έξι προέδρους σε διάστημα ενός μήνα, με τους σχολιαστές της εποχής να μιλούν για μια «περιστρεφόμενη πόρτα» που είχε εγκατασταθεί στην είσοδο του Casa Rosada, του προεδρικού μεγάρου της Αργεντινής. Περίπου 37 εκατ. άνθρωποι πήγαιναν για ύπνο, μην ξέροντας ποιος θα κυβερνά τη χώρα τους την επόμενη ημέρα -ή πόσο θα άξιζαν τα χρήματα που έχουν στο πορτοφόλι τους και τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς.

Η αβεβαιότητα ήταν εν μέρει προδιαγεγραμμένη. Οποιοσδήποτε Κεντρικός Τραπεζίτης θα σου πει πόσο δύσκολο είναι να προετοιμάσεις το έδαφος για μια υποτίμηση χωρίς να οδηγήσεις το νόμισμά σου σε ελεύθερη πτώση. Τη δεκαετία του ’90, το Μεξικό, η Ρωσία και η Βραζιλία δαπάνησαν δισεκατομμύρια σε αποθέματα για να αμυνθούν έναντι των κερδοσκοπικών επιθέσεων μετά τις άτσαλες προσπάθειες να προσαρμόσουν το εύρος διακύμανσης των νομισμάτων τους.

«Πρέπει να είναι πολιτική που θα προκαλέσει σοκ», λέει ο Remes Lenicov, που ανέλαβε υπουργός Οικονομικών της Αργεντινής τον Ιανουάριο του 2002, εν μέσω κρίσης. Εντός διαστήματος δύο μηνών, εξαπέλυσε ένα μπαράζ μέτρων. Μία από τις πρώτες δράσεις του υπουργείου του ήταν να διασφαλίσει την άρση του νόμου της μετατρεψιμότητας επιτρέποντας την ελεύθερη διακύμανση του πέσο σε σχέση με το δολάριο. Το εθνικό νόμισμα συρρικνώθηκε φτάνοντας έως και τα 3,8 πέσο ανά δολάριο.

«Το κόστος της προσαρμογής πρέπει να επιβαρύνει όλα τα στρώματα της κοινωνίας», λέει ο Lenicov. Ωστόσο στην περίπτωση της Αργεντινής, δεν μοιράστηκε ισομερώς. Οι καταθέτες έλαβαν 1,4 πέσο για κάθε ένα δολάριο που είχαν στην τράπεζα, ενώ οι δανειστές έπρεπε να πληρώσουν μόνο ένα πέσο για κάθε δολάριο που όφειλαν, ζημιώνοντας τις τράπεζες. Για να γεμίσει ξανά τα κρατικά ταμεία, η κυβέρνηση επέβαλε δασμούς στα εξαγόμενα προϊόντα, μια κίνηση που εξαγρίωσε τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους. Και ενώ οι ρυθμιστικές αρχές απέφευγαν τους αγορανομικούς ελέγχους στις τιμές των ειδών πρώτης ανάγκης, «πάγωσαν» τα τέλη παροχής δημόσιων υπηρεσιών -παρέχοντας έτσι πλεονέκτημα στις τοπικές επιχειρήσεις έναντι των ξένων επενδυτών που ήλεγχαν τα δίκτυα παροχής ηλεκτρισμού και νερού.

Ο Tepper της Variant συμφωνεί πως το στοιχείο της έκπληξης είναι απαραίτητο: «Σχεδόν όλες οι περιπτώσεις υποτίμησης νομισμάτων των αναδυόμενων αγορών ήταν απρόβλεπτες και δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε πως τυχόν έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ δεν θα αποτελέσει έκπληξη. Δεν υπάρχει τεχνικός όρος που να περιγράφει την απρόβλεπτη υποτίμηση, αλλά πιθανώς να αφορούσε την επίσημη διάψευση του σεναρίου δημοσίως την ώρα που οι πολιτικοί ηγέτες θα προετοίμαζαν αθόρυβα το έδαφος για υποτίμηση και πιθανότατα έλεγχο των κεφαλαίων».

Ωστόσο, αντίθετα με την περίπτωση της Αργεντινής, όπου το πέσο συνέχισε να κυκλοφορεί μαζί με το δολάριο στη διάρκεια της δεκαετίας που ακολούθησε, οι ρυθμιστικές αρχές στην Ελλάδα θα δυσκολευτούν να καταφύγουν σε πολιτικές σοκ και δέους. Η Ελλάδα απέσυρε τη δραχμή όταν υιοθέτησε το ευρώ το 2001. Ήταν μια αργή, ελεγχόμενη διαδικασία που πήρε χρόνια να ολοκληρωθεί (στην πραγματικότητα η τελική προθεσμία μετατροπής δραχμών σε ευρώ έληξε μόλις πριν από μερικούς μήνες και συγκεκριμένα στις 12 Μαρτίου, σύμφωνα με την ιστοσελίδα της ΤτΕ).

Εάν η Ελλάδα αποφασίσει να εγκαταλείψει το κοινό νόμισμα, θα πρέπει να αρχίσει να τυπώνει δραχμές ή να εισάγει μια νέα μονάδα χρήματος. Εάν η ελληνική κυβέρνηση προετοίμαζε το έδαφος για μία τέτοια ανακοίνωση, θα προκαλούσε την κατάρρευση του τραπεζικού κλάδου, καθώς οι Έλληνες θα έσπευδαν να αποσύρουν τις καταθέσεις τους προτού αυτές αποτιμηθούν στο νέο νόμισμα. Για να αποφύγουν τον κίνδυνο αυτό, οι ρυθμιστικές αρχές θα πρέπει να προβούν σε ελέγχους κεφαλαίων –ίσως ακόμη και να καταφύγουν σε ένα αργεντίνικου στυλ corralito, βάζοντας πλαφόν στις αναλήψεις καταθέσεων.

Ωστόσο, μένει να απαντηθεί ένα σημαντικό ερώτημα. Πως θα αρχίσουν οι Έλληνες ηγέτες να τυπώνουν νέο νόμισμα χωρίς να ειδοποιήσουν το λαό και τη διεθνή κοινότητα;  

Ίσως μια ειδική ομάδα θα μπορούσε να εγκατασταθεί για πολλές ημέρες στο νομισματοκοπείο και να κάνει τη δουλειά (ακούγεται σαν σενάριο του Mission: Impossible). Δεν αρκεί όμως μια ομάδα στις πρέσες για να αποτρέψει τη διάδοση. Οι εργαζόμενοι στα τελωνεία θα υποψιαστούν όταν θα δουν την παραγγελία από τη SIPCA, Δεν θα υποψιαστεί κανείς πως αφθονούν οι παραγγελίες από την ελβετική SIPCA, την κορυφαία εταιρεία παραγωγής μελάνης ασφαλείας.

Ο Daniel Marx, που υπηρέτησε ως υπουργός Οικονομικών της Αργεντινής έως το Δεκέμβριο του 2001, εκτιμά πως η Ελλάδα βρίσκεται σε μη βιώσιμη θέση. Εκ των υστέρων, πιστεύει πως ήταν ευτύχημα που η Αργεντινή δεν ακολούθησε τη συμβουλή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για πλήρη δολαροποίηση και απόσυρση του πέσο από την κυκλοφορία.

Αντίθετα με τον Tepper και άλλους οικονομολόγους που αρέσκονται στο να δίνουν έμφαση στην ταχεία ανάκαμψη της Αργεντινής, ο Marx που διατελεί σήμερα εκτελεστικός διευθυντής της Quantum Finanzas, εταιρείας χρηματοοικονομικών υπηρεσιών με έδρα το Μπουένο Άιρες, εκτιμά πως το κράτος δεν έχει αποσοβήσει πλήρως τις επιπτώσεις της χρεοκοπίας και της υποτίμησης. Όπως λέει: «Θεωρώ ότι υπήρξε ένα τίμημα που πληρώθηκε το 2001 και το 2002. Υπάρχει ένα δεύτερο τίμημα που πληρώνεται με την πάροδο του χρόνου. Η Αργεντινή υπομένει ακόμη τις συνέπειες του προβλήματος αξιοπιστίας».