Το μεγάλο "τρίλημμα"

Toυ ΜΙΧΑΛΗ ΜΗΤΣΟΥ

Σε ένα άρθρο του που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στη «Ρεπούμπλικα», ο καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας στο Χάρβαρντ Ντάνιελ Ρόντρικ ανέπτυξε μια ενδιαφέρουσα θεωρία.  

Για την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα - υποχώρηση των δημοκρατιών στις πλούσιες χώρες, ενίσχυση των εθνικισμών, αύξηση της ανεργίας, παρακμή της μεσαίας τάξης - ευθύνεται η αδυναμία μας να αντιμετωπίσουμε ένα πολιτικό «τρίλημμα». Τα συστατικά αυτού του τριλήμματος είναι η δημοκρατία, η εθνική κυριαρχία και η παγκοσμιοποίηση. Καθώς δεν συμβιβάζονται και τα τρία μεταξύ τους, πρέπει να παραιτηθούμε τουλάχιστον από το ένα.

Ο γάλλος οικονομολόγος Ζαν-Πολ Φιτουσί απορρίπτει αυτό το σχήμα. 

Αν παραιτηθούμε από τη δημοκρατία, σημειώνει στην ίδια εφημερίδα, παραιτούμαστε αυτομάτως και από την εθνική κυριαρχία, αφού η πρώτη δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη δεύτερη. Από πουθενά δεν προκύπτει επίσης ότι η εθνική κυριαρχία είναι ασυμβίβαστη με την παγκοσμιοποίηση. Η τελευταία είναι σήμερα ένα φαινόμενο που υπάρχει σε έναν κόσμο αποτελούμενο από εθνικά κράτη. Το καθήκον αυτών των εθνικών κρατών είναι να προστατεύουν τους πληθυσμούς, και προστασία των πληθυσμών δεν σημαίνει προστατευτισμός αλλά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης που επιτρέπουν σε αυτούς τους πληθυσμούς να αντιμετωπίσουν τα σοκ της παγκόσμιας οικονομίας.

Αντί να επιμένουμε λοιπόν σε θεωρητικά σχήματα, συνεχίζει ο Φιτουσί, πρέπει να συγκεντρωθούμε στο πραγματικό πρόβλημα της εποχής μας, που είναι η αύξηση των ανισοτήτων. Το πρόβλημα αυτό απειλεί πράγματι τη δημοκρατία, με την έννοια ότι η ελεύθερη έκφραση της λαϊκής βούλησης εμποδίζεται από τις πιέσεις των πλουσίων που ελέγχουν τα σχολεία, τα πανεπιστήμια, τα μέσα ενημέρωσης, τα ερευνητικά ιδρύματα. Ακόμη κι αν η τυπική ισότητα γίνεται σεβαστή, υπάρχουν κατηγορίες πολιτών που επηρεάζουν το αποτέλεσμα της καθολικής ψηφοφορίας δυσανάλογα πολύ σε σχέση με τον αριθμό τους.

Οι ανισότητες έχουν αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες πολύ περισσότερο στις Ηνωμένες Πολιτείες απ' ό, τι στην Ευρώπη. Εκεί, όμως, ο Μπαράκ Ομπάμα προσπαθεί με το Πρόγραμμα για την Απασχόληση ύψους 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Εδώ η απουσία μιας ευρωπαϊκής διακυβέρνησης εμποδίζει τη λύση. Η ευρωπαϊκή δημοκρατία είναι ατελής και θα παραμένει ατελής όσο οι ψηφοφόροι στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και τις άλλες χώρες δεν εκλέγουν μια ευρωπαϊκή κυβέρνηση που θα έχει μια πραγματική κυριαρχία σε όλη την ήπειρο. Η κυβέρνηση αυτή θα πρέπει να μπορεί να επιβάλει τον σεβασμό συγκεκριμένων κανόνων. Και το πόσο αυτοί οι κανόνες είναι αναγκαίοι το δείχνει η αποτυχία της ιδεολογίας των αγορών, σύμφωνα με την οποία οι αγορές είναι τέλειες και δεν χρειάζονται έλεγχο.

Αν σήμερα μια αγορά δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς νόμους - καταλήγει ο γάλλος αναλυτής -, οι νόμοι αυτοί δεν είναι δυνατόν να επιβληθούν χωρίς εθνική κυριαρχία. Οσο δεν υπάρχει μια πραγματική ευρωπαϊκή κυβέρνηση, η σταθερότητα θα παραμένει άπιαστο όνειρο.