Με την ευκαιρία που θα ανέβει ο «Κοριολανός» του Σαίξπηρ στην Αγγλία, κάποιοι και οι εδώ ημιμαθείς ανακάλυψαν πως το αριστούργημα του Σαίξπηρ είναι, λέει, άκρως επίκαιρο. Και μη προς κακοφανισμό τους λοιπόν αντιγράφω τι τύπωσα στο «Βήμα» στις 18/12/1973 ως κριτική για την παράσταση του έργου του ΚΘΒΕ, με σκηνοθέτη των Κωστή Μιχαηλίδη (Κοριολανός ο Βόγλης, Αουφίδιος ο Πάρλας _ κι ας είναι η αναφορά εδώ μνημόσυνο στον πρόσφατα νεκρό πρωταγωνιστή). Προσοχή, το κείμενο τυπώνεται έναν ακριβώς μήνα μετά το Πολυτεχνείο, με άγρια λογοκρισία του Ιωαννίδη και της σπείρας του.
«Εχουν ειπωθεί και γραφεί ενδιαφέροντα πράγματα για τον "Κοριολανό" όπως όλα τα μεγάλα έργα επαληθεύει μια όποια ερμηνεία. Μπορεί κανείς να το δει ως την τραγωδία του "ήρωα" του εκλεκτού που θύμα του όχλου, παρεξηγημένος, ωθείται στην καταστροφή. Μπορεί να το δει ως θρίαμβο της λαϊκής δύναμης που συντρίβει κάθε προσπάθεια επιβολής τού ενός πάνω στον Δήμο. Ακραίες θέσεις. Ο Σαίξπηρ ανατέμνει το πολιτικό πρόβλημα σε όλες του τις εκφάνσεις χωρίς να προχωρεί σε διδακτικές διακηρύξεις.
Ο Κοριολανός είναι ένας γενναίος στρατηγός. Η φύση τον προίκισε με προσόντα σπάνια και η πόλις τού έδωσε την ευκαιρία να τα εκμεταλλευθεί. Εκείνος προσφέρει στην πόλη νίκες. Για λόγους που είναι πέρα από τη δραματολογική ανάλυση, ο Κοριολανός είναι ένας αλαζόνας. Περιφρονεί τον λαό, περιφρονεί τις τιμές της Πολιτείας και όταν η πόλη αμυνόμενη ζητάει την υποταγή του μέλους της και συναντά την έντονη αποστροφή του, εξορίζεται, αυτομολεί στο αντίπαλο στρατόπεδο, ετοιμάζεται να ηγηθεί των εχθρών εναντίον της πατρίδας του, μεταπείθεται από τη μάνα του, προδίνει τους νέους του φίλους και δολοφονείται από τον ηγέτη τους.
Το έργο είναι ένας διεξοδικός διάλογος που σχολιάζει την υπόθεση. Είναι τα καίρια ερωτήματα που θέτει η δημοκρατία:
Ποια είναι τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να κινηθεί η ατομική πρωτοβουλία σ' ένα δημοκρατικό πολίτευμα; Ποια είναι η νόμιμη τομή ανάμεσα στη δραστηριότητα του ατόμου και του πολίτη;
Ο διακεκριμένος πολίτης από πού αντλεί το κύρος του;
Η δραστηριότητα εν ονόματι της πόλεως προεξοφλεί δικαιώματα υπέρ ή κατά της πόλεως;
Η πόλη ως εμπνευστής ή φορέας μιας ιδεολογίας μπορεί να ταυτιστεί ή να δαμαστεί από τα εκτελεστικά όργανα αυτής της ιδεολογίας;
Οι πολιτικές διαδικασίες είναι τυπικές ή αποτελούν ουσιώδεις κατακτήσεις του βουλευόμενου σώματος;
Τα συμφέροντα του λαού μπορούν να καθορίζονται με κριτήρια άλλα από αυτά που υπαγορεύουν οι ανάγκες του;
Η εξουσία μπορεί να ασκείται ερήμην του λαού και η συγκατάθεση του αρχόμενου είναι δυνατόν να θεωρηθεί μείωση και ταπείνωση, έστω και αν η αξία τού εξουσιάζοντος είναι αναμφισβήτητη;
Οταν ο ηγέτης περιφρονεί τον λαό και τις πολιτικές διαδικασίες, δικαιώνεται αν οι πράξεις του είναι αναμφισβήτητα έντιμες;
Οταν οι εκπρόσωποι του λαού είναι φαύλοι και κινούνται από συμφέροντα ο μόνος τρόπος για να τους εξουδετερώσεις είναι να περιφρονήσεις τις διαδικασίες που τους ανέδειξαν;
Είναι ενάρετη πολιτική πράξη η "απόλυτη" πολιτική πράξη που δεν αναφέρεται και δεν κατευθύνεται στην κοινότητα από την οποία εκκινεί;
Τέτοια και άλλα προβλήματα θέτει ωμά ο Σαίξπηρ στον "Κοριολανό" και τα λύνει εναντίον του ήρωά του. Μερικοί που σταθμεύουν στη μυθογραφία θέλουν να πιστεύουν πως τα χρώματα με τα οποία τονίζει ο ποιητής την ευμετάβλητη μάζα των πολιτών είναι τόσο σκοτεινά ώστε καταλήγουν στο συμπέρασμα πως τουλάχιστον το έργο κρατάει μια πονηρή ουδετερότητα απέναντι στα αντιμαχόμενα στρατόπεδα.
Φοβάμαι πως εδώ ακριβώς είναι η παρεξήγηση. Ο Σαίξπηρ είναι με τις διαδικασίες. Ο Κοριολανός εξορίζεται γιατί δεν δέχτηκε να τις ακολουθήσει στη Ρώμη και πεθαίνει γιατί τις παραβίασε στην Κοριόλη. Ο Κοριολανός είναι τύραννος και είναι πιο επικίνδυνος γιατί είναι απόλυτος και πουριτανός. Βεβαιώνει τον κόσμο με τον εαυτό του. Αγιάζει τα μέσα του. Προδίδει τα πάντα έξω από τον εαυτό του.
Το έργο του Σαίξπηρ έχει τόση καθαρότητα και τόση σαφήνεια που δεν αφήνει κανένα περιθώριο για παρανοήσεις. Γραμμένο ευθύβολα, χωρίς διογκώσεις, ευθύγραμμο, καλπάζει στη λύση του. Υποστηρίχτηκε άστοχα πως μοιάζει με αρχαία τραγωδία. Γιατί;
Τάχα η μοίρα του ήρωα προδιαγράφεται από την αρχή. Το λάθος είναι ασυγχώρητο. Ο ήρωας του Σαίξπηρ δεν καταδιώκεται από την μοίρα, από κάποια ανώτερη και εξωτερική δύναμη που προκαθορίζει τα ανθρώπινα. Ο Κοριολανός δεν υβρίζει κάποια κρατούσα τάξη. Ασεβεί απέναντι στην ιστορική νομοτέλεια. Η συντριβή του είναι ιστορικά αναπόφευκτη γιατί είναι ιστορικά αναγκαία. Η αλαζονεία του δεν υπερβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα αλλά καταλύει την πολιτική μετριοπάθεια. Οι πράξεις του δεν αποτελούν τραγική πλάνη. Είναι πολιτική αποτυχία».
Αυτά θεώρησα μέσα στην αλαζονεία τού αλληλοσπαραγμού των χουνταίων να τολμήσω να γράψω. Μέσα στη δίνη των γεγονότων η λογοκρισία δεν ασχολήθηκε με την κριτική για έργο του Σαίξπηρ.
Αλλά επειδή τα ερωτήματα του μεγάλου άγγλου ποιητή είναι πάντα επίκαιρα και κάποιοι ιντερνετικοί το ανακαλύπτουν επ' ευκαιρία, καλό είναι στην εποχή της μεγάλης κυρίως πολιτικής και ηθικής κρίσης που διέρχεται όχι μόνο η χώρα αλλά ο κόσμος να κοιτάξουμε κατάματα τα γεγονότα και να δώσουμε απαντήσεις στα ερωτήματα που θέτουν οι μεγάλοι δημιουργοί.
Για να μη χρειαστεί άλλη μια φορά να διαπιστώσουμε πως οι ποιητές προβλέπουν και εμείς κάνουμε πως δεν καταλαβαίνουμε, ώστε να δηλώνουμε ύστερα καταπτοημένοι «στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου