ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ: «Είναι η πολιτική και το κράτος δικαίου, ηλίθιε...»

Tου ΤΙΜΟΤΗΥ GARTON ASH

Kαθηγητή Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. 

Με µία ευπρόσδεκτη επίδειξη αποφασιστικότητας, οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) ανακάλεσαν την πρόσκληση του ουκρανού προέδρου Βίκτορ Γιανούκοβιτς σε σηµαντικές συναντήσεις που θα είχε στις Βρυξέλλες . Οτιδήποτε άλλο θα συνιστούσε µία οικτρά ανεπαρκή απάντηση στην εξοργιστική «παρα-πουτινική» καταδίκη της πολιτικής αντιπάλου τού Γιανούκοβιτς, της Γιούλια Τιµοσένκο, σε επτά χρόνια φυλάκιση, 139 εκατ. ευρώ πρόστιµο και τρία χρόνια αποκλεισµό από οποιοδήποτε πολιτικό αξίωµα µετά την αποφυλάκισή της.

Νωρίτερα, όταν ερωτήθηκε για το προγραµµατισµένο ταξίδι του στις Βρυξέλλες, ο Γιανούκοβιτς φέρεται να είπε: «Θα πετάξω προς τα εκεί όπως και να έχει την Πέµπτη. ∆εν θα ικετεύσω κανέναν. Αν χρειαστεί θα πετάξω και πιο µακριά». Πιο µακριά; Αυτό το διφορούµενο σχόλιο ίσως αναφέρεται στο προγραµµατισµένο ταξίδι του στην Κούβα και στη Βραζιλία. Αλλά µήπως, µε τη δική του αντίληψη, τον οδηγήσει στη Μόσχα;

Η ΕΕ δεν θα πρέπει να δεχτεί να πέσει θύµα εκβιασµού από το Κίεβο και την υποκρυπτόµενη απειλή του: «Αν δεν µας δεχτείτε όπως είµαστε, θα πάµε µε τη Ρωσία». Στην πραγµατικότητα, αν και οι µέθοδοι της πολιτικά ενορχηστρωµένης δικαιοσύνης είναι δικές του, ούτε ο Βλαντίµιρ Πούτιν είναι ευχαριστηµένος µε την καταδίκη της Τιµοσένκο. Καταδικάστηκε για µία βουτηγµένη στη διαφθορά συµφωνία για το φυσικό αέριο µε τη δική του Ρωσία. Κανένας δεν ανησυχεί περισσότερο για όλα αυτά από τον δυτικό γείτονα της Ουκρανίας, την Πολωνία, η οποία είναι η πιο σταθερή σύµµαχος του Κιέβου και υποστηρικτής της στην ΕΕ. Σε µία συµβολική έκφραση αυτής της φιλίας, η Πολωνία και η Ουκρανία θα φιλοξενήσουν από κοινού το ευρωπαϊκό πρωτάθληµα ποδοσφαίρου το 2012. Η Βαρσοβία εκµεταλλεύτηκε την πρώτη θητεία της στην κυλιόµενη προεδρία της ΕΕ προκειµένου να πιέσει την Ενωση να µην ξεχάσει τους γείτονές της στην Ανατολή, εν µέσω της κρίσης στην ευρωζώνη και της αναστάτωσης της Αραβικής Ανοιξης.

Εν µέρει µέσω της Βαρσοβίας ο Γιανούκοβιτς έστελνε στους ευρωπαίους ηγέτες µηνύµατα περί πιθα νών συµβιβασµών στην υπόθεση της Τιµοσένκο. Η αντίθεση µεταξύ της πορείας των δύο αυτών χωρών δεν θα µπορούσε να είναι πιο έντονη. Τη στιγµή που η Ουκρανία έκανε αυτή τη δίκη-παρωδία, η Πολωνία διεξήγαγε βουλευτικές εκλογές πιο φυσιολογικά, ήρεµα, ακόµη και βαρετά, από πολλές δυτικοευρωπαϊκές χώρες.

Το αποτέλεσµά τους ήταν η επιστροφή στην εξουσία του µετριοπαθούς κεντροδεξιού κόµµατος Πολιτική Πλατφόρµα, σε συνεργασία µε ένα µικρό αγροτικό κόµµα του οποίου ο ηγέτης σπανίως εµφανίζεται χωρίς το iPad του. Η οικονοµία αναπτύχθηκε κατά 3,8% τον περασµένο χρόνο. Η κυβέρνησή της µέχρι στιγµής διαχειρίστηκε τα ταπεινά καθήκοντα της κυλιόµενης ευρωπαϊκής προεδρίας µε αυτοπεποίθηση. Το να πάει κάποιος στη Βαρσοβία αυτή την εποχή είναι σαν να πηγαίνει στη Μαδρίτη ή στη Ρώµη, αν και είναι λιγότερο πιθανό να συ ναντήσει θυµωµένους διαδηλωτές κατά του καπιταλισµού και εκνευρισµένους αστυνοµικούς.

Γιατί αυτή η τροµερή απόκλιση µεταξύ των δύο χωρών, σηµαντικά τµήµατα των οποίων ανήκαν στις ίδιες αυτοκρατορίες ή κράτη για µεγάλο διάστηµα της Ιστορίας;  

Μερικοί δείχνουν στο διαφορετικό εξωτερικό σκηνικό: το αδύναµο κάλεσµα της ΕΕ και το στιβαρό χέρι της Ρωσίας, ειδικά στη ρωσόφωνη ανατολική Ουκρανία. Αλλοι υποστηρίζουν ότι είναι θέµα οικονοµίας - λες και γίνεται να τη διαχωρίσουµε από την πολιτική ή τους νόµους.

Αλλοι πάλι λένε ότι είναι ζήτηµα βαθέων πολιτισµικών διαφορών. Περπατώντας στα βήµατα του Σάµιουελ Χάντινγκτον, οι οπαδοί του υποστηρίζουν ότι η ανατολική, ορθόδοξη πολιτισµική παράδοση της Ουκρανίας την καταδικάζει σε δηµοκρατική αποτυχία, ενώ η δυτική, καθολική κληρονοµιά της Πολωνίας προκαθορίζει τη δηµοκρατική της επιτυχία. 

Υπάρχει ένας σπόρος αλήθειας σε όλες αυτές τις θεωρίες. Οµως ούτε η γεωγραφία, ούτε η οικονοµία, ούτε και ο πολιτισµός οδηγούν σε µία αναπόφευκτη πορεία. Η πολιτική µπορεί να αλλάξει έναν πολιτισµό και να τον σώσει από τον εαυτό του. Η καλή πολιτική, οι καλοί θεσµοί και τα καλά δικαστήρια µπορούν, δεδοµένης της εποχής και µε λίγη τύχη, να αλλάξουν την πορεία των πραγµάτων. Υποβαθµισµένες, αλκοολικές κοινωνίες - όπως έµοιαζε η Πολωνία στον επισκέπτη της πριν από 40 χρόνια - µπορούν να γίνουν σύγχρονες και ανοικτές.

Και το στοίχηµα της ελευθερίας είναι ότι οι ορθόδοξες, ισλαµικές και ασιατικές κοινωνίες µπορούν να µεταµορφωθούν επίσης. ∆εν πρόκειται απλά για τις σκέψεις ενός παρατηρητή: είναι ένα µάθηµα πολιτικής για την ΕΕ. Στη µετακοµµουνιστική, σηµερινή Ανατολική Ευρώπη, ο αφορισµός του Μπιλ Κλίντον αλλάζει: «Είναι η πολιτική, ηλίθιε...». Η πολιτική και το κράτος δικαίου. 

 Η καταδίκη της Τιµοσένκο έχει σηµασία επειδή και η πολιτική και το κράτος δικαίου έχουν πάρει λάθος κατεύθυνση. Για αυτό η ΕΕ δεν πρέπει να δείξει επιείκεια. Αν ο πρόεδρος Γιανούκοβιτς θέλει να πετάξει πιο µακριά - στην Καµτσάτκα ας πούµε - πρέπει να του ευχηθούµε «καλό ταξίδι».