Μαθήματα δημοκρατίας από τον Σόλωνα

Της Πολυβιας Παραρα

(Διδάκτωρ Ελληνικών Σπουδών, επισκέπτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Georgetown της Ουάσιγκτον)

Ενας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, ο Σόλωνας ο Αθηναίος, ποιητής, νομοθέτης, μεταρρυθμιστής, κλήθηκε ως διαλλακτής να συμβιβάσει τους άπληστους δυνατούς με τους υποδουλωμένους σε αυτούς από τα χρέη συμπολίτες του, προκειμένου να αποφευχθεί πολιτική ανατροπή. Σε ένα από τα ποιητικά πολιτικά κείμενά του, που το ονομάζουμε η «Ελεγεία της Πόλης», περιγράφει τα δεινά που απειλούν με αφανισμό την πόλη του, λόγω της κακοδιοίκησής της, και προτείνει τον δρόμο της Ευνομίας.

Νομίζω ότι είναι χρήσιμο στην περίοδο οικονομικής κρίσης που διανύουμε και της κρίσης της μέχρι τώρα λογικής του πολιτικού συστήματος, να ανατρέξουμε στη λιτή αλήθεια των λόγων του Σόλωνα και ας αναλογιστεί ο καθένας μας τις ευθύνες που του αναλογούν, ευθύνες που κατά τη γνώμη μου επιμερίζονται ανάλογα με τη δύναμη και την εξουσία που ο κάθε πολίτης αυτής της χώρας διαθέτει.

Γιατί η πόλη του Σόλωνα έφτασε σε πολιτικό αδιέξοδο;  

Επειδή: «οι ίδιοι οι πολίτες, για χάρη του πλούτου, είναι πρόθυμοι να καταστρέψουν αυτή τη μεγάλη πόλη από αφροσύνη. Αδικο είναι το μυαλό των ηγετών του απλού λαού και από την ύβρη τους μεγάλα κακά θα πάθουν. Γιατί δεν ξέρουν πού να σταματούν και να χαίρονται ήσυχα με φρόνηση την καλή τους ζωή, αλλά πλουτίζουν πεπεισμένοι για άνομα έργα.

Και κλέβουν αριστερά και δεξιά χωρίς σεβασμό σε ιερά ή δημόσια κτήματα. Και δεν φοβούνται τις σεμνές αρχές της Δίκης, που, και ας σιωπά, όλα τα ξέρει, τωρινά και περασμένα, και που θα ’ρθει ο καιρός και θα τους εκδικηθεί». 

Και ποιος είναι ο κίνδυνος για την πόλη; Συνεχίζει: «Αυτή είναι μια αναπόφευκτη πληγή πάραυτα για κάθε πόλη και εξελίσσεται σε μία υποδούλωση, η οποία φέρνει εμφύλια σύγκρουση και πόλεμο που σιγοβράζει».

Μπροστά σε αυτό το ενδεχόμενο, οι άπληστοι δυνατοί της εποχής του Σόλωνα συνειδητοποίησαν ότι η εξαθλίωση των πολιτών υπονομεύει και την ίδια τους την ύπαρξη. Ετσι αποδέχτηκαν, μεταξύ άλλων, να κάνουν και οικονομικές παραχωρήσεις, αποδεχόμενοι τη ρύθμιση της «σεισάχθειας» του Σόλωνα για παραγραφή των χρεών των υποδουλωμένων σε αυτούς συμπολιτών τους και την κατάργηση της πρακτικής της υποθήκης «επί σώμασι», δηλαδή υποθήκης της φυσικής και πολιτικής ελευθερίας των πολιτών για τη λήψη του χρηματικού δανείου.

Στο παραπάνω ιστορικό παράδειγμα, για την ελληνική κοινωνία που δοκιμάζεται σήμερα νομίζω ότι οι αναλογίες είναι έκδηλες του πού μπορεί να οδηγήσει το κοινωνικό σύνολο η απληστία των δυνατών, με τη φοροδιαφυγή, την κατάχρηση του δημοσίου χρήματος και την κακοδιαχείριση. Εχει υπονομευθεί η ίδια η χώρα και οι πολίτες της. Νομίζω πως δεν υπάρχει πολίτης σε αυτή τη χώρα που κάνει ότι δεν καταλαβαίνει γιατί φτάσαμε σε αυτό το τέλμα και τι πρέπει να γίνει για να βγούμε από αυτό.

Η κοινωνία των πολιτών οφείλει να έχει ως οδηγό το αυτονόητο, δηλαδή να διεκδικήσει να είναι μια χώρα Ευνομίας, γιατί όπως καταλήγει ο ποιητής/διαλλακτής: «η Ευνομία όλα τα εναρμονίζει τέλεια, δένει με αλυσίδες τους αδίκους, λειαίνει το τραχύ, σταματάει την αχορταγιά, ελέγχει την ύβρη, μαραίνει τους σπόρους του κακού, αποκαθιστά στρεψοδικίες, σταματάει το διχασμό και τη σύγκρουση, και από αυτήν όλα αρμονικά και γνωστικά για τους ανθρώπους είναι».  

Στο σημείο που έχουμε φτάσει, είναι νομίζω χρήσιμο να συναισθανθούμε την αυτονόητη αξία της Ευνομίας και πού οδήγησε τη χώρα η Δυσνομία με την ευρεία έννοια της κακής διακυβέρνησης, ώστε να προχωρήσουμε στην ποιοτική αλλαγή του πολιτικού γίγνεσθαι και σε μια κοινωνία αξιών.