Ο Πέτρος και η πέτρα

(Photo «Η Σταύρωση του Αγίου Πέτρου» (1600). Έργο του Καραβάτζιο, από τον ναό της Σάντα Μαρία Ντελ Πόπολο στη Ρώμη)

Άρθρο ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΟ

Του Κώστα Γεωργουσόπουλου

Δεν έχει ποτέ μελετηθεί, τουλάχιστον με άλλα από τα θεολογικά και δογματικά κριτήρια, από την ελεύθερη σκέψη η παράδοξη και σχεδόν ακατανόητη ενέργεια του Χριστού να ανακηρύξει τον Πέτρο πέτρα, θεμέλιο πάνω στην οποία θα οικοδομηθεί η Εκκλησία, μετά ακριβώς από την τριπλή του άρνηση να τον αποδεχθεί, δημόσια, ως Δάσκαλό του

Πριν προχωρήσω σε μια προσωπική και ομολογώ προκατειλημμένη ερμηνεία του γεγονότος, θα ήθελα να θυμίσω μια ανάλογη στάση του Καβάφη στο γνωστό του ποίημα «Che fece... il gran zifiuto». Ο τίτλος του ποιήματος είναι αποσπασματικός στίχος από την «Κόλαση» του Δάντη. Εκεί ο μεγάλος Ιταλός, βαθιά καθολικός, βάζει παραδόξως στην Κόλαση έναν Πάπα, διότι παρ΄ ότι ήταν ασκητής και άγιος άνθρωπος και ανακλήθηκε από το μοναστήρι του να αναλάβει την παπική εξουσία, όταν είχαν αποβεί άκαρπες απανωτές ψηφοφορίες των καρδιναλίων και ύστερα από μικρή θητεία και εν μέσω ραδιουργιών και καμαρίλας και πιέσεων των διαφόρων φατριών που είχαν ποντάρει στην ασκητική του αθωότητα και την απειρία του στα διοικητικά της παποσύνης, παραιτήθηκε και γύρισε στο κελί του.

Ο Δάντης θεώρησε τη δειλία του «μεγάλη άρνηση» να υπηρετήσει θυσιαζόμενος και αναλώμενος τα συμφέροντα της Αγίας Έδρας. Και ως εκ τούτου τον θεωρεί μεγάλο αμαρτωλό και τον ρίχνει να ψήνεται στις φωτιές της Κόλασης.

Ο Καβάφης διαφωνεί και εκθειάζει το μεγάλο «ΟΧΙ», έστω κι αν αυτό θέλει όχι δειλία αλλά κουράγιο και δύναμη ψυχής, ενώ συχνά καταβάλλει τον αρνούμενο το «ΟΧΙ» και το μεγάλο ή μικρό «ΝΑΙ» του θα τον τακτοποιούσε και θα τον βόλευε. Ο Καβάφης καταφάσκει σ΄ αυτό το μεγάλο «ΟΧΙ» το ηρωικό που στηρίζεται στην τιμή και την πεποίθηση του αρνούμενου, κόντρα παγίως στα κέρδη, την ασφάλεια και τις απολαβές της συμπόρευσης με την πλειονότητα των ανθρωπίνων ενεργειών.

Το «ΟΧΙ» όμως του Πέτρου ήταν το αντίθετο με τον μελλοντικό Πάπα της Έδρας του Αγίου Πέτρου! Ο Πέτρος αρνήθηκε την ένταξή του σε μια μειονότητα, σε μια κυνηγημένη ομάδα, προδίδοντας τη μύησή του και απεκδυόμενος τη «στολήν της ψυχής». Αρνήθηκε τον Νυμφίο και συνειδητά, από δειλία, φόβο και ανασφάλεια έμεινε εκτός του νυμφώνος. Αρνούμενος τον Δάσκαλο αυτομάτως κατέφασκε στους σταυρωτήδες του, στους κυνηγούς, εντασσόταν στην ασφάλεια του συστήματος, έστω και ψευδόμενος αποδεχόταν και κατέφασκε στις αξίες και τις αρχές της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Και να πει κανένας, αν ακολουθήσουμε τον αφηγητή ευαγγελιστή, πως βρισκόταν κατηγορούμενος, ανακρινόταν, αντιμετώπιζε φάλαγγα, πυρωμένο σίδερο ή σταυρικό θάνατο, να δεχθεί τον πανικό και την τρεμούλα. Ένας υπηρέτης τον ξεμπροστιάζει, ένα τσιράκι της εξουσίας, ένας λακές, ο τελευταίος τροχός της αμάξης. Και μάλιστα ρωτούσε πιθανολογικά, καχύποπτα, αλλά όχι βέβαιος για τις υποψίες του: «Κάπου σε ξέρω εσένα, δεν είσαι ένας από τους μαθητές του Ναζωραίου;». Και ο Πέτρος το αρνήθηκε τρεις φορές. Βέβαια φεύγοντας σώος και αβλαβής, έκλαψε, ντράπηκε, αισθάνθηκε απέχθεια για την ευκολία με την οποία πρόδωσε, έστω και λεκτικά, ηθικά, τον Δάσκαλό του.

Κι όμως, όταν γύρισε στην ομάδα σαφώς, υποθέτω, καταρρακωμένος, πελιδνός, δεν ομολόγησε την αδυναμία του, τη δειλία του. Κι όμως, ο Δάσκαλος όχι μόνο τον συγχωρεί, όχι μόνο παραβλέπει την προδοσία, αναγγέλλει πως ο αρνητής του θα θεμελιώσει, σαν αγκωνάρι, τον Ναό του. Μπορεί να μην είναι ο Αγαπημένος Ιωάννης, ο μαθητής εν ω ηυδόκησεν, γίνεται όμως ο αυθεντικός οπαδός, ο εγγυητής της συνέχειας και ουσιαστικά ο διάδοχος. Και τέτοιος παραμένει και μετά την ανάληψη του Δασκάλου στο γενέθλιο άπειρον των κόσμων.

Γιατί η σύγκρουση του Πέτρου με τον Παύλο είναι ουσιαστική και όχι όπως θα μπορούσε να την εκλάβει ένας σχολαστικός διαδικαστική, οργανωτική και τυπική. Ο Παύλος, ως Εβραίος φανατικός, πριν μεταστραφεί είχε γαλουχηθεί με το νανούρισμα και την προσδοκία του ερχόμενου Μεσσία των προφητών. Ως Ρωμαίος πολίτης με ανοιχτό διαβατήριο βίωνε στην πράξη τη σημασία και το κύρος του imperium, της διαγλωσσικής, διεθνικής και διαφυλετικής αυτοκρατορίας και ως ελληνομαθής μαθητής των λογίων της δεύτερης Σοφιστικής ήταν κάτοχος του φιλοσοφικού ελληνικού εργαλείου σκέψης, αποδεικτικών μοντέλων και ορισμών, προσπάθησε να πείσει τον συντηρητικό Πέτρο η θρησκεία του Ναζωραίου να βγει από το εβραϊκό της καβούκι και να γίνει παγκόσμιο κίνημα. Και ο Πέτρος διαφώνησε, πιστεύοντας πως η διδασκαλία του Ναζωραίου ήταν ένας ριζικός αναθεωρητισμός αλλά ουσιαστικά συμπλήρωμα της παράδοσης του λαού του.

Το παιχνίδι το κέρδισε, ως γνωστόν, ο Παύλος. Αυτός μετέγραψε μια λαϊκή θρησκεία ψαράδων και απόκληρων σε στέρεο δόγμα, περίκλειστο αλλά ανοιχτό στους Εβραίους, τους Έλληνες, τους Ρωμαίους και τους Γαλάτες, όπου εξάλλου απευθύνονται και οι ντιρεκτίβες του προς τους απανταχού πυρήνες της νέας θρησκείας.

Πόσο άραγε σημάδεψε τη συνείδηση του Πέτρου η γενναιοδωρία του Δασκάλου, ώστε να μείνει απαρασάλευτα πιστός στην ιδρυματική του εντολή, παραβλέποντας ακόμη και την εντολή της Πεντηκοστής να μαθητεύσουν προς πάντα τα έθνη και τη σημαδιακή παρουσία των πυρίνων γλωσσών και της βαβελικής σχεδόν πολυγλωσσίας.

Εκείνη η άρνηση στις παρυφές και στους κήπους της εξουσίας τον είχε καταβάλει, αφού η δική του τιμή και πεποίθηση στρατεύτηκε πλέον ενοχικά στο «ΝΑΙ». Αλλά το μέγα μάθημα έρχεται από τον Χριστό, από τον Μεγάλο Διδάσκαλο, που όχι απλά συγχωρεί αλλά χειροτονεί διάδοχο και θεμελιωτή, εγγυητή της διδασκαλίας του τον αρνητή του.

Αλλά έτσι δεν πράττει κάθε πραγματικός, γνήσιος, αυθεντικός δάσκαλος; Κι άλλες φορές και σ΄ αυτόν τον χώρο έχω εκφράσει την άποψη πως δεν υπάρχει χειρότερο παιδαγωγικό λάθος από κείνο που μέσω της διδασκαλίας δημιουργεί οπαδούς, φανατικούς ειδωλολάτρες και αγιογράφους του Δασκάλου. Ο Δάσκαλος οφείλει να μυεί τον μαθητή στην αμφισβήτηση, τη ριζική απορία, την άρνηση των καθιερωμένων.

Ο Πέτρος, ως γνωστόν, σταυρώθηκε σαν τον Χριστό (ήταν η τυπική θανατική ποινή στη ρωμαϊκή δικαιοσύνη). Και δεν θα είχε ατσαλωθεί η πίστη του στους σκοπούς και τα οράματα της Καινής Διαθήκης του Δασκάλου αν δεν είχε δοκιμαστεί στην άρνηση, αν έστω και για λίγο δεν είχε αμφισβητήσει, δεν είχε αποστασιοποιηθεί συναισθηματικά, δεν είχε απομαγευτεί από τη γοητεία και την καταλυτική σπορά του Δασκάλου.

Πρέπει να προδώσεις για να κλάψεις πικρά, να μετανιώσεις, να αισθανθείς ντροπή για την αποστασία, ώστε να αισθανθείς έτοιμος επιστρέφοντας να είσαι και να γίνεις αποδεκτός ως διάδοχος χωρίς να νιώθεις κλώνος.

Ο Σωκράτης προδόθηκε από τον Πλάτωνα και εκείνος πρόδωσε τον Αριστοτέλη. Ο Λούθηρος ήταν αποστάτης της παπικής εξουσίας, ο Μαρξ της αστικής του καταγωγής, ο Νίτσε της μαθητείας του στον Σοπενάουερ, ο Έγελος στον Καντ και ο Χάιντεγκερ στον Νίτσε. Ο Προμηθέας ήταν ο μεγάλος αρνητής της τιτανικής οικογένειας και ο Παύλος, βέβαια, αρνητής του Χριστιανομάχου Σαύλου.

Ο λεηλατημένος δάσκαλος

Και για να τελειώσω με τη μικροκλίμακα. Υπήρξα κοντά μισόν αιώνα δάσκαλος. Πέρασαν από τα χέρια μου μελλοντικοί φιλόλογοι, νομικοί, τεχνοκράτες, θεολόγοι, μεταφραστές, στιχουργοί, ποιητές, ηθοποιοί, θεατρολόγοι και μια δεκάδα κριτικοί, λογοτεχνίας και θεάτρου, μαέστροι, αρχιτέκτονες, γιατροί, ιστορικοί, εκδότες, δημοσιογράφοι. Καμαρώνω τα έργα τους και υπερηφανεύομαι πως ούτε ένας δεν είναι που να μη διαφωνώ με τις απόψεις τους. Καθέτως και οριζοντίως. Γνωρίζω και γνωρίζουν την πέτρα πάνω στην οποία χτίσανε. Είχε την ευλογία μου το οικοδόμημά τους όμως σχεδιάστηκε ερήμην μου.

Ο καλός δάσκαλος είναι καταδικασμένος να λεηλατηθεί, να κατακρεουργηθεί, να φαγωθεί, να χωνευτεί, να αμφισβητηθεί και να απορριφθεί.

Εν τέλει το μεγάλο «ΟΧΙ» τους θεμελιώνει το μεγάλο τους «ΝΑΙ».

Καλό Πάσχα, ήτοι Καλή Διάβαση.