Το πρόβλημα είναι κυρίως πολιτικό και λιγότερο οικονομικό

Του Σταυρου Λυγερου

Μπορεί η τρόικα να εκφράζει συγκρατημένη αισιοδοξία και η κυβέρνηση Παπανδρέου να δηλώνει ότι θα υλοποιήσει το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά λιγοστεύουν συνεχώς όσοι πιστεύουν αυτές τις διαβεβαιώσεις. Τα απαγορευτικά επίπεδα των σπρεντ αποδεικνύουν ότι οι διεθνείς επενδυτές αμφιβάλλουν για την ικανότητα της εφαρμοζόμενης θεραπείας να αποτρέψει τη χρεοκοπία. Το γεγονός αυτό καθιστά όνειρο απατηλό την εκτίμηση ότι το 2011 η Ελλάδα θα δανεισθεί από τις αγορές.

Η τρόικα αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι η συνταγή δεν βγαίνει. Γι’ αυτό και προετοιμάζει το έδαφος για μια ελεγχόμενη χρεοκοπία. Είναι κοινό μυστικό ότι έχει ήδη αποφασισθεί η επιμήκυνση της αποπληρωμής των 110 δισ. Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, μάλιστα, κάτοχοι ελληνικών ομολόγων βολιδοσκοπούνται στο παρασκήνιο για το ενδεχόμενο επιμήκυνσης ομολόγων που λήγουν τα επόμενα έτη. Η συζητούμενη επιμήκυνση θα γίνει με το αρχικό επιτόκιο, προσαυξημένο έως μία εκατοστιαία μονάδα.

Η διολίσθηση προς μια ελεγχόμενη χρεοκοπία σημαίνει ότι η Ελλάδα θα παραμείνει για πολύ ακόμα υπό ξένο οικονομικό έλεγχο και θα υφίσταται ασφυκτικές πιέσεις για εφαρμογή πρόσθετων μέτρων. Ο αρχικός σχεδιασμός του κυβερνητικού επιτελείου τινάζεται στον αέρα. Την άνοιξη υπολόγιζαν ότι, πριν λήξει η τετραετία, το Μνημόνιο θα ήταν παρελθόν και η ελληνική οικονομία θα είχε αρχίσει να ανακάμπτει. Κατά συνέπεια, η κυβερνητική πολιτική θα είχε δικαιωθεί και ο Γιώργος Παπανδρέου θα έδινε την εκλογική μάχη του 2013 με τον αέρα του σωτήρα.

Οπως είπε στην «Κ» παλαίμαχος πολιτικός παράγοντας του ΠΑΣΟΚ, «η υποχρέωση δραστικής μείωσης του ελλείμματος, όταν η οικονομία βυθίζεται στον φαύλο κύκλο της ύφεσης, θα αποτελούσε άθλο ακόμα και εάν στο τιμόνι βρισκόταν η πιο ικανή κυβέρνηση. Τώρα που στο τιμόνι βρίσκεται μια κυβέρνηση ερασιτεχνών, χωρίς σχέδιο, χωρίς στιβαρή πολιτική διεύθυνση και με κραυγαλέες διαχειριστικές αδυναμίες, ο άθλος έχει γίνει άλμα στο κενό. Το μόνο που σώζει ακόμα τα πράγματα είναι η αξιοσημείωτη ανοχή της κοινωνίας. Αλλά κι αυτή έχει τα όριά της».

Η κυβερνητική ανεπάρκεια θεωρείται πια βασική αιτία του εγκλωβισμού της χώρας. Το Μνημόνιο ήταν ο μόνος τρόπος για να κρατήσει η χώρα το κεφάλι έξω από το νερό, αλλά –όπως αποδεικνύουν τα γεγονότα– όχι και η αποτελεσματική θεραπεία. Η Ελλάδα έχει περιέλθει σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι η χρήση των γνωστών πολιτικών εργαλείων δεν επαρκεί. Απαιτείται ένα συνεκτικό εθνικό σχέδιο, αλλά και νέα πολιτικά εργαλεία, νέες αποτελεσματικές πρακτικές. Εξυπνες και ρεαλιστικές ιδέες έχουν κατά καιρούς προταθεί, αλλά παραμένουν στα συρτάρια. Η κρίση διευκολύνει την εφαρμογή τους. Λειτουργεί σαν καταλύτης, αλλάζοντας συμπεριφορές και νοοτροπίες στο επίπεδο της κοινωνίας. Καθιστά εφικτό ό,τι μέχρι πρότινος ήταν σχεδόν ανέφικτο.

Η μέχρι τώρα κυβερνητική πολιτική είχε πολιτικό κόστος, αλλά από επιχειρησιακής απόψεως ήταν εύκολη. Ο επιχειρησιακά δύσκολος, αλλά αναγκαίος δρόμος είναι η ταχύρρυθμη προώθηση πολλαπλών στοχευμένων μεταρρυθμίσεων: Πρώτον, για να αξιοποιηθούν τα μεγάλα περιθώρια αύξησης των εσόδων από την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και μείωσης των δαπανών μέσω ενός ριζικού νοικυρέματος. Δεύτερον, για να αξιοποιηθούν οι λιμνάζουσες αναπτυξιακές δυνατότητες. Μια τέτοια σφαιρική πολιτική θα έστελνε ένα έμπρακτο μήνυμα ότι η κυβέρνηση δεν μαζεύει απλώς χρήματα, αλλά ότι πραγματικά θεμελιώνει ένα νέο υγιές και παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης.

Κεντρικό στοιχείο αυτής της πολιτικής πρέπει να είναι η δίκαιη κατανομή των βαρών στα κοινωνικά στρώματα. Η άνιση κατανομή τους ακυρώνει το ηθικό υπόβαθρο της συλλογικής προσπάθειας εξόδου από την κρίση, παροξύνει τη λαϊκή δυσαρέσκεια και αυξάνει τις πιθανότητες κοινωνικής αναταραχής. Επιπλέον, όπως απέδειξαν τα γεγονότα, η συρρίκνωση της ενεργού ζήτησης των λαϊκών στρωμάτων εγκλωβίζει την οικονομία στον φαύλο κύκλο της ύφεσης, τροφοδοτώντας τη δημοσιονομική κρίση.

Ανίκανοι να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση όμως οι κυβερνώντες, αναγόρευσαν το Μνημόνιο σε ευαγγέλιο και αυτόματο πιλότο της πολιτικής τους. Σε έξαρση χαμαιλεοντισμού, πολιτικοί που εξέθρεψαν την κλεπτοκρατία, τη σπατάλη, τον παρασιτισμό και την ατιμωρησία μετατράπηκαν σε σημαιοφόρους του Μνημονίου. Οι πιο θρασείς, μάλιστα, απ’ όσους ευθύνονται για την κατάντια της Ελλάδας κουνάνε ανερυθρίαστα το δάκτυλο στην κοινωνία. Οχι ότι οι πολίτες είναι αθώοι. Το ψάρι, όμως, πάντα βρωμάει από το κεφάλι.

Στην πραγματικότητα οι κυρίαρχες ελίτ βολεύθηκαν με το καθεστώς ξένης κηδεμονίας. Περιμένουν από την τρόικα να νοικοκυρέψει το δικό τους σπίτι, ενώ το Μνημόνιο είναι μια παραλλαγή της γνωστής συνταγής του ΔΝΤ. Γι’ αυτό η κυβέρνηση δεν διαπραγματεύθηκε επαρκώς τους όρους, ώστε αυτό να είναι όχι μόνο αυστηρό, αλλά και βιώσιμο. Το ελληνικό πρόβλημα είναι πρωτίστως πολιτικό και δευτερευόντως οικονομικό.