Τιμιότητα, δημιουργία και υπερηφάνεια

Του ΓΙΩΡΓΗ ΓΙΑΤΡΟΜΑΝΩΛΑΚΗ

Καθηγητή Κλασικής Φιλολογίας και συγγραφέα

Ο πατριωτισμός έχει πολλά πρόσωπα. Και πολλά ποδάρια. Ο Εκτορας ήταν πατριώτης. Διακήρυξε αμύνεσθαι περί πάτρης. Σκοτώθηκε αλλά μερικοί τον κατηγορούν για εθνικιστή. Κάποιοι από τους μαραθωνομάχους κατηγορήθηκαν ως προδότες. Οι επαναστάτες του Εικοσιένα (για να μην ξεχνιόμαστε) παλιότερα ήταν καθαροί πατριώτες. Τώρα τελευταία όλο και κάτι ψιθυρίζεται και γι' αυτούς. Ο Βενιζέλος (εννοώ, ο Ελευθέριος Βενιζέλος) ήταν και πατριώτης και προδότης! Οι φαντάροι του Σαράντα; Πατριώτες, αλλά μερικοί αποδείχθηκαν λιγότερο πατριώτες από άλλους. Η Εθνική Αντίσταση ήταν κίνημα πατριωτικό, αλλά κάποια στιγμή απέκτησε δύο πρόσωπα. Το «καλό» και το «κακό». Ο ηλίθιος «πατριωτισμός» των χουντικών κατέληξε σε εθνική τραγωδία. 

Το πατριωτικό ΠαΣοΚ μάς οδήγησε εκεί που είμαστε τώρα. Η πατριωτική Αριστερά έχει μπερδέψει σταλινισμό και μεσσιανισμό. Οι πατριώτες βουλευτές έχουν μπερδέψει τα έδρανα. Αλλοτε κάθονται «δεξιά» και μιλούν «αριστερά». Αλλοτε κάνουν το ανάποδο. Οι «αγανακτισμένοι» πολίτες δείχνουν τον «πατριωτισμό» τους με γιαούρτια, ύβρεις και προπηλακισμούς.

Ομολογώ πως τα παραπάνω είναι μάλλον απλοϊκά. Δείχνουν, ωστόσο, όπως πιστεύω, μια κατάσταση που μας χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό: η Δημόσια Υπόθεση συλλαμβάνεται και προβάλλεται ως ιδιωτική. Ολα ερμηνεύονται με βάση το παντοδύναμο δόγμα: το πιστεύω μου είναι ανώτερο από το πιστεύω του άλλου. Εν προκειμένω, ο πατριωτισμός, όπως τον εννοώ εγώ, είναι ο αληθινός. Ο άλλος είναι κάλπικος.

Αυτή η γενικότερη ασάφεια για τη φύση του πατριωτισμού είναι μεγαλύτερη στις μέρες μας. Για έναν πολύ απλό λόγο: αγνοούμε, σε μεγάλο βαθμό, πού είναι το σωστό και πού το λάθος. Δεν γνωρίζουμε ακόμη την αλήθεια. Ποιος έχει δίκιο, ο κ. Παπαδήμος ή η κυρία Λούκα Κατσέλη; Πότε έκαναν το σωστό κάποιοι πολιτικοί, όταν ψήφιζαν το 1ο Μνημόνιο ή όταν οι ίδιοι κατεψήφιζαν το 2ο; Πιάνουν τόπο οι θυσίες μας ή όχι; Να μείνουμε ή να φύγουμε από το ευρώ; 

Εδώ ο καλός πατριώτης έχει δυσκολίες. Και με το δίκιο του. Γι' αυτό και τα αλλοπρόσαλλα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων. Γι' αυτό και η αβεβαιότητα. Αλλά η αβεβαιότητα γεννά τον φόβο και ο φόβος είναι ο χειρότερος σύμβουλος σε μια δημοκρατία. Γι' αυτό και τα φασιστοειδή κινήματα. Και το αμερικανικό «όνειρο» της οπλοκατοχής, της οπλοχρησίας και της αυτοδικίας, που διάφοροι ευαγγελίζονται. Συνεχώς ακούμε για τα επωαζόμενα αβγά του φιδιού. Για την έξαρση της βίας και της εγκληματικότητας. Βλέπουμε τα θλιβερά έκτροπα στα γήπεδα. Πώς να αντιδράσει ο καλός πατριώτης μέσα σε αυτή τη θολούρα;

Ο καλός πατριώτης σήμερα πρέπει, πρώτα και κύρια, να έχει ανοικτό το μυαλό του. Ο καλός πατριώτης του 2012 είναι εφευρετικός, ψύχραιμος και αποφασισμένος να επιβιώσει. Ο καλός πατριώτης την εποχή του Μνημονίου εξακολουθεί και εργάζεται. Πληρώνει και τους (άδικους) φόρους. Δεν κλέβει το Δημόσιο. Δεν κάνει και δεν δέχεται ρουσφέτια. Ο καλός πατριώτης/καθηγητής του Γυμνασίου δεν λουφάρει, επειδή, όντως, δεν πληρώνεται όπως του αξίζει: διδάσκει. Ο καλός πατριώτης καθηγητής του Πανεπιστημίου είναι αφοσιωμένος στο έργο του. Πέρα από νόμους και διατάξεις. Γενικά: εκεί όπου η Πολιτεία και τα κόμματα μένουν στα συνθήματα, ο καλός πατριώτης/πολίτης κάνει αυτό πού θεωρεί σωστό και δημιουργικό.

Το ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος (παλαιότερα ήταν το 114) ορίζει πώς «η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Eλλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία». Μάλιστα. Και πώς, παρακαλώ, δείξαμε αυτόν τον πατριωτισμό τόσα χρόνια; Με φοροδιαφυγές και φοροαπάτες; Με ρουσφέτια, λαδώματα, χαριστικούς διορισμούς; Με συνδικαλιστικούς μποναμάδες; Με συντάξεις σε πεθαμένους και με επιδόματα σε ανοιχτομάτες τυφλούς;

Μήπως λοιπόν πρέπει σε αυτό το τελευταίο άρθρο να ορισθούν και κάποιες άλλες, λιγότερο ρητορικές και ηρωικές, πατριωτικές υποχρεώσεις; Οπως, λ.χ., οι Ελληνες να δείχνουν τον πατριωτισμό τους και πληρώνοντας φόρους. Σεβόμενοι και το δημόσιο χρήμα κ.λπ. Να προστεθεί επίσης πως η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται και στον πατριωτισμό της ίδιας της Πολιτείας. Υποχρεούται να μεριμνά για τους πολίτες και όχι να τους εξαπατά. Να γραφεί, τέλος, πως η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται και στον πατριωτισμό των κομμάτων. Ενα κόμμα δεν είναι πατριωτικό επειδή απλώς το διακηρύχνει. Δείχνει με τις πράξεις και τη στάση του πως προτεραιότητά του είναι ο πολίτης και όχι το κομματικό συμφέρον. 

Με δυο λόγια: μήπως πρέπει να ξανασκεφθούμε, ειδικά μέσα στις σημερινές δύσκολες συνθήκες, διάφορες μορφές πατριωτισμού που ως τώρα μας διέφευγαν; 

Η τιμιότητα είναι μια μορφή υψηλού πατριωτισμού. Η τήρηση των υποχρεώσεών μας. Η έλλογη πλην ανυποχώρητη υπεράσπιση των δικαιωμάτων μας. Ο χαμηλός τόνος της φωνής μας. Ο πατριώτης δεν έχει ανάγκη από ρητορείες και υστερίες. Σκέφτεται και εργάζεται ψύχραιμα, δημιουργικά και υπερήφανα. Εκφραση πατριωτισμού είναι και η δημιουργία. Πιστεύω, όμως, πως η υπερηφάνεια είναι, ίσως, η ανώτατη μορφή πατριωτισμού. Η μιζέρια είναι πράξη αντιπατριωτική.