«Η ΠΟΛΙΣ ΕΑ­ΛΩ ». ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ

Γράφει ο Υπτγος ε.α. Βασίλειος Διάμεσης,

τ. Καθηγητής ΣΣΕ, Μέλος ΔΣ ΣΕΕΘΑ

Θα ε­θε­ω­ρού­μην κομί­ζων γλαύ­κα εις Α­θή­νας, ε­άν σας παρέ­θε­τα μια απλή και ξηρά αφή­γηση των γεγονό­των, τα οποί­α άλλω­στε εί­ναι λί­γο πολύ γνω­στά. Δεν μπορού­με όμως, παρά να σταθού­με σε ορισμέ­να από αυ­τά.

Η ιστορί­α τιμω­ρεί τους λαούς που παραμε­λούν την άμυ­να τους. Ό­ταν ανήλθε στο θρό­νο ο Κωνσταντί­νος Παλαιολόγος, ανε­λάμβανε το σταυ­ρόν του μαρτυ­ρί­ου που του ε­πε φύ­λασσε η μοί­ρα της Ι­στορί­ας. Πε­ριε­βλή­θη τον ακάνθινο στέ­φανο του αγω­νιώντος Βυζαντί­ου. Γιατί ό­μως; Η Πό­λη πε­ριζώ­νε­ται από παντού από τον ε­χθρό, σε διάστημα πολλών ή­δη ε­τών. Δε διαθέ­τει οργανω­μέ­νο σύ­στημα άμυ­νας, ού­τε ικανή φρου­ρά.

Την 29η Μαΐ­ου ο Ελληνισμός θρηνεί. Αλλά και θυ­μάται, συ­γκρί­νει, προβληματί­ζε­ται. Στη διαδρομή της Ι­στορί­ας, ό­λα σχεδόν τα Έ­θνη έ­χουν να καταγράψουν σε­λί­δες δό­ξης, αλλά και καταισχύ­νης. Εί­ναι λοιπόν προφανές ό­τι, ό­πως διδασκό­με­θα και ε­ορτάζου­με τις ε­πιτυ­χί­ες μας, κατά παρό­μοιο τρό­πο πρέ­πει να προβληματιζό­με­θα και διδασκό­με­θα από τις αποτυ­χί­ες και τα λάθη μας. Αυτά όμως πρέ­πει να μην ε­παναλαμβάνονται και να εί­ναι κατά το δυ­νατόν ε πανορθώσιμα. Νομί­ζω ό­τι πε­ριττεύ­ει να αναφέρω σχε­τικά παραδείγματα. Ο διαπρε­πής Βρε­τανός Βυ­ζαντινολόγος, Σερ Στί­βεν Ράνσιμαν αναφέ­ρει στο έργο του, «Η Ά­λω­ση της Κωνσταντινουπόλε­ως », τα ε­ξής: «Αυ­τή η Δ’ Σταυ­ροφορί­α του 1204 έ­θε­σε τέρμα στην παλιά Α­νατολική Αυτοκρατορί­α ως υ­πε­ρε­θνικό κράτος. Η Αυ­τοκρατορί­α πουαποκαταστάθηκε από τον Μιχαήλ Παλαιολό­γο το 1261 δεν ή­ταν πια η κυ­ριαρχού­σα δύ­ναμη στη Χριστιανική Α­νατολή. Ο Αυ­τοκράτωρ ε­ξακολου­θού­σε να εί­ναι, του­λάχιστον σταμάτια των Ανατολικών, ο Ρω­μαί­ος αυ­τοκράτορας, αλλά στην πραγματικό­τητα ή­ταν μό­νοέ­νας ηγε­μό­νας με­ταξύ άλλων, εξ ίσου ή πε­ρισσό­τε­ρον ισχυ­ρών ».

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολό­γος, ό­ταν ε­πέ­στη η στιγμή, ή­ταν αδύ­νατο να ξεφύ­γει από το πε­πρω­μέ­νο που του εί­χαν υ­φάνει οι κληρονομικές και ιστορικές του καταβολές. Ή­ταν Έλληνας και συγχρό­νως Αυ­τοκράτωρ. Με­τέ­φε­ρε, μέ­σα από τα βάθη των αιώ­νων, το Λε­ω­νί­δα της Σπάρτης και τον Κό­δρο των Α­θηνών. Η απάντηση ε­πομέ­νως προς τον Μω­άμεθ ή­ταν αναμε­νό­με­νη. «Κοινή γαρ γνώ­μη αυ τοπροαιρέ­τως αποθανού­μεν και ου φεισό­μεθα της ζω­ής ημών ».

Έ­μεινε, παρά τις δε­λε­αστικές προτάσεις, πολέ­μησε και χάθηκε μαχό­με­νος στην Πύ­λη του Ρω­μανού. Η Πόλη δεν παραδό­θηκε, αλλά καταλή­φθηκε ό­ταν έ­πε­σε και ο τε­λευ­ταί­ος υ­πε­ρασπιστής της.

Ό­σο για το με­γαλεί­ο και τα ε­πιτεύγματα του Βυ­ζαντί­ου και της αρχαί­ας Ελλάδος, ας θυ­μηθού­με τα λό­για του καθηγητού της Οξφόρδης Σερ Λί­βινγκστον: «Εάν ε­πρό­κειτο τα πάντα να καταστραφούν, δύ­ο μό­νο φάροι θα ή­θε­λα να διασω θούν. Ο Παρθε­νών και η Α­γί­α Σοφί­α, η οποί­α εί­ναι η συ­νισταμέ­νη του ολοκληρω­μέ­νου Βυ­ζαντινού πολιτισμού, ό­πως και ο Παρθε­νών εί­ναι το κορύ­φω­μα της αθηναϊ­κής με­γαλοφυ­ΐ­ας. Οι Έλληνες μπορούν να εί­ναι υ­πε­ρή­φανοι και για τα δύ­ο».

Χάσαμε το καλλιτε­χνικό και πνευ­ματικό αριστούργημα παγκοσμί­ου ακτινοβολί­ας, την Α­γί­α Σοφί­α, και μαζί μας ό­λος ο πολιτισμέ­νος κό­σμος. Αν θέ­λου­με λοιπόν να διατηρή­σου­με τον Παρθε­νώ­να, τον τηλαυ­γή αυ­τό φάρο της ανθρω­πό­τητας, ας έ­χου­με κατά νουν,συ­νε­χώς και αδιαλεί­πτως, τα λό­για του διαπρε­πούς συγγραφέ­α Στέ­φαν Τσβάιχ, από το μνημειώ­δες έργο του, «Οι μεγάλες ώ­ρες της Ανθρω­πό­τητας »:
«Στην Ι­στορί­α, ό­πως και στη ζω­ή, καμιά λύ­πη, καμιά με­ταμέ­λεια δε μπορούν ν’ αναπληρώ­σουν την απώλεια μιας μοιραί­ας στιγμής ό­πως και χί­λια χρό­νια δεν μπορούν να ε­ξαγοράσουν μιας ώ­ρας απε­ρισκε­ψί­α ».

«Η ανθρω­πό­τητα δε θα μπορέ­σει ποτέ να ε­κτιμή­σει εις ό­λη του την έ­κταση το κακό που μπή­κε από την Κερκόπορτα ε­κεί­νη τη μοιραί­α ώ­ρα, ού­τε τι έ­χασε ο κό­σμος του πνεύ­ματος με την κατάληψη του Βυ­ζαντί­ου ».

Πως πα­ρου­σιΑζε­ται Ομως η κα­τΑστα­ση και η γε­νικΟτε­ρη εικΟνα του Βυ­ζαντΙου λΙγα χρΟνια προ της α­λΩσ ε­ως; Κάθε άνθρω­πος και κάθε Έ­θνος εί­ναι στε­νά συνδε­δε­μέ­να με την Ι­στορί­α και το παρελθόν τους και δεν εί­ναι εύ­κολο να απε­μπλακούν από αυ­τά. Μια σειρά λαμπρών αυ­τοκρατό­ρων - στρατηλάτων, ό­πως ο Νικηφό­ρος Φω­κάς, ο Ιω­άννης Τσιμισκής και ο Βασί­λειος ο Βουλγαροκτό­νος, θα οδηγή­σουν το Βυ ζάντιο σε πολε­μικούς θριάμβους, αλλά και σε ειρηνικά ε­πιτεύγματα, έ­τσι ώ­στε η πε­ρί­οδος 945-1025, δί­καια να ονομασθεί ε­ποχή της με­γαλύ­τε­ρης ακμής και δό­ξας της με­γάλης Ελληνικής Αυ­τοκρατορί­ας. Είναι βέβαιο όμως ότι το «τηρή­σαι τα αγαθά χαλε­πώ­τε­ρον του κτή­σασθαι ».

Ποια Ηταν Ομως η αρχΗ και τα αΙτια της πα­ρακμΗς; Ό­ταν πέ­θανε ο Βασί­λειος ο Β΄, το 1025, τα σύ­νορα του Βυ­ζαντί­ου ε­κτεί­νονταν από το Δού­ναβη, ως την Αρμε­νί­α και τη Συ­ρί­α. Η στρατιω­τική του ισχύς και ο πληθυ­σμός του, μαζί με την πολιτιστική και θρησκευ­τική του ακτινοβολί­α, το καθιστού­σαν μια με­γάλη παγκό­σμια δύ­ναμη της ε­ποχής. Η θέ­ση του Βυ­ζαντί­ου και η πρό­σφατη ε­πέ­κταση των ε­δαφών του, θα προκαλέ­σουν οικονομική άνοδο και ευ­ημε­ρί­α, που θα εμφανιστούν πιο έ­ντονα στην πρω­τεύ­ου­σα και λιγό­τε­ρο ή και καθό­λου στις ε­παρχί­ες.

Αυ­τή η ευ­ημε­ρί­α και η μη ύπαρξη αξιόλογου ε­ξω­τε­ρικού ε­χθρού την ε­ποχή ε­κεί­νη, θα δημιουργή­σουν στους ηγέ­τες και την αριστοκρατί­α της Πό­λης έ­να πνεύ­μα ασφαλεί­ας, που δεν θα αργή­σει να προκαλέσει τάσεις ευ­ζω­ί­ας, ευ­δαιμονισμού, ραστώ­νης ή ακό­μη και αδιαφορί­ας, τό­σο για τη στρατιω­τική οργάνωση και ασφάλεια του Κράτους, ό­σο και για τα προβλή­ματα των ε­παρχιών.

Έ­τσι, κατά την ε­ποχή των διαδό­χων του Βασιλεί­ου του Β΄, θα αρχί­σει να εμφανί­ζε­ται δυ­σαρέ­σκεια, κυ­ρί­ως των Α­νατολικών ε­παρχιών, έ­ναντι του κέ­ντρου. Η ανισό­τητα αυ­τή θα ενισχυ­θεί από θρησκευ­τικές διακρίσεις, διωγμούς και, κυ­ρίως, καταπιε­στική φορολογική πολιτική, που θα φέ­ρει οικονομική κρί­ση στους μικρούς και με­σαί­ους ιδιοκτή­τες γης Ό­μως οι άνθρω­ποι αυ­τοί αποτε­λού­σαν βάθρο για τη στρατιω­τική οργάνω­ση και ασφάλεια του Κράτους, γιατί, εί­τε σαν Α­κρί­τες, εί­τε σαν προσω­πικό του στρατού των Θε­μάτων,έ­διναν τον ε­θνικό χαρακτή­ρα στο Βυ­ζαντινό στρατό.

Η οικονομική καχε­ξί­α των μικροκτηματιών θα προκαλέ­σει τη με­τακί­νηση τους προς τα αστικά κέ­ντρα, ε­νί­σχυ­ση των με­γάλων κτημάτων των στρατιω­τικών ε­παρχιών και, τέ­λος, τάσεις ανυ­πακοή ς των τε­λευ­ταί­ων προς τον Αυ­τοκράτορα.

Η στρατιω­τική οργάνω­ση του Βυζαντί­ου θα δε­χθεί έ­να αληθινά καί­ριο πλήγμα, ό­ταν ο Κωνσταντίνος ο Μονομάχος θα ε­πε­κτεί­νει το μέ­τρο ε­ξαγοράς της στρατιω­τικής θητεί­ας και στις δυ­σαρε­στημέ­νες Α­νατολικές ε­παρχί­ες. Συγχρό­νως, η κε­ντρική ε­ξου­σί­α θα γί­νει από­λυ­τα συ­γκε­ντρω­τική και θα πε­ράσει στα χέ­ρια διανοού­με­νων γραφειοκρατών της πρω­τεύ­ου­σας. Α­πό την εποχή αυ­τή παρατηρεί­ται ε­νί­σχυ­ση του μισθοφορικού στρατού και, αντί­στοιχα, αποδυ­νάμω­ση του στρατού των θε­μάτων, που, κυ­ριολε­κτικά, θα μείνουν σχε­δόν ανυ­πε­ράσπιστα. Αυ­τές οι συνθή­κες θα ε­πιδεινω­θούν, συν τω χρό­νω, από γε­νική αποδιοργάνω­ση του Κράτους, δυ­ναστικές έ­ριδες και στρατιωτικές ε­παναστάσεις.

Έ­τσι, μέ­σα σ’ αυ­τό το γε­νικό κλί­μα, θα εμφανισθούν πε­ρί τα μέ­σα του 11ου αιώ­να, στα Α­νατολικά σύνορα, οι Ογού­ζοι ή Σελτζού­κοι Τούρκοι, λαός νομαδικός και πολε­μικός. Φανατισμέ­νοι από τα κηρύγματα του Ι­σλάμ, θα προσπαθή­σουν να κυ­ριαρχή­σουν στις Α­νατολικές ε­παρχί­ες. Ολιγαρκείς και ανθε­κτικοί πολε­μιστές, ε­ξαί­ρε­τοι ιππείς και τοξό­τες, μπορού­σαν να με­τακινού­νται εύ­κολα, να ε­πιτί­θε­νται αιφνιδιαστικά και να φεύ­γουν γρή­γορα. Φαί­νε­ται ό­μως, ό­τι και το Σχί­σμα των Εκκλησιών, το 1054, άσκησε σημαντική ε­πί­δραση στην ε­πιδείνω­ση της κατάστασης.

Με­τά από λί­γα χρό­νια ακολου­θεί η ολοκληρω­τική καταστροφή ε­νός ευάριθμου αλλά ανομοιογε­νούς μισθοφορικού στρατού, στη γνω­στή μάχη του Ματζικέρτ, κοντά στη λί­μνη Βαν της Α­νατολί­ας, το 1071. Τα αποτε­λέ­σματα ή­ταν τραγικά για τον Ρω­μανό Δ’ Διογένη και το Βυ­ζάντιο.

Τι ε­πα­κολοΥθησε στη συ­νΕχεια; Η τύ­φλω­ση του Ρω­μανού και ο εμφύλιος πό­λε­μος θα ε­πιτρέ­ψουν στον Αλπ Αρσλάν την ολοκληρω­τική σχε­δόν κατάληψη της Μ. Α­σί­ας και την ε­γκαθί­δρυ­ση σ’ αυτή, μέ­σα σε 10 χρό­νια, ε­νός ισχυ­ρού τουρκικού κράτους.

Με τον τρό­πο αυ­τό, οι Τούρκοι ε­πέ­τυ­χαν μέ­σα σε 10 μόνο χρό­νια (1071-1081) ό,τι δεν ε­πέ­τυ­χαν οι Ά­ραβες σε 3 ολό­κληρους αιώ­νες.

Η 2η χαριστική βολή θα δοθεί με­τά από 105 χρό­νια, το 1176, στη μάχη του Μυ­ριοκέ­φαλου, που βρί­σκε­ται στις πηγές του Μαιάνδρου Α­κά, της σημε­ρινής πόλε­ως Ντε­νισλί της Δυ­τικής Μικράς Α­σί­ας. Ό­μως παρά τις δύο αυ­τές αποτυ­χί­ες του Μάτζικερτ και του Μυ­ριοκέ­φαλου, η δυ­ναστεί­α των Κομνηνών, που ε­πακολού­θησε, θε­ω­ρεί­ται γε­νικά σαν πε­ρί­οδος ανόρθω­σης και ακμής του Βυ­ζαντί­ου. Κατά τη διάρκεια της, η Αυ­τοκρατορί­α ό­χι μό­νο κατόρθω­σε να αναδιοργανω­θεί, αλλά απέ­κρου­σε σημαντικούς ε­χθρούς ό­πως Νορμανδούς, Σταυροφόρους και Τούρκους και κατάφε­ρε να ε­πε­κτεί­νει και σταθε­ροποιή­σει τα σύ­νορα της τό­σο στην Ευ­ρώ­πη, ό­σο και στη Μικρά Α­σί­α. Το πιο σοβαρό πλήγμα καταφέρθηκε από τους Σταυ­ροφό­ρους το 1204.

Ο γνωστός διαπρε­πής Βυ­ζαντινολό­γος Ράνσιμαν, γράφει: «Η δυ­νατό­τητα κατακτή­σε­ως της Πό­λης υ­πό των Οθω­μανών οφεί­λε­ται στο έ­γκλημα των Σταυ­ροφό­ρων. Στις 29 Μαΐου 1453 έ­νας πολιτισμός σαρώ­θηκε αμε­τάκλητα ». Έ­τσι κατερρί­φθη και το άπαρτο της Βασιλεύ­ου­σας. ΠΩς ε­ξε­λΙχθηκε η κα­τΑστα­ση; Η ί­δρυ­ση και γρή­γορη σχε­τικά ε­πέκταση του Οθω­μανικού κράτους από τις αρχές του 14ου αιώ­να, δεν οφειλό­ταν μό­νο στη στρατιω­τική του ισχύ και το θρησκευ­τικό φανατισμό των υ­πηκό­ων του. Έ­χει την αιτί­α του, κυ­ρί­ως, στους εμφύ­λιους αγώ­νες κατά την ε­ποχή των διαδό­χων του Μιχαή λ Η΄ Παλαιολόγου, το γνω­στό ε­θνικό σπορ των Ελλή­νων.

Άλλο αί­τιο, της μη έ­γκαιρης καταπολέ­μησης των Οθω­μανών στη Μ. Α­σί­α, ή­ταν η απασχό­ληση του Βυ­ζαντί­ου στη Δύ­ση, για την από­κρου­ση μιας πιθανής ε­πιθέ­σε­ως, που ε­πί χρό­νια προπαρασκευαζό­ταν από τον Κάρολο Ανδε­γαυ­ινό (Charles d’ Anzou). Η επί­θε­ση αυ­τή, τε­λικά, δεν πραγματοποιή­θηκε, αλλά τα ανατολικά ε­δάφη της Αυ­τοκρατορί­ας έ­μειναν για σημαντικό χρό­νο ακάλυ­πτα από δυ­νάμεις, με αποτέ­λε­σμα την ε­πικράτηση ε­κεί των Οθω­μανών.

Πέ­ρα ό­μως από τους παραπάνω λό­γους, η δημιουργί­α στα Βαλκάνια, κατά την ε­ποχή των Παλαιολό­γων, ε­νός ισχυ­ρού Σερβικού κράτους, θα συμβάλει στην αποδυ­νάμω­ση του Βυ­ζαντί­ου και, επομένως, θα βοηθή­σει έμμε­σα την Οθωμανική ε­πέ­κταση. Το 1354 οι Οθω­μανοί πέ­ρασαν στην Ευρώ­πη και κατέ­λαβαν την χερσό­νησο της Καλλί­πολης. Εκεί ε­γκατέ­στησαν αμέσως Τούρκους ε­ποί­κους, κατά τη γνω­στή τακτική τους. Το ευ­ρω­παϊ­κό αυ­τό προγεφύ­ρω­μα των Οθω­μανών και η ανυ­παρξί­α ικανής στρατιω­τικής δύ­ναμης στη Θράκη για να τους αναχαιτί­σει, θα επιτρέ­ψουν την κε­ραυ­νοβό­λα ε­πέ­κταση τους στη Χερσό­νησο του Αί­μου ε­πί του Μου­ράτ του Α΄ (1360-1389) και ιδί­ως του Βαγιαζήτ 1389-1402.

Και ε­νώ ό­λα, σχε­δόν, εί­ναι έ­τοιμα για την κατάκτηση των τε­λευ­ταί­ων προπυργί­ων του Βυ­ζαντί­ου, έ­να αναπάντε­χο γε­γονός θα παρατεί­νει τη ζω­ή του Ελληνικού κράτους για άλλα 50, πε­ρί­που, χρό­νια. Ή­ταν η εμφάνιση ε­νός ισχυ­ρού, μογγολικού στρατού στην ανατολική Μ. Ασί­α, υ­πό τον πε­ρί­φημο για την αγριό­τητα και τις κατακτή­σεις του Ταμερλάνο. Η κρί­σιμη μάχη με­ταξύ Οθω­μανών και Μογγό­λων θα δοθεί στην Ά­γκυ­ρα, στις 28 Ιου­λί­ου 1404. Οι Οθω­μανοί θα συ­ντριβούν ολοκληρω­τικά και θα συλληφθεί αιχμάλω­τος και ο σουλτάνος Βαγιαζήτ, που θα πε­θάνει με­τά από λί­γο στην αιχμαλω­σί­α. Η καταστροφή του Οθω­μανικού στρατού στην Ά­γκυ­ρα και ο θάνατος του Βαγιαζήτ θα προκαλέ­σουν εμφύ­λιους πολέ­μους ε­πί 20, πε­ρί­που, χρό­νια με­ταξύ των διαδόχων του και, μοιραί­α, την ε­ξασθέ­νηση των Οθω­μανών.

Δυ­στυ­χώς ό­μως το Βυ­ζάντιο, την ε­ποχή ε­κεί­νη, δε θα έχει πια τη δύ­ναμη να ανορθώ­θεί και, έ­τσι, δεν θα μπορέ­σει να ε­πω­φε­ληθεί από τις έ­ριδες των Τούρκων. Εί­ναι μια θνή­σκου­σα, μό­νο κατ’ ό­νομα, «Αυτοκρατορί­α ».

Α­πό τους εμφύ­λιους σπαραγμούς των Τούρκων δε θα ε­πω­φε­ληθούν ού­τε οι Βαλκανικοί λαοί ού­τε οι Λατί­νοι. Θα έλθει λοιπόν έ­να νέ­ος Σουλτάνος, ο Μου­ράτ Β΄ (1421-1451), που, ό­χι μό­νο, θα υ­ποτάξει ό­λους τους αποστάτες και τους υ­ποτε­λείς τους στα Βαλκάνια και την Α­σί­α, αλλά θα δημιουργή­σει τις προϋ­ποθέ­σεις για νέ­α σημαντική ε­πέ­κταση της αυ­τοκρατορί­ας του στο Βορρά.

Μέ­σα στην τουρκική πλημμύ­ρα απέ­με­ναν τρεις σημαντικές ελληνικές νησί­δες: η Κωνσταντινούπολη η Πε­λοπόννησος και η Θεσσαλονί­κη. Ο Μου­ράτ θ’ αρχίσει από την τε­λευ­ταί­α, που με­τά από πολιορκί­α, θα καταλάβει και θα καταστρέ­ψει το 1430. Και ε­δώ η σφαγή και ο εξανδραποδισμός των κατοί­κων ή­ταν, σχε­δόν, γε­νικός.

Τι συ­νΕβ η Ομως τα ε­πΟμε­να χρΟνια; Οι συ­στηματικές προσπάθειες του Μω­άμεθ για κατάκτηση της Πό­λης θα αρχί­σουν από το χειμώ­να του 1451/52. Στις 26 Ιανουαρί­ου 1453, δύ­ο γε­νουάτικα πλοί­α με­τέ­φε­ραν 700 πολε­μιστές στη Βυ­ζαντινή πρω­τεύ­ου­σα. Αρχηγός τους ή­ταν ο έ­μπειρος στρατιω­τικός Ιω άννης Ιου­στινιάνης. Στις 23 Μαρτί­ου οι διπλω­ματικές διαπραγματεύ­σεις με τον Σουλτάνο εί­χαν οριστικά αποτύ­χει.

Ο Κωνσταντίνος του έ­γραφε «...και κλεί­ων τας πύ­λας της Πρω­τευού­σης θα υ­πε­ρασπί­σω το λαό μου μέ­χρι της τε­λευ­ταί­ας ρανί­δος του αί­ματος μου».

Στις 17 Α­πριλί­ου κηρύ­χθηκε ε­πί­σημα η πολιορκί­α. Γύ­ρω στις 20 του ιδί­ου μηνός έ­φτασαν στην Πό­λη, φορτω­μέ­να με προμή­θειες, 3 γε­νουάτικα καράβια και 1 βυ­ζαντινό υ­πό τον ικανό και έ­μπειρο καπε­τάνιο Φλαντανέ­λα. Επακολού­θησε φοβε­ρή ναυ­μαχί­α. Υ­πε­ρί­σχυ­σαν οι Χριστιανοί. Ο Σουλτάνος καθή­ρε­σε το ναύ­αρχο του, διέταξε να μαστιγω­θεί και τον άφησε να πε­θάνει στην αφάνεια και τη φτώ­χεια. Εφαρμό­στηκε έ­τσι το γνω­στό στους Τούρκους «τί­μημα της αποτυ­χί­ας ». Η μικρή αυ­τή ε­νί­σχυ­ση ή­ταν και η τε­λευταί­α τονω­τική έ­νε­ση.

Η αναμε­νό­με­νη τε­λικά βοή­θεια από τη Δύ­ση δε θα φθάσει ποτέ. Θα μπορού­σαν άραγε οι Δυ­τικοί της ε­ποχής ε­κεί­νης να φανταστούν ό­τι η, εν τη γε­νέ­σει της τό­τε και με­τέ­πειτα, Οθω­μανική Αυ­τοκρατορί­α θα έ­κρουε απειλητικά τις Πύ­λες της Ευ­ρώ­πης, κατά τις μάχες της Βιέννης με­τά από δύ­ο πε­ρί­που αιώ­νες;

Φαί­νε­ται ό­μως ό­τι η Ιστορί­α εκδικεί­ται και τιμω­ρεί τους αμνή­μονες. Τις ε­πό­με­νες ημέ­ρες, ε­πειδή η κατάσταση ε­ξε­λισσό­ταν δυ­σμε­νώς, πολλοί Βυ­ζαντινοί και ξέ­νοι συμβού­λευαν τον Αυ­τοκράτορα να εγκαταλείψει την Πόλη και να συ­νε­χί­σει τον αγώ­να από την Πε­λοπόννησο. Και η με­γαλειώ­δης απάντηση: «Μου εί­ναι αδύ­νατο να φύ­γω. Ποτέ δε θα σας αφή­σω. Εί­μαι αποφασισμένος να πε­θάνω ε­δώ μαζί σας».

Οι αλλε­πάλληλες αποτυ­χί­ες του Μω­άμεθ, θα τον αναγκάσουν να στεί­λει πρέσβη στον Κωνσταντί­νο. Η πρό­ταση: να του παραδώ­σουν την Πό­λη, με αντάλλαγμα την αποχώ­ρηση του Αυ­τοκράτορα και ό­σων κατοί­κων το ε­πιθυ­μού­σαν με τα υπάρχοντά τους. Η απάντηση διαπνε­ό­ταν από υ­ψηλό πνεύ­μα αποφασιστικότητας, αξιοπρέ­πειας, ευ­θύ­νης, αυ­τοθυ­σί­ας και ή­θους. Ή­ταν το με­γάλο και ηρω­ικό «ΟΧΙ » του τε­λευ­ταί­ου και μαρτυ­ρικού Βυ­ζαντινού Αυ­τοκράτορα. Με αυ­τό, η θυ­σί­α του θα πε­ράσει από την ιστορί­α στο θρύ­λο.

Στις 28 Μαΐ­ου, οι Τούρκοι άρχισαν να με­ταφέ­ρουν κοντά στα τεί­χη σκάλες και διάφορα προκαλύμματα για την έφοδο. Τα ξημε­ρώ­ματα της Τρί­της, 29 Μαΐ­ου, άρχισε η ε­πί­θε­ση σε πολλά μέ­ρη των τειχών, με κύ­ρια ό­μως προσπάθεια στην Πύ­λη του Α­γί­ου Ρω­μανού, ό­που το τεί­χος ή­ταν σχε­δόν κατε­στραμμέ­νο. Δύ­ο έ­φοδοι θα αποτύ­χουν και αμέ­σως οι Τούρκοι θα προχω­ρή­σουν σε τρί­τη με ανανε­ω­μέ­νες δυ­νάμεις. Κατά την έ­φοδο αυ­τή, τραυ­ματί­ζε­ται ο Ιου­στινιάνης, του οποί­ου η αποχώ­ρηση φαί­νε­ται ό­τι παρέ­συ­ρε σε φυ­γή και τους Λατί­νους συ­μπολε­μιστές. Α­πό το κε­νό θα αρχί­σουν να εισβάλουν στην πό­λη χιλιάδες Τούρκοι, που εύ­κολα θα ε­ξου­δε­τε­ρώ­σουν από τα νώ­τα τους υ­πε­ρασπιστές του τείχους τείχους.

Τό­τε ηκού­σθη η κραυ­γή «Η ΠΟΛΙΣ ΕΑ­ΛΩ ». Α­κολού­θησε έ­σχατη αντί­σταση στους δρό­μους της πό­λε­ως. Κατ’ αυ­τή, θα σκοτω­θεί πολε­μώ­ντας σαν απλός στρατιώτης και ο Αυ­τοκράτορας Κωνσταντίνος. Προηγου­μέ­νως ανέ­κραξε ο Έλληνας ηγε­μών: «Δεν υ­πάρχει Χριστιανός να πάρει την κε­φαλήν μου;», ή κατ’ άλλους, «Η πό­λις αλί­σκε­ται και ε­γώ έ­τι ζω;»

Θα ε­πακολου­θή­σει γε­νική λε­ηλασί­α και καταστροφή, κατά την οποί­α, ό­σοι κάτοικοι δε σφαγούν, θα οδηγηθούν στα σκλαβοπάζαρα. Ο θάνατος του Κωνσταντίνου και η κατάληψη της Πό­λης θα σημάνουν την οριστική κατάλυ­ση της χιλιό­χρονης Βυ­ζαντινής Αυ­τοκρατορί­ας και την αρχή της μακράς πε­ριό­δου των δεινών της δου­λεί­ας.

ΕπΙλογος

Το αί­σθημα ασφαλεί­ας, η παραμέ­ληση των ε­παρχιών της πε­ριφέ­ρειας και η εξαγορά της στρατιω­τικής θητεί­ας, σε συνδυασμό με τις ε­σω­τε­ρικές πολιτικές και θρησκευ­τικές έ­ριδες, θα προκαλέ­σουν σταδιακά την αποδιοργάνω­ση του Κράτους και του στρατού, που θα με­ταβληθεί από ε­θνικός σε μισθοφορικό. Η ε­ξασθέ­νηση του στρατού και, κυρί­ως, οι ήττες στο Ματζικέρτ και το Μυ ριοκέ­φαλο, θα γί­νουν αιτί­α σταδιακής ε­γκαταστάσε­ως, αρχικά, και ε­πε­κτάσε­ως, με­τέ­πειτα, των Σελτζού­κων στη Μικρά Α­σί­α και με­θοδικού ε­ξισλαμισμού της.

Η Δ΄ Σταυ­ροφορί­α, το 1204, έ­θε­σε τέρμα στην παλιά Α­νατολική Αυ­τοκρατορί­α ως υπε­ρε­θνικό κράτος. Α­πε­τέ­λε­σε την αρχή του τέ­λους των υ­πολειμμάτων της Αυ­τοκρατορί­ας.

Η φιλοδοξί­α των Δυ­τικών αρχηγών, η ζηλό­τυ­πη πλε­ονε­ξί­α των Ενετών και των συμμάχων τους, καθώς και ο φθό­νος που ο κάθε Δυ­τικός έ­νοιω­θε, ιδί­ως με­τά το σχί­σμα, ε­ναντί­ον της Βυ­ζαντινής εκκλησί­ας, έ­στρε­ψαν τα ό­πλα κατά της Πόλης. Κατάφε­ραν καί­ριο πλήγμα κατά του Βυζαντί­ου, σε ό,τι εί­χε απομεί­νει, γε­γονός που απε­τέ­λε­σε και το «κύ­κνειο άσμα » της πάλαι ποτέ κραταιάς Αυ­τοκρατορί­ας.

Η βοή­θεια που ανε­μέ­νε­το ματαί­ως από τη Δύ­ση, το κρί­σιμο 1453, δεν έ­φθασε ποτέ. «Δεν εί­ναι εύ­κολες οι θύ­ρες ό­ταν η χρεί­α τες κουρταλεί », γράφει ο ε­θνικός μας ποιητής

Η Ελλάς, λό­γω ειδικών γε­ω­πολιτικών και ιστορικών συνθηκών, αντιμε­τώ­πιζε, σχε­δόν, πάντοτε πρό­βλημα ε­πιβιώ­σε­ως. Κάποιος ξέ­νος ιστορικός έ­γραψε: «Λαμβανομέ­νων υ­πό­ψη της θέ­σε­ως της Ελλάδος και του ολιγάριθμου των Ελλή­νων, σχε­δόν σε ό­λη τη διαδρομή της Ι­στορί­ας, η ε­πιβίω­ση και η παρού­σα κατάστασή της ως ανε­ξάρτητου Έ­θνους εις την ε­λευ­θέ­ραν Ευ­ρώπην, προκαλεί έκπληξιν ».

Με βάση ό­λα τα ιστορικά προηγού­με­να, οι Έλληνες έπρε­πε να εί­χαν ε­ξαφανιστεί, αφή­νοντας τό­σα λί­γα ί­χνη, ό­σα οι Ασσύ­ριοι, οι Φοί­νι κες, οι Σου­μέ­ριοι και οι Χετταί­οι. Ωστό­σο, ο με­λε­τητής της Ι­στορί­ας δοκιμάζει και την αντί­θε­τη έκπληξη, πώς, δηλαδή, η Ελλάδα δεν κατόρθω­σε να καταστεί το κέ­ντρο ε­νός με­γάλου Οικουμε­νικού Κράτους. Η απάντηση εί­ναι, η «διχό­νοια η δολε­ρή », που ε­πικαλεί­ται και ο Εθνικός μας ποιητής. Τα ελληνικά κρατί­δια ε­μάχοντο με­ταξύ των και μερικά από αυ­τά ζητού­σαν τη βοή­θεια της Ρώμης ή του κοινού ε­χθρού για να νική­σουν τους αντιπάλους τους. Με­ρικοί αρχηγοί διέ­φευ­γαν στο ε­χθρικό στρατό­πε­δο και ε­γέ­νοντο σύμβου­λοι των αντιπάλων.

Βέβαια, ο άνθρω­πος πρέ­πει να διδάσκε­ται από την εκ προσω­πικής ε­μπειρί­ας συμφοράν. Ο Αισχύ­λος λέ­γει: «Πάθει μάθος ».

Οι λαοί οφείλουν να διατηρούν την ιστορική τους μνή­μη δια να διδάσκονται από τις συμφορές των προηγου­μέ­νων γε­νε­ών. Η συ­νειδητή πορεί­α του τε­λευ­ταί­ου Έλληνα αυ­τοκράτορα και των ολί­γων συ­μπολε­μιστών του προς το θάνατο, θα αποτε­λέ­σει βραδυ­φλε­γή βόμβα στα θεμέ­λια της Οθω­μανικής αυ­τοκρατορί­ας. Επί αιώ­νες θα χαλυ­βδώ­νει τη θέ­ληση του Έθνους για αποτί­ναξη του ζυ­γού και αποκατάσταση της ε­λευ­θε­ρί­ας του. Οι αγώ­νες και οι θυ­σί­ες του Ελληνισμού, για 400 χρό­νια, θα έ­χουν σαν φάρο και σύμβολο το «Μαρμαρω­μέ­νο Βασιλιά », που με την ηρω­ική θυ­σί­α του θα πε­ράσει στο Πάνθε­ο των ηρώ­ων της Ελληνικής Ι­στορί­ας.

Εις το σύνθημα «έ­χουν γνώ­σιν οι φύλακες », ε­μείς απαντού­με: «Φύ­λακες γρηγορεί­τε»