Οι αφύσικες καταστροφές

Του Κωστα Συνολακη

Καθηγητή Φυσικών Καταστροφών, Πολυτεχνείου Κρήτης

Τις προηγούμενες εβδομάδες γίναμε μάρτυρες, μέσω των μέσων ενημέρωσης, φυσικών καταστροφών με αντίκτυπο «πρωτοφανούς κλίμακος» σε ανθρώπινη δυστυχία σε ολόκληρο τον κόσμο. Για παράδειγμα, ο ΟΗΕ χαρακτήρισε τις πλημμύρες που πλήττουν το Πακιστάν (με 14 εκατομμύρια πληγέντες) ως χειρότερη ανθρωπιστική συμφορά από το τσουνάμι του Ινδικού Ωκεανού του 2004.

Τον Ιούνιο, καταστροφικές πλημμύρες σκότωσαν 18 ανθρώπους στην Πολωνία και προκάλεσαν καταστροφές που ανέρχονται σε πολλές εκατοντάδες εκατομμυρίων ευρώ. Στην Αυστραλία -στο νότιο ημισφαίριο είναι χειμώνας- παρατηρήθηκε ο πιο κρύος Ιούνιος των τελευταίων 30 ετών. Πριν από έξι εβδομάδες, έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες προξένησαν την κατάρρευση φράγματος στην Πολιτεία Αϊόβα των ΗΠΑ. Η στάθμη του ποταμού που τροφοδοτούσε το φράγμα υπερέβη μόνο κατά ένα μέτρο το προηγούμενο ρεκόρ που ήταν το 2004. Στην κεντρική Ευρώπη, την προηγούμενη εβδομάδα σκοτώθηκαν 11 άτομα από πλημμύρες στον Δούναβη. Στην κεντρική Ρωσία, ο χειρότερος καύσωνας από τότε που μετριούνται οι θερμοκρασίες προξένησε εκτεταμένες πυρκαγιές και το επακόλουθο νέφος στην Μόσχα -με συγκεντρώσεις του δηλητηριώδους μονοξειδίου του άνθρακα που ήταν μέχρι και πέντε φορές μεγαλύτερες του επιτρεπτού ορίου- σκοτώνει καθημερινά διπλάσιους ανθρώπους. Το οικονομικό κόστος υπολογίζεται στο 1% του ετήσιου οικονομικού προϊόντος της Ρωσίας.

Ακραία φυσικά φαινόμενα γίνονταν πάντα και θα εξακολουθήσουν να συμβαίνουν. Η ερώτηση είναι, κατά πόσον η κλιματική αλλαγή είναι υπεύθυνη για αυτά που παρακολουθούμε, μέχρι στιγμής εξ αποστάσεως. Πριν από λίγες μέρες, ο αντιπρόεδρος της αρμόδιας επιτροπής του ΟΗΕ (IPCC) δήλωσε ότι οι δραματικές αλλαγές στις μετεωρολογικές συνθήκες των τελευταίων εβδομάδων είναι συμβατές με ανθρωπογενείς κλιματικές αλλαγές. Η απόσπαση ενός τμήματος πάγου μεγέθους περίπου τέσσερις φορές όσο το Μανχάταν θα πρέπει να προβληματίσει τους συνωμοσιολόγους στην άκρα δεξιά και αριστερά που αρνούνται και το επιστημονικά προφανές και την κοινή λογική.

Δεν μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον. Αλλά καταλαβαίνουμε ότι όσο περισσότερο ασταθεροποιείται ένα φυσικό σύστημα, τόσο αυξάνεται το εύρος των ταλαντώσεών του από το ένα άκρο στο άλλο. Μπορούμε επίσης να εκτιμήσουμε ότι ακραία φαινόμενα, όπως ο καύσωνας στη Ρωσία ή οι πλημμύρες στο Πακιστάν δεν θα συμβαίνουν κάθε 100 περίπου χρόνια, αλλά κάθε δεκαετία ή νωρίτερα. 

 Είναι θέμα χρόνου, μια μεγάλη φυσική καταστροφή -σεισμός, τσουνάμι, πλημμύρα, πυρκαγιά- θα έχει πάνω από 1 εκατομμύριο νεκρούς· ο σεισμός της Αϊτής του Ιανουαρίου είχε περίπου 220.000. Και ο λόγος δεν θα είναι η κλιματική αλλαγή, που μόνο επιταχύνει τη συχνότητα των ακραίων φαινομένων (εκτός των σεισμών), αλλά οι πληθυσμιακές συγκεντρώσεις. Επτά από τις δέκα μεγαλουπόλεις ανά τον κόσμο με πληθυσμό πάνω από 10 εκατομμύρια είναι ευάλωτες σε ακραία φαινόμενα.

Οσον αφορά εμάς, ακόμη και αν αποφύγουμε καταστροφή με δεκάδες χιλιάδες θύματα στο απώτερο μέλλον, με δρακόντεια εφαρμογή των οικοδομικών κανονισμών και επαγγελματικό προγραμματισμό της πολιτικής προστασίας, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα εξαφανίσει τις περισσότερες παραλίες μας και οι πλημμύρες θα είναι ο κανόνας. Οταν πλέον θα έχουμε ξεχάσουμε τις συνέπειες της τωρινής οικονομικής μας κρίσης, θα εισπράττουμε τις συνέπειες της βλαχοδιαχείρισης της παράκτιας ζώνης από επιχειρηματίες, ξενοδόχους, εμπόρους, δικηγόρους, φαρμακοποιούς και άλλους «ειδικούς» μηχανικούς σε δημόσιες θέσεις, που πιστεύουν ότι η επιτυχία των πολιτικών αποδεικνύεται από τον συνωστισμό που επιβάλλουν στις πόλεις μας και τον γεωμετρικό όγκο τσιμέντου με το οποίο επιβαρύνουν τις απίστευτα όμορφες ακτογραμμές μας, για πρόσκαιρο προσωπικό όφελος.

Οι αφύσικες καταστροφές έχουν πιο μακροχρόνιες συνέπειες από τις φυσικές.