Βιοποικιλομορφία και υγεία

Του ΓΙΑΝΝΗ ΤΟΥΝΤΑ,

αν. καθηγητή Κοινωνικής Ιατρικής, Κέντρο Μελετών Υπηρεσιών Υγείας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, προέδρου ΕΟΦ

Ο άνθρωπος ζει σε έναν πλανήτη με θεαματική οργανική ποικιλότητα.

Από το 1758, οπότε ο Σουηδός Κάρολος Λιναίος επιχείρησε την πρώτη τυπική ταξινόμηση, οι ζωολόγοι έχουν καταγράψει περίπου 1,8 εκατ. είδη ζώων, φυτών, μυκήτων, βακτηρίων και άλλων οργανισμών, ενώ υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθμός τους κυμαίνεται από 3 έως 10 εκατ. Μόνο στους ωκεανούς υπολογίζεται ότι ζουν περίπου 10 εκατ. είδη.  

Η απώλεια αυτής της ποικιλομορφίας, εξαιτίας της αλόγιστης αστικοποίησης, της εκβιομηχάνισης, της εντατικοποίησης της γεωργίας και της γενικότερης καταστροφής του περιβάλλοντος, οδηγεί στην απώλεια της γενετικής ποικιλίας και συνακόλουθα, στην εξαφάνιση ειδών της πανίδας και της χλωρίδας από τα τοπικά οικοσυστήματα.

Οι ειδικοί επιστήμονες εκτιμούν ότι η βιομηχανία και η τεχνολογία του 20ού αιώνα είναι υπεύθυνες για τη μεγαλύτερη απώλεια ειδών κατά τα τελευταία 65 εκατ. χρόνια. Εχει εκτιμηθεί ότι 50-100 ζωικά είδη και τουλάχιστον ένα φυτικό είδος εξαφανίζονται κάθε μέρα και περισσότερο από το 1/4 του συνόλου των ειδών μπορεί να εξαφανιστεί τα επόμενα 50 χρόνια. Αυτός ο ρυθμός απώλειας είναι τουλάχιστον 1.000 φορές μεγαλύτερος από τους φυσικούς ρυθμούς εξαφάνισης ειδών.

Η απώλεια της βιολογικής ποικιλομορφίας επιδρά στην υγεία του ανθρώπινου πληθυσμού. Οι επιδράσεις είναι διαφορετικών ειδών και δεν μπορούν να υπολογιστούν με ευκολία. Για παράδειγμα, τα άγρια φυτά είναι πλουσιοπάροχη πηγή χρήσιμων υλικών, στα οποία περιλαμβάνονται και τα κυριότερα συστατικά των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στην ιατρική. Πάνω από το 50% των φαρμάκων που κυκλοφορούν στο εμπόριο βασίζονται σε βιοενεργές ουσίες που εκχυλίζονται από μη ανθρώπινα είδη. Από τα 100 φάρμακα με τη συχνότερη συνταγογράφηση στις ΗΠΑ, το 55% είναι φυσικά ή ημισυνθετικά. Το ποσοστό αυτό είναι ακόμα μεγαλύτερο στα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για αναπνευστικές, δερματολογικές, γαστρεντερικές, γυναικολογικές και λοιμώδεις νόσους.

Ακόμα πιο διαδεδομένη είναι η χρήση παραδοσιακών φαρμάκων στις αναπτυσσόμενες χώρες. Εκτιμάται ότι το 80% του παγκόσμιου πληθυσμού βασίζεται σε φυτικά φάρμακα για την πρωτοβάθμια φροντίδα, αν και από τα 265.000 είδη ανθοφόρων φυτών λιγότερα από το 0,5% έχουν μελετηθεί ως προς τις ευεργετικές φαρμακευτικές τους ιδιότητες.

Εχει υποστηριχθεί επίσης ότι η απώλεια ειδών θα οδηγήσει και σε απώλεια ιατρικών μοντέλων που θα μπορούσαν να βοηθήσουν ώστε να κατανοηθούν καλύτερα η ανθρώπινη φυσιολογία και τα ανθρώπινα νοσήματα. Το Molgula manhattensis, ένα είδος θαλάσσιου ασκιδίου, αναπτύσσει πέτρες σε όργανα που μοιάζουν με το νεφρό. Η μελέτη αυτού του οργανισμού βοήθησε να κατανοηθεί καλύτερα ο τρόπος σχηματισμού πέτρας στα ανθρώπινα νεφρά από ουρικό και οξαλικό οξύ.

Ο περιορισμός της ποικιλότητας των ειδών μπορεί να οδηγήσει επίσης σε έξαρση του πληθυσμού των ανταγωνιστικών ειδών και σε μεταπήδηση των παθογόνων οργανισμών από τα πρωτεύοντα-ξενιστές τους στους ανθρώπους. Για παράδειγμα, η εμφάνιση του πνευμονικού συνδρόμου στις νοτιοδυτικές Πολιτείες των ΗΠΑ, που οφείλεται στον ιό hantavirus, αποδίδεται στην πληθυσμιακή έκρηξη του περόμυσκου του λευκόποδος (deer mouse), φυσικού ξενιστή του ιού, και στην επακόλουθη έκθεση των ανθρώπων στα απεκκρίματα των ποντικών αυτών.

Η ικανότητα των παθογόνων μικροοργανισμών να αλλάζουν ξενιστές είναι γνωστή. Σε συνδυασμό με τους υψηλούς αναπαραγωγικούς και μεταλλαξογόνους ρυθμούς τους, η ικανότητα αυτή αυξάνει τη δυνατότητά τους να προκαλούν σοβαρές νόσους, ή ακόμα και θάνατο, στους ανθρώπους. Είναι πολύ πιθανό ότι ο ιός του AIDS προέρχεται από ένα μεταλλαγμένο στέλεχος ιού που προκαλεί ανοσοανεπάρκεια στους πιθήκους και ότι ο ιός άλλαξε απλώς ξενιστή όταν άρχισε να πλήττει τους ανθρώπους.

Εκτός, όμως, απ' όλες αυτές τις συνέπειες που μπορεί να έχει η απώλεια της βιοποικολότητας, διακεκριμένοι βιολόγοι υποστηρίζουν ότι «είμαστε υποχρεωμένοι να προστατεύσουμε το άγνωστο, για άγνωστους λόγους».

Ιστοσελίδα Υγείας - Πρόληψης: www.neahygeia.gr