Συγκρίνοντας το χθες με το σήμερα

Tου Hλια Mαγκλινη

Ο ταυτοχρονισμός του ετεροχρονισμού. Ακούγεται σαν ανέκδοτο για αυτιστικούς διανοούμενους, αλλά είναι μια θεωρία του ιστορικού Καρλ Σλέγκελ (Karl Schlgel, γενν. το 1948), που μνημονεύει ο συγγραφέας Χανς Μάγκνους Εντσενσμπέργκερ στο βιβλίο «Χάμερσταϊν, ή Περί ιδιορρυθμίας» (εκδ. Καστανιώτη, μτφρ. Κ. Κοσμάς, 2010).

«Μια από τις πιο αναπάντεχες και συνάμα πιο σημαντικές εμπειρίες κατά την εμβάθυνση σε μια ξένη για εμάς τους μεταγενέστερους εποχή είναι ο ταυτοχρονισμός του ετεροχρονισμού», γράφει ο Σλέγκελ. Δηλαδή: «η συνύπαρξη τρόμου και καθημερινότητας, του συνηθισμένου και του συγκλονιστικού, του πρωτοσέλιδου και των ψιλών των εφημερίδων, του κυρίως άρθρου και του πολιτικού συνθήματος, της ρετουσαρισμένης προπαγανδιστικής φωτογραφίας και της αδιάφορης διαφήμισης, που συναντά κανείς ανατρέχοντας στις εφημερίδες της εποχής. [...] Εκεί θα συναντήσει κανείς την ανακοίνωση μιας θανατικής ποινής δίπλα στην αναγγελία ενός διαγωνισμού πιάνου. Ρεπορτάζ για την επέκταση του δικτύου των κομμωτηρίων και των καθαριστηρίων δίπλα σε ειδήσεις για τον αυξανόμενο κίνδυνο πολέμου» κ.ο.κ.

Ο Σλέγκελ χρησιμοποιεί παραδείγματα από τη σοβιετική «Πράβντα» του 1936 και ο Εντσενσμπέργκερ από τη M­nchner Abendzeitung του 1938, σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν το πνεύμα μιας άλλης εποχής: «Στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας», σημειώνει ο Εντσενσμπέργκερ, «μπορεί κανείς να διαβάσει: “Μπονμπονιέρα: Η επιτυχία συνεχίζεται! Καθημερινώς στις 8.00 ’Η δόση γέλιου’... Η παλαιά συναγωγή και το εβραϊκό ιερό στο Μόναχο απομακρύνθηκαν... Οι πολλές σκοτούρες μάς κάνουν να ξεχνάμε τις απλές χαρές: Δοκιμάστε ’Ασπρο-Μαύρο’ και τότε θα καταλάβετε μεμιάς πόσο ευχάριστο μπορεί να είναι το κάπνισμα... Επιτέλους, ο αφρώδης οίνος έγινε φθηνός, οίκος Τρίμπορν Καμπινέτ με προσθήκη ανθρακικού, 1/2 φιάλη 1,50... Μέχρι τούδε, εν Μονάχω συνελήφθησαν περ. 1.000 Εβραίοι ως όμηροι διά μελλοντικάς ανταλλαγάς, διεπιστώθη ωστόσο ότι καθείς τους είχε διαπράξει αξιοποίνους πράξεις”».

Ανάλογα, ο ιστορικός του μέλλοντος θα μπορούσε να διαβάσει από ένα τυχαίο φύλλο της «Κ» του 2012: «Στις 6 Μαΐου οι εκλογές της κρίσης... Ο Φελίπε, ο 13χρονος εγγονός των βασιλέων της Ισπανίας, πυροβόλησε από λάθος, χθες, το δεξί του πόδι... Ο “σταυροφόρος” Μπρέιβικ δεν είναι ψυχωτικός... Ανέτοιμα τα μουσεία ενόψει τουριστικής περιόδου... Προτάσεις για το μεταναστευτικό... Πολύνεκρες συγκρούσεις στην Υεμένη... Παραγωγή ευχάριστων ονείρων από “έξυπνο κινητό”... Εκθεση σουρεαλισμού στην Ανδρο».

Ο πειρασμός να συγκρίνουμε το σήμερα με το χθες είναι μεγάλος. Εξάλλου, πολλοί λένε ότι ζούμε κάτι σαν Μεσοπόλεμο, κάτι που ισχύει ώς ένα σημείο, ορισμένοι όμως προτρέχουν: Εφόσον είμαστε «μεσοπολεμικοί», ισχυρίζονται, δεν μπορεί παρά να μας περιμένει δικτατορία (όπως 4η Αυγούστου) και πόλεμος (Δεύτερος Παγκόσμιος). Εικοτολογίες δηλαδή, στις οποίες λαμβάνονται υπόψη μονάχα οι αναλογίες των εποχών, αλλά όχι οι διαφορές τους.

Δύο ζωτικής σημασίας στοιχεία είναι η ριζικά διαφορετική αίσθηση του χώρου αλλά και του χρόνου σήμερα, συγκριτικά με την πιο αθώα (από αυτή τη σκοπιά) δεκαετία του ’30. Και οι δύο οφείλονται στη μεταμόρφωση των μέσων επικοινωνίας και συγκοινωνίας, και κυρίως στο Διαδίκτυο. Σήμερα, η ταυτόχρονη παράθεση του πιο ετερόκλητου συνόλου πληροφοριών σε μια ιστοσελίδα, τηλεοπτικό σταθμό, έντυπο κ.λπ., περιλαμβάνει γεγονότα απ’ όλο τον πλανήτη, ειδήσεις που μας κατακλύζουν με εξωφρενικές ταχύτητες. Παρά την απουσία συλλογικότητας, ο σύγχρονος άνθρωπος είναι πιο υποψιασμένος από εκείνον του ’30. Και πολύ περισσότερο συνδεδεμένος με την παγκόσμια κοινότητα.

Πάντως, οι συγκρίσεις με το παρελθόν ασκούν μεγάλη έλξη διότι η Ιστορία είναι όντως συναρπαστική υπόθεση. Μπορεί όμως να μας διδάξει κάτι ουσιαστικό για αυτό που ζούμε σήμερα η σύγκριση, π.χ., των επικείμενων εκλογών με εκείνες του Νοεμβρίου του 1920; Εχουμε νέες προκλήσεις να αντιμετωπίσουμε, τις οποίες, προηγουμένως οφείλουμε να κατανοήσουμε – κάτι εξίσου συναρπαστικό. Και δύσκολο.