Η ανάγκη υπεροχής από τους άλλους

Tου Σεραφειμ Κωνσταντινιδη

serkon@otenet.gr

Το οικονομικό πρόβλημα πρέπει να θεωρείται υπόθεση των ειδικών, όπως συμβαίνει με την οδοντιατρική! Αν οι οικονομολόγοι καταφέρουν να τους αντιμετωπίζουν όλοι ως ταπεινούς και ικανούς ανθρώπους, στο ίδιο επίπεδο με τους οδοντιάτρους, θα ήταν υπέροχο.

Με τη φράση αυτή κατέληγε πραγματεία του με τον τίτλο «Οικονομικές δυνατότητες των εγγονιών μας» ο οικονομολόγος Τζον Κέινς, στην οποία προειδοποιούσε: «Μην υπερβάλλουμε στη σημασία του οικονομικού προβλήματος, ούτε να θυσιάζουμε στις υποτιθέμενες προτεραιότητές του άλλα θέματα μεγαλύτερης και περισσότερο μόνιμης, σημασίας».  

Στη μελέτη που δημοσιεύθηκε το 1930, στη διάρκεια της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης του αιώνα, ο οικονομολόγος που έσωσε την παγκόσμια οικονομία, δίνει μια διαφορετική εξήγηση για το μέλλον μετά την κρίση. Ισως χρήσιμη, σήμερα, καθώς δεν φαίνεται να συνεισφέρουν ιδιαίτερα στο ξεπέρασμα της κρίσης όσοι έχουν αναλάβουν το έργο. Αφού δεν διαφαίνεται εύκολη λύση στο ορατό μέλλον, καλύτερα να αρχίσουμε να βλέπουμε διαφορετικά τη ζωή και την κοινωνία, ή τουλάχιστον να γνωρίζουμε τι προτείνει ο διακεκριμένος οικονομολόγος.

Οι ανάγκες των ανθρώπων μοιάζουν απεριόριστες, αλλά ο Κέινς θεωρεί ότι ανήκουν σε δύο κατηγορίες: Τις απόλυτες ανάγκες, τις οποίες αισθανόμαστε όποια κι αν είναι η κατάσταση των άλλων ανθρώπων· τις σχετικές ανάγκες, με την ικανοποίηση των οποίων αισθανόμαστε ανώτεροι από τους άλλους. Η δεύτερη αυτή κατηγορία αναγκών, με τις οποίες αισθανόμαστε υπεροχή, είναι απεριόριστες και μας οδηγούν συνεχώς σε ανώτερο επίπεδο αναγκών και απαιτήσεων.

Το συμπέρασμα του διάσημου οικονομολόγου έχει ενδιαφέρον και με μια έννοια είναι προφητικό: «Αν υποθέσουμε ότι δεν θα γίνει σημαντικός πόλεμος, ούτε σημαντική αύξηση πληθυσμού, το οικονομικό πρόβλημα μπορεί να λυθεί ή να διαφανεί η λύση του σε εκατό χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι το οικονομικό πρόβλημα –αν δούμε στο μέλλον– δεν είναι μόνιμο πρόβλημα της ανθρωπότητας». Το πολύ, να διατηρηθεί εκατό χρόνια!

Απλώς, οι άνθρωποι πρέπει να προσεγγίσουν τις «πραγματικές αξίες της ζωής», στις οποίες δεν περιλαμβάνεται η υπεροχή από τους άλλους, όπως επιδιώκουν. Φαίνεται μάλιστα ότι και στην κρίση του ’30 υπήρχε ψυχολογικό θέμα, καθώς ως παράδειγμα «νευρικού κλονισμού» αναφέρει τις «δυστυχισμένες γυναίκες των εύπορων τάξεων, που έχουν εγκαταλείψει τις παραδοσιακές ασχολίες τους και είναι ανίκανες να βρουν κάτι περισσότερο διασκεδαστικό από το μαγείρεμα, το καθάρισμα και το ράψιμο». Εχασαν το κίνητρο της οικονομικής ανάγκης και έγιναν δυστυχισμένες…

Ισως με την άνοδο της ανεργίας υιοθετήσουμε και την πρότασή του για εργασία στην περίοδο της κρίσης. Ωράριο τριών ωρών και εβδομαδιαία εργασία δεκαπέντε ωρών! Η εργασία αυτή επαρκεί για την εξασφάλιση των αναγκαίων, αλλά και την απαραίτητη ψυχολογική ηρεμία.

Τελικά, το 1930, οι άνθρωποι ήταν πολύ απαισιόδοξοι!