Δικαιώματα στην Ευρώπη

Από τη Λίνα Παπαδοπούλου

Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου στο Τμήμα Νομικής του Α.Π.Θ.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) με έδρα το Στρασβούργο, όργανο του Συμβουλίου της Ευρώπης που έχει σήμερα 47 κράτη-μέλη, δέχεται ατομικές προσφυγές μετά την εξάντληση των εσωτερικών ένδικων μέσων και αποφασίζει επ’ αυτών βάσει της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Είναι διαφορετικό από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Eνωσης (ΔΕΕ) που βρίσκεται στο Λουξεμβούργο και εκδικάζει οικονομικής κυρίως φύσης υποθέσεις που εμπίπτουν στο ενωσιακό δίκαιο.

Τον προηγούμενο μήνα ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις για την προσχώρηση στην ΕΣΔΑ και της Ευρωπαϊκής Eνωσης (ΕΕ). Η θεσμική αυτή εξέλιξη προβλέφθηκε με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, με την οποία εξάλλου αποδόθηκε και νομικά δεσμευτική ισχύς στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Η ΕΕ, όπως και όλα τα υπόλοιπα μέλη, θα έχει δικό της δικαστή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Η προσχώρηση σημαίνει ότι κάθε Ευρωπαίος πολίτης θα μπορεί να προσφεύγει κατά της Ενωσης καθεαυτής και όχι κατά των 27 κρατών-μελών της, όπως σήμερα, με τον ισχυρισμό ότι το ενωσιακό δίκαιο (π.χ. ένας κανονισμός ή μια οδηγία) παραβιάζει κάποιο δικαίωμα που περιλαμβάνεται στην ΕΣΔΑ.

Η προσφυγή στο ΕΔΔΑ δεν είναι βεβαίως πανάκεια είτε στρέφεται κατά εθνικού είτε -στο μέλλον- ενωσιακού δικαίου. Δεν είναι μόνον ο χρόνος αναμονής που μπορεί να απογοητεύσει τον προσφεύγοντα. Είναι και η αρχή του ΕΔΔΑ να αποφασίζει κατά κύριο λόγο με βάση τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή σε ό,τι αφορά ένα συγκεκριμένο ζήτημα αναζητώντας εκείνη τη λύση που ανταποκρίνεται σε μια πανευρωπαϊκή κοινή συνισταμένη. Από αυτή την άποψη, ενδέχεται το κεκτημένο αναφορικά με ένα δικαίωμα στο πλαίσιο των 47 κρατών-μελών του Συμβουλίου να υπολείπεται σε σχέση με το αντίστοιχο των 27 κρατών-μελών της Ενωσης. Το θετικό ωστόσο είναι ότι το ΕΔΔΑ διαθέτει ασύγκριτα μεγαλύτερη εξειδίκευση και ευαισθησία στα θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων από ό,τι το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης αλλά και τα περισσότερα ανώτατα εθνικά δικαστήρια. Οι αποφάσεις του εξάλλου είναι δεσμευτικές για όλα τα κράτη-μέλη του και όχι μόνο για εκείνο το οποίο αφορά η συγκεκριμένη απόφαση.

Η έγνοια του ΕΔΔΑ οι αποφάσεις του να ανταποκρίνονται στο ευρωπαϊκό κεκτημένο και σε ένα μίνιμουμ κοινωνικής και πολιτικής συναίνεσης σε πανευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να ιδωθεί όχι μόνο ως προϋπόθεση αποδοχής των αποφάσεών του αλλά και ως σεβασμός στις δημοκρατικές διαδικασίες. Το βάρος των πολιτικών αποφάσεων σε ευαίσθητα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων πέφτει λοιπόν καταρχάς στους πολίτες και τις πολιτικές ηγεσίες που αυτοί επιλέγουν. Το αριστοκρατικό στοιχείο στη δημοκρατία μας, εθνική και ευρωπαϊκή, τα δικαστήρια, είναι εξαιρετικά σημαντικό, αλλά δεν επιτρέπεται να υποκαταστήσει πλήρως τα αντιπροσωπευτικά σώματα, που αντανακλούν αμεσότερα την κοινωνική και πολιτική πλειοψηφία. Η ελευθερία και η ισότητα όλων μας προϋποθέτει, συνεπώς, την αρετή και την τόλμη καταρχήν των πολιτών και του δημοκρατικά νομιμοποιημένου νομοθέτη και έπειτα του εμπειρογνώμονα-δικαστή, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.