ΤΟΥΡΚΙΑ: Aναθεώρηση μέσω Στρασβούργου;

Του Γιαννη Κτιστακι

Ολα ξεκίνησαν πριν από περίπου δύο χρόνια. Στις 15 Μαρτίου 2010 η Επιτροπή για τη Δημοκρατία μέσω του Δικαίου («Επιτροπή της Βενετίας»), μία επιτροπή επιφανών Ευρωπαίων νομομαθών που ιδρύθηκε και λειτουργεί στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης (Στρασβούργο), εξέδωσε τη Γνώμη της αναφορικά με το νομικό καθεστώς των θρησκευτικών κοινοτήτων στην Τουρκία. Τότε η Επιτροπή όχι απλώς κάλεσε την Τουρκία να αναγνωρίσει τον Οικουμενικό χαρακτήρα του Πατριαρχείου και να επιτρέψει την άμεση λειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, αλλά απαίτησε να αναγνωριστεί σε κάθε μία από τις θρησκευτικές κοινότητες της Τουρκίας «εκείνη η νομική προσωπικότητα που προσιδιάζει στις ανάγκες τους».

Την ίδια χρονιά, στις 15 Ιουνίου του 2010, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Στρασβούργο) εξέδωσε τη δεύτερη απόφασή του επί της υποθέσεως του Ορφανοτροφείου της Πριγκήπου, διατάσσοντας την Τουρκία να επιστρέψει στο Πατριαρχείο το μεγάλο ξύλινο κτίριο στην κορφή του λόφου.

Πράγματι, στις 29 Νοεμβρίου 2010, το τουρκικό Κτηματολόγιο επανέκδωσε τον τίτλο ιδιοκτησίας επ’ ονόματι του Πατριαρχείου. Εμμεση αναγνώριση της νομικής του προσωπικότητας; Ασφαλώς ναι, αν ληφθεί υπόψη ότι οι τουρκικές Αρχές αμφισβητούσαν ευθέως μέχρι τότε τη νομική ικανότητά του για κτήση ακίνητης περιουσίας.

Είναι επόμενο, λοιπόν, το αίτημα της άμεσης αναγνώρισης μίας sui generis νομικής προσωπικότητας από το τουρκικό δίκαιο να φιγουράρει, πρώτο πρώτο, στον κατάλογο με τις προτεινόμενες αλλαγές στο τουρκικό Σύνταγμα που κατέθεσε χθες (για λογαριασμό όλων των θρησκευτικών μειονοτήτων) στην αρμόδια τουρκική Κοινοβουλευτική Επιτροπή Αναθεώρησης του Συντάγματος ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Διότι, χωρίς νομική προσωπικότητα, καμία θρησκευτική κοινότητα δεν μπορεί να κατέχει χώρους λατρείας, να απασχολεί προσωπικό και να αυτοδιοικείται, απερίσπαστη από έξωθεν επεμβάσεις.

Δεν είναι τυχαίο ότι από το 1923 η καθημερινή δράση όλων των θρησκευτικών μειονοτήτων εξαρτάται από τα βακούφια, τα οποία, όμως, ως νομικά πρόσωπα, είναι αναγκαστικά «δάνεια» από το οθωμανικό δίκαιο, δηλαδή πρόκειται για ξένα προς τη φαναριώτικη (ή αρμένικη ή εβραϊκή) παράδοση σχήματα θρησκευτικής οργάνωσης. Η προτεινόμενη αλλαγή στο άρθρο 24 του τουρκικού Συντάγματος έχει ως εξής: «Το κράτος αναγνωρίζει την τουρκικού δικαίου, sui generis, νομική προσωπικότητα εκείνων των θεσμών που είναι απαραίτητοι ώστε οι Τούρκοι πολίτες, μέλη των αναγνωρισμένων από διεθνείς συμβάσεις θρησκευτικών μειονοτήτων, να απολαμβάνουν πλήρως τα δικαιώματά τους».

Λύση εκ της Δύσεως, λοιπόν; 

Γιατί όχι, αφού μέσα σε δύο χρόνια το Στρασβούργο κατάφερε να φέρει ψηλά στην ατζέντα ένα σημαντικό ζήτημα για όλες τις θρησκευτικές μειονότητες, ένα ζήτημα δικαιωμάτων; Οι προσπάθειες, ωστόσο, συνεχίζονται. Και σε αυτό το σημείο, ήλθε η κρίσιμη ώρα τη σκυτάλη να λάβει ο Τούρκος νομοθέτης.

Η συνταγματική μεταρρύθμιση στην Τουρκία πρέπει να είναι εκτεταμένη για να εμπεδωθεί πλήρως η ισονομία και η ισοπολιτεία: απαγόρευση των διακρίσεων λόγω θρησκείας (άρθρο 10 του Συντάγματος), ποινικοποίηση του φυλετικού μίσους (άρθρο 14), ίση πρόσβαση στον δημόσιο τομέα (άρθρο 70), θρησκευτική εκπαίδευση (άρθρο 42) και επιμόρφωση θρησκευτικών αξιωματούχων (άρθρο 24), κρατική επιδότηση στα μειονοτικά σχολεία και ιδρύματα (άρθρο 42 και 24) και υπεροχή του διεθνούς δικαίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου (άρθρο 90). Τέλος, κάτι που και η Ελλάδα έχει καθυστερήσει να πράξει, επείγει η προσχώρηση της Τουρκίας στη σύμβαση-πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, το πιο σύγχρονο (1995) και διαδεδομένο (39 ευρωπαϊκά κράτη) κείμενο μειονοτικής προστασίας.