Το αίνιγμα του Αδόλφου Χίτλερ

Του ΓΙΑΝΝΗ ΓΑΛΙΑΝΟΥ

ΒΕΡΟΛΙΝΟ O Αδόλφος Χίτλερ είναι ανεπιθύμητος μουσαφίρης στη Γερμανία. Από τότε που αυτοκτόνησε, τον Μάιο του 1945, είχε ανακηρυχθεί persona non grata στα γερμανικά ιστορικά μουσεία. Οχι ότι δεν μπαινόβγαινε συνεχώς σε αυτά. Οι εκθέσεις για τις ανομίες του, με αφετηρία το Αουσβιτς, είναι αμέτρητες. Σε όλες αυτές όμως συνοδευόταν πάντα από έναν «κηδεμόνα»: Είτε από θαυμάστριες («Ο Χίτλερ και οι γυναίκες του»), είτε από στρατηγούς, είτε από τον σκύλο του και πάει λέγοντας. Αποκλειστικά μόνος του δεν είχε πουθενά πρόσβαση. Γι΄ αυτό και η έκθεση «Ο Χίτλερ και οι Γερμανοί», που παρουσιάζεται αυτές τις ημέρες στο Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο του Βερολίνου και στην οποία ο «Φύρερ» παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο, αποτελεί μοναδική καινοτομία.

Ηδη στην είσοδο της έκθεσης υποδέχεται ο ίδιος τους επισκέπτες με τρία πορτρέτα του: Στο ένα ως αγκιτάτορας, στο άλλο ως κρατικός ηγέτης και στο τρίτο ως «ζόμπι»- μια νεκροκεφαλή που φέρει δύο απαράλλακτα χαρακτηριστικά του: τη χωρίστρα και το μουστακάκι του.

Από την άλλη, ωστόσο, Χίτλερ χωρίς οπαδούς δεν γίνεται. Γι΄ αυτό και ο υπότιτλος της έκθεσης είναι «Λαϊκή ενότητα και έγκλημα», που παραπέμπει στη συνενοχή μεγάλης μερίδας του πληθυσμού στα χιτλερικά εγκλήματα. Πολλοί τον θεωρούσαν τον νέο Μεσσία. Και αυτό το πίστευε και ο ίδιος. 

«Το θαύμα είναι ότι με βρήκατε!» είχε πει ενώπιον 140.000 θεατών το 1940 στη Νυρεμβέργη. «Οτι με βρήκατε ανάμεσα σε τόσο πολλά εκατομμύρια! Και το ότι σας βρήκα και εγώ είναι η μεγάλη τύχη της Γερμανίας!».

Μαζική παράκρουση; Πιθανόν. Ορισμένοι ιστορικοί, όπως ο Χανς Ούλριχ Βέλερ, συμπεραίνουν από αυτό ότι, αν ο δικτάτορας έκανε ελεύθερες εκλογές στο απόγειο της δημοτικότητάς του, το 1938, θα έπαιρνε το 90% των ψήφων. 

«Ο Χίτλερ δεν ήταν από μόνος του σαγηνευτικός» προσθέτει η επιμελήτρια της έκθεσης Σιμόνε Ερπελ. «Η σαγήνη του γίνεται κατανοητή μόνο αν ληφθεί υπόψη η τυφλή αφοσίωση που του έδειχναν οι μάζες».

Η αφοσίωση αυτή δεν εξηγείται εύκολα. Οι διοργανωτές προσπαθούν φιλότιμα να το κάνουν με αναλύσεις που έχουν αναρτηθεί στους τοίχους του μουσείου. Την καλύτερη εξήγηση όμως τη δίνουν τα ίδια τα εκθέματα: Τα ενθουσιώδη γράμματα των παιδιών προς τον «θείο Χίτλερ» ή τα πλουμιστά σύμβολα, που έκαναν μικρούς και μεγάλους να πιστεύουν ότι ανήκουν σε ανώτερη φυλή.

Τα σύμβολα αυτά παρουσιάζονται βέβαια στην έκθεση σε μίνι σχήμα. «Η ιδέα ήταν να μη θαμπώσουμε πάλι τα μάτια των Γερμανών με τις υπερμεγέθεις κατασκευές των ναζιστών» λέει η κ. Ερπελ. Το ίδιο ισχύει και για τα πορτρέτα του Χίτλερ. «Δεν θέλουμε να δώσουμε ευκαιρία σε άτομα, που επηρεάζονται εύκολα από τη μνημειακή τέχνη,να ταυτιστούν με αυτόν» προσθέτει.

Η έκθεση είναι λοιπόν κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των σημερινών Γερμανών. «Ο Χίτλερ παραμένει ανοιχτό ερώτημα» λέει η ίδια. «Κάθε γενιά θα πρέπει να δώσει σε αυτό τη δική της απάντηση».

Γιάμελ, ένα ναζιστικό χωριό εν έτει 2010!

Ο ναζισμός δεν βρίσκεται μόνο στο μουσείο. Σήμερα, στο Γιάμελ, ένα χωριό στο κρατίδιο Μέκλεμπουργκ-Φορπόμερν της Ανατολικής Γερμανίας, τον συναντά κανείς ολοζώντανο. Η πλειονότητα των 40 κατοίκων του είναι νεοναζιστές και φροντίζουν να κάνουν κόλαση τη ζωή των συγχωριανών τους με εμπρησμούς, πυροβολισμούς και ξεσκισμένα λάστιχα αυτοκινήτων. «Τις προάλλες κρέμασαν μια ψόφια κότα στον φράχτη της αυλής μου» λέει ένας από αυτούς. «Η αστυνομία τούς φοβάται και δεν κάνει τίποτε εναντίον τους».

Το κακό άρχισε το Πάσχα του 1992, όταν μια ομάδα 120 νεοναζιστών ύψωσε στο κέντρο του χωριού τη σημαία του Τρίτου Ράιχ για να γιορτάσει τα 103α γενέθλια του Χίτλερ. «Θα σας πετάξουμε όλους από εδώ» είπε ο επικεφαλής της ομάδας στους μόνιμους κατοίκους που διαμαρτύρονταν κατά των απρόσκλητων επισκεπτών. 

Και όντως, το Γιάμελ έγινε λίγο αργότερα στόχος συστηματικής βίας. Οι τρομοκρατημένοι κάτοικοί του άρχισαν να εγκαταλείπουν τα σπίτια τους, που πέρασαν βαθμιαία σε χέρια νεοναζιστών. Με αποτέλεσμα το χωριό να είναι σήμερα «ελεύθερη ζώνη»- όχι όμως από ξένους, όπως υπαγόρευε αρχικά ο όρος, αλλά από γερμανούς δημοκράτες. Ενδεικτικό για αυτό είναι το σύνθημα των νεοναζιστών που είναι χαραγμένο σε μια επιτύμβια πέτρα: «Κοινότητα Γιάμελ: ελεύθερη, κοινωνική και εθνική» που παραπέμπει σε ανάλογες παρόλες από την εποχή του ναζισμού.

Οι πολιτικοί σηκώνουν τα χέρια ψηλά. «Ο ναζισμός αποδεικνύεται εφτάψυχη γάτα» λέει ένας από αυτούς. «Οι κρεμασμένες κότες στους φράχτες δείχνουν ότι, στο Γιάμελ τουλάχιστον,δεν μπορούμε να τον ξεφορτωθούμε με πολιτικά μέσα» .

ΤΟ ΒΗΜΑ