Δεν φτάνει να σκοτώσει κανείς μια φορά. Οι νεκροί επιστρέφουν...

Τoυ Ηλια Μαγκλινη

«Στον τραγικό κόσμο οι νεκροί επιστρέφουν», γράφει ο Γιαν Κοτ στη μελέτη «Θεοφαγία» (εκδ. Εξάντας). «Η πιο συγκλονιστική εμπειρία του Μακμπέθ ήταν η εμφάνιση του φαντάσματος του Μπάνκο στο δείπνο. Τότε μόνο πρωτοκατάλαβε πως δεν φτάνει να σκοτώσει κανείς μια φορά. Οι νεκροί επιστρέφουν». 

Είναι εκπληκτικό με ποιο τρόπο ο κόσμος μας μετατρέπεται ανά πάσα στιγμή σε σκηνή τραγωδίας. Παράδειγμα, η Λιβύη και ενδεχομένως ο ισλαμικός κόσμος ευρύτερα. Τα φαντάσματα που γεννιούνται σήμερα μαζικά σε όλους αυτούς τους τόπους, τα οποία θα στοιχειώσουν δέκα, είκοσι ή και περισσότερα χρόνια αργότερα τους επιζώντες, κυρίως τους σημερινούς νέους των τόπων αυτών.

Στο ισραηλινό «Βαλς με τον Μπασίρ» τα στοιχειά που προέκυψαν από τις σφαγές στο στρατόπεδο της Σατίλα, το 1982 στον Λίβανο, καταδιώκουν σαν Ερινύες έναν άνθρωπο που είχε έστω και έμμεση συμμετοχή στον χαμό των αμάχων, νέο παιδί τότε, όταν υπηρετούσε τη θητεία του.

Η περίπτωση κρατών όπως η Λιβύη έχουν βέβαια τη δική τους ιδιαιτερότητα. Δεν αρκεί ένας πόλεμος ή οι βομβαρδισμοί για να στοιχειώσει ένας τόπος, ένα έθνος. Επί σειρά δεκαετιών η Λιβύη γεννά πτώματα και αυτά με τη σειρά τους φαντάσματα. Φυλακισμένους, βασανισμένους, εκτελεσμένους, νεκρούς που επιστρέφουν διαρκώς. Και πάλι ο Γιαν Κοτ: 

«Η επιστροφή των νεκρών και οι πεισματικές απαιτήσεις τους είναι η πιο εμφανής μορφή του πεπρωμένου, τόσο στην αρχαία όσο και στην ελισαβετιανή τραγωδία. Εως το τέλος, οι νεκροί δεν θέλουν να πεθάνουν. Οι ζωντανοί είναι τελικά η τροφή τους. Οι διάδοχες γενιές πρέπει να ικανοποιούν τις απαιτήσεις των νεκρών, να δίνουν νόημα στην ήττα τους και να αποκαθιστούν τη δικαιοσύνη στον κόσμο. Ομως αυτή η μεσολάβηση μέσα από τον χρόνο και την Ιστορία απολήγει κι αυτή σε τραγωδία, με νέα πτώματα να γεμίζουν τη σκηνή. Οι νεκροί τρώνε τους ζωντανούς».

Πέρα από τις διπλωματικές, στρατιωτικές, οικονομικές παραμέτρους, κρίσεις όπως αυτή του αραβικού κόσμου και ειδικά της Λιβύης, έχουν λοιπόν και άλλες προεκτάσεις: οι λεγόμενες παράπλευρες απώλειες γεννοβολάνε φαντάσματα. Σε δέκα, είκοσι χρόνια θα βρεθεί κάποιος Ιρακινός, Αιγύπτιος, Λίβυος συγγραφέας, σκηνοθέτης, ζωγράφος κτλ., σαραντάρης τότε ή περίπου, ο οποίος θα δώσει φωνή, σάρκα και οστά στα φαντάσματα, εν είδει εξορκισμού. 

«Ο Ορέστης κείτεται αναίσθητος», γράφει ο Κοτ, «η Ηλέκτρα τον φροντίζει. Ερχεται ο Μενέλαος και ρωτάει: “ποια αρρώστια σε βασανίζει;” Ο Ορέστης απαντάει: “Τύψεις συνείδησης: έχω νιώσει το έγκλημα”».