Όταν η ανεντιμότητα είναι αρετή

Του Μιχάλη Μητσού ( http://diastaseis.blogspot.com )

«Όποιος προσπαθεί να διδάξει μικρά παιδιά πώς να συμπεριφέρονται βρίσκεται αργά ή γρήγορα αντιμέτωπος με την εξής δυσκολία: πώς να συμφιλιώσει το “μη λες ψέματα” με το “μην είσαι αγενής”». Μπέρτραντ Ράσελ

Δύο ερευνητές του Πανεπιστημίου του Μπρουνέλ, η Έμιλι Φιντς και ο Στέφαν Φαφίνσκι, μελέτησαν το θέμα της εντιμότητας και έφτασαν στο συμπέρασμα ότι στις σημερινές κοινωνίες δεν υπάρχει συναίνεση για το περιεχόμενο αυτής της λέξης. Όλοι συμφωνούν βέβαια ότι το να κάψεις το σπίτι σου για να εισπράξεις την ασφάλεια είναι μια ανέντιμη πράξη. Ο ταξιτζής που εξαπατά έναν αλλοδαπό και του παίρνει περισσότερα χρήματα για μια κούρσα είναι επίσης κατά γενική αποδοχή ανέντιμος. Θα μπορούσε όμως να αποδοθεί εύκολα ο ίδιος χαρακτηρισμός σε κάποιον που αγοράζει πειρατικά CD από έναν πλανόδιο, κατεβάζει δωρεάν τραγούδια από το Ιnternet ή βάζει στην τσέπη του ένα χαρτονόμισμα των 50 ευρώ που βρίσκει στον δρόμο;

Η έννοια της εντιμότητας μεταβάλλεται τόσο με τον χρόνο όσο και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Ο Βρετανός καθηγητής φιλοσοφίας Α.Σ. Γκρέιλινγκ γράφει στους χθεσινούς Τάιμς πως ζήτησε μια μέρα από έναν ιθαγενή στην Κεντρική Αφρική οδηγίες για να πάει με το αυτοκίνητό του σε μια κοντινή πόλη. Εκείνος του έδειξε την κατεύθυνση προς την οποία ήταν στραμμένο το αυτοκίνητο, όχι επειδή εκεί ήταν η πόλη, αλλά επειδή θεωρούσε μεγάλη αγένεια να του πει ότι έκανε λάθος. Στις ανατολικές κουλτούρες, το ψέμα δεν είναι απλώς αναπόφευκτο, αλλά επιβεβλημένο. Στο Ιράν, για παράδειγμα, συνηθίζεται να λέει κάποιος ιδιαίτερα κολακευτικά πράγματα σε έναν επισκέπτη και να του προσφέρει το σπίτι του, τα υπάρχοντά του, καθώς και τον ίδιο του τον εαυτό ως σκλάβο. Δεν εννοεί βέβαια τίποτα απ΄ όλα αυτά. Αλλά αυτό δεν τον καθιστά ανέντιμο.

Η μετατόπιση και επέκταση αυτών των «γκρίζων ζωνών» καθιστά δύσκολη τη λειτουργία της δικαιοσύνης, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες. Όταν οι ένορκοι καλούνται να αποφασίσουν αν ο κατηγορούμενος συμπεριφέρθηκε σύμφωνα με τα «κριτήρια των λογικών και εντίμων ανθρώπων», βρίσκονται συχνά μπροστά στην αναγκαιότητα να προσδιοριστούν αυτά τα κριτήρια. Έντιμος είναι κάποιος τον οποίο μπορείς να εμπιστευθείς, και η εμπιστοσύνη αποτελεί βασικό συστατικό για τη λειτουργία μιας κοινωνίας. Κανείς δεν θα ανεβεί σε ένα αεροπλάνο αν έχει αμφιβολίες για την εντιμότητα των μηχανικών που είναι υπεύθυνοι για τη συντήρησή του. Είναι όμως άραγε ανέντιμος κάποιος που κάνει προσωπικά τηλεφωνήματα από το γραφείο του; Αποτελεί ανεντιμότητα το να πεις σε μια κυρία κάποιας ηλικίας ότι το απαίσιο φόρεμα που φόρεσε της πάει πολύ; Η Εκκλησία της Σκωτίας διδάσκει ότι «είναι αμαρτία να λες μια άκαιρη αλήθεια». Μήπως λοιπόν η ανεντιμότητα αποτελεί υπό ορισμένες προϋποθέσεις αρετή;